• USD 468.56

  • EUR 497.56

  • RUB 7.3

  • CNY 67.18

28 Naýryz, 19:28:51
Almaty
+35°

Eks-sáláfıt: Qara túnekten túrli-tústi álemge tap bolǵandaı boldym

Men qara túnekten shyqtym. Osydan birneshe jyl buryn din jolyna tústim. Ata-anam namaz oqıtyn. Eseıgen kezde meni dinı lagerge jiberdi. Osylaı din jolyndaǵy alǵashqy qadamdarym bastaldy. Alǵash ret dáret alyp, namaz oqydym. Lagerden keıin meniń janymdaǵy adamdar maǵan namazdy qalaı oqyǵan durys ekenin, dáret alýdyń sharttary men erejelerin úırete bastady. Olar aıtqan Nazratýlla men Qýanysh Bashpaevtyń ýaǵyzyn kúni-túni tyńdaıtynmyn. Keıbir túsinbegen ýaǵyzdardy qaıta qarap shyǵýdan jalyqqan emespin. Ýaqyt óte kele ata-anam meniń namaz oqýymda erekshelik bar ekenin baıqap, dinı saýaty bar adamdarmen kezdestirdi. Biraq sáláfı aǵymyndaǵylardyń aıtqan ýaǵyzdary meniń sanamnan shyqqan emes.

Alǵashynda sáláfıtter maǵan keremet taqýa adamdar bolyp kórinetin. О́ıtkeni olardyń arasynda ımanjúzdi, meırimdi jandar da joq emes. Biraq sırek kezdesedi, júzden biri desem qatelespeımin. Biraz ýaqyt ótkennen keıin men namazdy úıdegiler sekildi oqıtyn boldym. Iаǵnı tákbir almaı oqyp júrdim. Shynymdy aıtsam, májbúrli túrde oqydym.

Biraq senimim ózgermedi. Qansha dinı bilimdi adamdarmen sóılestim. Olar 100 paıyz dálál kórsetip tursa da, óz senimimnen aınyǵan emespin. Nege ekenin bilmeımin. Dástúrli dinnen senimdi hadıs keltirgen adamǵa kúmánmen qarap, aıdaladaǵy adamnyń naqty dáleli joq hadısterine ımandaı senetinmin. Men tek aqyretti oılap ómir súrdim. О́mirim tek qara men aq tústen ǵana turdy. Osyndaı tirshilik 3 jylǵa sozyldy. Keıin sáláfı aǵymyndaǵylardyń men oılaǵandaı meırimdi, adal adamdar emes ekenin túsindim. Kózim ashylǵandaı bolǵanymen, júrektegi senimimdi ózgerte almadym. Meniń birneshe ret turmys qurǵan tanysym bar. Ol da sáláfılerdiń qurbany boldy. Kúıeýleri nekesi qıylyp, birneshe aı ótken soń talaq aıtqan. Tipti keıbiri birneshe kún ótken soń talaq aıtypty. Osy sekildi oqıǵalardy kórip, táýbeme kele bastadym. Árıne bári birden bola salǵan joq. Janymdaǵy hanafı mazhabyn ustanatyn qurbylarymnyń áseri de boldy. Sáláfı senimin ustanǵan kezimde "haram" degen sózben ǵana ómir súrdim. Biraz ýaqyt túngi namazǵa turyp, Alladan týra jolǵa salýyn tiledim. Duǵa jasadym. Allanyń qalaýymen duǵam qabyl boldy. Sóıtip júregi qara tańba sekildi basylǵan kúmánnan da aryldym. Qara túnekten túrli-tústi álemge tap bolǵandaı boldym.

Bul buryn sáláfızm senimin ustanǵan qyzdyń oqıǵasy. Oqyp otyryp bir qaterden aman qaldy ma dersiz?! Bul aǵymnyń dertinen aıyǵýǵa bolady. Biraq ońaıǵa soqpasy anyq. Qazirgi tańda zańnyń sheńberinen shyqpaýǵa tyrysatyn, tipti aqıdasyn jasyratyndar da kezdesedi. Al endi bireýleriniń "eshqandaı mazhabty ustanbaımyn, Quranmen, súnnetpen ǵana júremin" dep ashyq aıtyp júrgenin de qulaq estip, kóz kórip júr. 

