Júrsin Erman: "Nur Otan" basshylaryna "Bizdi qatty qushaqtamańyzdar" dedim

– Júrsin myrza, jýyrda bıliktegi «Nur Otan» partııasy tóraǵasynyń orynbasary Baýyrjan Baıbek jyl sońyna deıin partııanyń qoldaýymen bes aıtys ótetinin aıtty. Baıbek aıtqandaı, bılik partııasy rasymen ulttyq óner – aıtysty qanattarynyń astyna alyp jatyr ma?

– Iá, ras. Jýyrda «Nur Otan» partııasy saıası keńesiniń sońǵy májilisinde partııany halyqqa jaqyndata túsý, halyq pen partııanyń arasyndaǵy baılanysty nyǵaıtý úshin partııa tarapynan ulttyq ónerge mán berilip, tuńǵysh prezıdent – elbasynyń tapsyrmasyna sáıkes «Nur Otan» partııasy aqyndar aıtysyn qamqorlyǵyna aldy. Osyǵan oraı, taıaý kúnderde «Nur Otan» partııasy, «Aıtys aqyndary men jyrshy-termeshilerdiń halyqaralyq odaǵy» qoǵamdyq birlestigi, «Qazaqstan» teleradıokorporasııasynyń basshylary birlesip, úshjaqty memarandýmǵa qol qoıdy. Soǵan sáıkes bes emes, bıylǵy jyldyń tórt aıynda jáne kelesi jyldyń sońyna deıin segiz aıtysty «Nur Otan» partııasy qarjylandyrýdy óz moıynyna aldy.

– Aıtysty kóp adamdar buqaranyń muńyn bılikke jetkizetin «oppozısııalyq óner» dep biledi. Osy oraıda aıtysqa demeýshilik jasaıtyn bılik partııasy aqyndardyń aýyzyna qaqpaq bolyp júrmeıdi me?

– Osy kúni aıtysqa menen de qatty jany ashıtyn janashyrlar paıda boldy. Shynyn aıtqanda, ondaılar ne bolsa, sony aıtady. «Rınat qatyspaǵan aıtys – aıtys emes. Barmaımyz» deıdi. Osyndaı kózqaras bola ma eken? Rınattan basqa da qanshama aqyndar qazir halyqtyń kókeıindegi sózdi aıtyp, eldiń kóńilinen shyǵyp júr. «Nur Otan» partııasy aıtysty  qaramaǵyna alǵannan keıin, árıne, partııanyń sózi sóılenedi. Biraq qazir «Nur Otan» halyqtyń partııasy bolamyn dep jantalasyp jatyr. Baýyrjan Baıbek «Nur Otanǵa» barǵaly beri «halyqqa jaqyndaımyz», «halyqtyq partııa bolamyz» dep baryn salyp, ulttyq  ónerimizdi qoldaýǵa erekshe yqylas tanyp otyr. Bılik partııasy aıtysqa demeýshilik kórsetemiz dep jatsa, odan biz nege bas tartýymyz kerek? Qazir aıtys onsyzda kúnin kóre almaı otyr. Áıteýir, árkimge alaqan jaıyp, bir-eki aıtys ótkizip otyrǵan jaıymyz bar. Qazir burynǵydaı demeýshi de joq. Nege? Sebebi, qazir Qazaqstannyń aqshasy negizinen orys tildilerdiń qolynda. Al qazaqqa jany aýyratyn, júreginde ulttyq tamyry soǵyp turǵan qazaqy adamdarda aqsha az. Sondyqtan aıtysqa bálendeı demeýshi bar dep te aıtýǵa bolmaıdy. Keshegi 2005-2010 jyldary О́mirzaq Sársenov, Amangeldi Ermegııaev, Nurtaı Sabılıanov, Muhtar Qul-Muhamed sııaqty iri-iri mesenattar bar edi. Qazir olardyń barlyǵy ketti. Endi jalǵyz Dýlat Tastekeev qaldy. Onyń biraq búkil aıtystarǵa demeýshilik jasaýǵa shamasy kele bermeıdi ǵoı. Sondyqtan «Nur Otanmen» kelisim jasap otyrmyz. Men biraq birden «Nur Otannyń» basshylaryna «Bizdi óte qatty qushaqtamańyzdar, aýa jetpeı tunshyǵyp qalamyz» dep aıttym. Árıne, «Nur Otan» partııasy bas demeýshi bolyp otyrǵan soń olardyń óz talaptary bolady. Degenmen olardyń bizge qoıyp otyrǵan talaptarynyń ishinde aqynnyń aýzyna qaqpaq qoıatyn, tusaý salatyn tustar joq.

– Olar qandaı talaptar qoıyp otyr sonda?

– Olar «Aıtyskerler halyqty bılikke qarsy úndemesin», «Ultaralyq alaýyzdyqty týǵyzatyn sózder aıtpasyn!» dep otyr. Ol – durys qoı. Aqyn degen eldiń basyn biriktiretin, bitimge shaqyratyn sózder aıtý kerek. Nur Otan basshylary aıtysta syn bolsyn, biraq konstrýktıvti syn bolsyn deıdi. Iаǵnı, synadyń ba, sol tyǵyryqtan shyǵatyn joldy da aıtýyń kerek. Áıtpese, qazir as úıde otyryp alyp bılikti synaıtyndar kóp qoı bizde. Olar aıtyp jatqandaı, elimizde bári jaman emes. Allaǵa shúkir, qanshama jaqsylyqtar bolyp jatyr. Máselen, qazir Qytaı zaýyttarynyń Qazaqstanǵa kelýine baılanysty ár jerde qarsylyq aksııalary ótip jatyr ǵoı. Solar osy máseleniń baıybyna barmaı jatyp, baıbalam salyp jatyr ma deımin. Keshe ǵana prezıdent «Qytaı zaýyttarynyń ishinen biz ózimizge keregin ǵana aldyramyz. Eski tehnologııamen jumys isteıtinderi emes, tek jańa tehnologııamen jumys isteıtinderi keledi» dedi. Prezıdenttiń sózinshe, elimizde salynatyn Qytaıdaǵy zaýyttarynda  jumys isteıtin adamdardyń basym bóligi Qazaqstannyń azamattary bolady. Qytaıdan keletin