"Sáláfızmge tolyqtaı tyıym salý – kezek kúttirmeıtin másele"

Belgili dintanýshy Qaırat Joldybaıuly "sáláfızmge aǵym retinde tolyqtaı tyıym salyný kerek" dep esepteıdi.

"Bul máselege jan-jaqty qaraý kerek. Osy ýaqytqa deıin biraz jumystar jasaldy. Sáláfızm aǵymyna zań júzinde tolyq tyıym salynbaǵan. Dese de osydan 5-6 jyl burynǵy jaǵdaıǵa qaraǵanda, aǵymnyń aldyn alýǵa baılanysty birqatar máseleler sheshimin taýyp keledi.

Birinshiden, qazir ınternettegi teris nasıhattarǵa shekteý qoıylǵan. Burynǵydaı emin-erkin, oılaryna kelgenin jazyp, nasıhattap jatqan joq. Osy jaǵy bir júıege kelip qaldy dep aıtýǵa bolady. Degenmen tolyqtaı joıyldy dep te aıta almaımyz.

Ekinshiden teris aǵymdy nasıhattap júrgen Dilmurat, Ibrahım Halıl sekildi adamdar deportasııalanyp, ústinen qylmystyq is qozǵalyp, túrmege jabyldy. Bul da aýqymdy jumys. Jat aǵymnyń basty serkelerin qamaýǵa alǵannan keıin biraz adam oılandy degen oıdamyn.

Úshinshiden, aǵym retinde tolyqtaı tyıym salýǵa áli de kesh emes. Tipti kezek kúttirmeıtin másele dep esepteımin. Buǵan qazirgi tańda eshqandaı kedergi joq. Tek qana bizge saıası sheshim men batyldyq qajet. Mysaly, tablıǵı jamaǵatqa zań júzinde tyıym salyndy. Tyıym salynǵannan keıin olardyń radıkalızmge aınalyp ketkenin baıqamadyq. Kerisinshe tyıyldy. Al Qyrǵyzstanda bul jamaǵatqa tyıym salynbady, keıin olar keńinen etek jaıyp, kóbeıip ketti. Sondyqtan men sáláfızmge aǵym retinde zańmen tyıym salyný kerek dep aıtyp júrmin. Árıne, sáláfılerdiń bárin túrmege qamaý mindetti emes. Shartty túrde jazalaýǵa nemese belgili  bir ákimshilik jazaǵa tartýǵa bolady. Jasaǵan nasıhatyna qaraı, qoǵamnyń birligin buzýǵa qaraı túrmege deıingi biraz jazalardy qoldaný kerek", – deıdi Qaırat Joldybaıuly.

Dintanýshynyń aıtýynsha, qazirgi dinı zertteý ortalyqtaryna kóbirek qarajat bólip, bir jerge shoǵyrlandyrý kerek.

"Qazirgi tańda aǵartýshylyq jumystar da jasalyp jatyr. Biraq bizge budan bólek ǵylymı-zertteý ınstıtýtyna kóbirek kóńil bólý qajet. Elimizde birneshe ǵylymı-zertteý ınstıtýttary bar. Degenmen olarǵa jetkilikti qarajat bólinbegendikten, jumys qajetti deńgeıde atqarylyp jatqan joq. О́zderiniń shama-sharqyna qaraı ár jerde kitap shyǵaryp, jumys istep jatyr. Biraq sol ınstıtýttardy bir jerge shoǵyrlandyryp naqty ǵylymı faktilermen jaýap beretin, vıdeo, aýdıo jáne túrli ǵylymı kitaptar shyǵaratyn ǵylymı zertteý ortalyǵy kerek. Sondaı-aq buǵan qyrýar qarjy bóliný kerek, – dep pikir bildirdi Qaırat Joldybaıuly.

Sondaı-aq ol ulttyq qundylyqtarymyzdy shırkke balap, haramǵa shyǵaryp jatqandar zań júzinde jaýap berýge mindetti dep esepteıdi.

"Qoǵamnyń birligin buzyp, yntymaǵyna syzat túsiretinderdiń barlyǵy qaýipti dep oılaımyn. Qazir qazaqtyń ulttyq sanasyna shabýyl jasap jatqan zaman. Sondyqtan ulttyq qundylyqtardy joqqa shyǵaratyn, tarıhı dinimizdiń ereksheligin eskermeı, kiná artyp, halyqtyń nanym-senimi men tarıhyna til tıgizgenderdiń bári emin-erkin júrmeýi kerek. Zań aldynda olar jaýap berýge mindetti", – dep sózin aıaqtady Qaırat Joldybaıuly.

Sáláfızmge nege zańmen tyıym sala almaımyz?

Bul suraqqa teolog Muhan Isahan bylaı dep jaýap berdi:

"Mysaly, Sheshenstanda, О́zbekstanda sáláfızm aǵymyna zań júzinde tyıym salynbaǵan. Biraq atalmysh elderde bul aǵymdy ustanatyndar joqtyń qasy. Sebebi, memleket zańmen tyıym salmaı-aq, olarmen kúreste jeńiske jetti. Menińshe zańmen atap kórsetý shart emes. Jalpy, sáláfılik birneshe tarmaqtarǵa bólinedi. Sonyń ishinde – "Tákbir ál Hıjra" atty uıymyna 2014 jyly zańmen tyıym salyndy. Odan ózge jıhadqa shaqyratyn "Án-Nýsra", sosyn DAISh-qa zań júzinde tyıym salynǵan. Iаǵnı, sáláfızmniń ishinde ózine qosylmaǵandardy kápirge shyǵaratyndar, hıjra jasaýǵa úndeıtinter jáne jıhadqa shaqyratyndardy, sondaı-aq, sáláfılik ıdeologııany nasıhattaıtyn birqatar dinı ádebıetterge, atap aıtar bolsaq, "Úsh negiz" atty kitapqa tyıym salyndy. Qazaqstanda sáláfılerge tyıym salynbaǵan degen pikir – qate. Sebebi biz olardyń ıdeologııasy men qaýipti bolyp sanalǵan jıhadqa shaqyratyn uıymdarǵa tyıym saldyq".

Muhan Isahannyń aıtýynsha, memleket Qudaı aspanda dep aıtýǵa tyıym salyp, zań shyǵara almaıdy. 

"Zańmen tyıym salý úshin sáláfızmniń qatelikterin naqty kórsetýimiz kerek. Álemdik tájirıbege qaraıtyn bolsaq, qaýippen kúresýdiń eki quqyqtyq joly bar. Biri – memlekettik, ekinshisi – áleýmettik. Memlekettiń shyǵarǵan zańdary BUU qabyldaǵan adam quqyǵy jónindegi deklorasııasyna qaıshy kelmeýi kerek. Iаǵnı «Qudaı aspanda dep aıtýshylarǵa» tyıym salyp, zań shyǵara almaımyz. Bulaı etsek dinı senim bostandyǵyna qol suqqan bolamyz. Sebebi BUU, EQYU jáne ózgede halyqaralyq uıymdar barlyǵyn qadaǵalap otyr. Olar múlt ketsek birden óz narazylyqtaryn bildiredi. Shyntýaıtynda, mundaı máseleler áleýmettik ınstıtýttardyń erejelerimen, yqpalymen sheshiledi. Mysaly, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy – elimizdegi 70 paıyzdan astam musylmandardyń basyn biriktirip otyrǵan úlken áleýmettik kúsh. QMDB-nyń jarǵysy bar jáne árbir meshittiń ishki erejesi men tártibi bar. Pátýa shyǵaratyn arnaıy ǵulamalar keńesi de jumys istep tur. Ýaǵyz-nasıhat jasaıtyn RANT jáne JANT sekildi arnaıy toptar bar. «Qudaıǵa meken berip, aǵzasy bar» deıtinderdiń senimi dinı basqarmanyń ustanymyna qaıshy keledi. Iаǵnı, onymen áleýmettik ınstıtýt – QMDB kúresýde. Biz Qazaqstannyń  zaıyrly memleket ekenin umytpaýymyz kerek. Zaıyrlylyq degen dinge erkindik jarııalaý, dinı senim bostandyǵyn berý degen sóz. Memleket dinı aǵymdardyń zań sheńberinen shyqqan (jıhadqa shaqyrǵan, ózderine qosylmaǵandardy kápirge shyǵarǵandardy) áreketterine ǵana tyıym sala alady.

Bizdiń dinı basqarmamyz dástúrge negizdelgen Ábý Hanıfa mazhabyn ustanady. QMDB sáláfı aǵymynyń senimi durys emes ekenin aıtyp, óz ustanymdaryn jarııalady (pátýa shyǵardy). Sondyqtan elimizde sáláfılermen toqtaýsyz kúres júrip jatyr. Degenmen, memlekettiń sáláfızmge basy bútin tyıym sala almaýynyń sebebi, "madhalıdtik sáláfızm" Saýd Arabııasynyń resmı dinı ıdeologııasyna jatady. Birinshiden, biz Saýd Arabııasymen halyqaralyq kelisimshart jasasqanbyz.  Qazaqstan men Saýd Arabııanyń arasynda dostyq mámile bar. Eger  memlekettiń resmı dep tapqan senimin ekstremıstik dep tanıtyn bolsańyz, Saýd Arabııamen jasalǵan kelisimsharttardy qaıtadan qaraýǵa týra keledi. Eki memlekettiń arasynda ekonomıkalyq baılanystar bar, qajylyq mıssııany atqarýǵa baılanysty kelisim-sharttar bar. Ekinshiden, bir dúnıeni qylmys dep ataý úshin naqty quqyqtyq negiz bolýy kerek. Zańger retinde aıtatyn bolsam, bir is-árketti qylmys dep taný úshin qylmystyq quramnyń 4 elementi, ıaǵnı obektisi, obektıvtik jaǵy, sýbektisi, sýbektıvtik jaǵy bolady. Osy tórt elementtiń biri bolmaı qalsa, ony qylmys dep ataı almaısyz. Iаǵnı, «Úsh negiz» dinı ıdeologııasyna ılanyp, biraq, zańǵa qaıshy áreket etpegen azamatty memleket qylmysker dep tanı almaıdy. Sol sebepti Saýd Arabııasynyń qoldaýyna ıe madhalıdtik sáláfızmge bizdiń elimiz ashyqtan ashyq tyıym sala almaı otyr. Esesine, QMDB men Din máselelerin zertteý ortalyqtarynyń teologtary jáne ózgede áleýmettik ınstıtýttar madhalıttik baǵyttyń Ábý Hanıfa mázhabynyń ustanymyna qaıshy keletinin aıtyp, olarmen udaıy kúres júrgizip keledi", – deıdi teolog.

Sondaı-aq Muhan Isahan bul máseleni áleýmettik ınstıtýttardyń áleýetimen kúresip jeńýge bolatynyn aıtty. 

"Memleket eshteńe istep otyrǵan joq degen pikirden aýlaq bolýymyz kerek. Barlyǵyn halyqaralyq saıasat turǵysynan, quqyqtyq jaǵynan qarap, baqylap otyr. Batyl qadam jasaýdyń da ekinshi jaǵy bar. Ony joǵaryda aıtyp óttim, máseleni áleýmettik ınstıtýttardyń áleýetimen kúresip jeńýge bolady. Osy baǵytta RANT, RAAT, QMDB, din máselelerin zertteý ortalyqtarynyń teologtary jumys jasap jatyr. Olar sáláfızm senimi men "Úsh negiz" atty ıdeologııasynyń qate ekenin jetkizý úshin bar kúshin salýda. Biz sáláfızmniń qate senim ekenin aıtyp, oǵan óz tarapymyzdan dálelder keltirýmen shektelemiz" – deıdi Muhan Isahan.

P.S: Islam dini búlikti emes, beıbitshilikti nasıhattaıdy. Birneshe jyl buryn ýahabıster dep úrke qaraǵandar bolsa, qazir sáláfıler dep shoshyp júrgenderdiń qarasy kóp. Sáláfılerdiń arasynda qoı terisin jamylǵan qasqyrdaı senimin jasyrǵandar baryn joqqa shyǵara almaımyz. Biraq tyıym salyp, sottaı da almaımyz. Qoldan keletini jastardy jat aǵymnyń jeteginen erýden saqtaý. "Saqtansań, saqtaımyn" degen. Ár otbasy dinı turǵydan saýatty bolyp, aq pen qarany ajyrata alatyn bolsa, bilgenin úıretip, bilmegenin úırenetin bolsa jat aǵymnyń jetegine ermeımiz.

Ásel Bolatqyzy

Avtormen onyń Facebook paraqshasy arqyly habarlasýǵa bolady.

Jazylyńyz

"Qamshy" silteıdi

Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.

Pikir qaldyrý

pikir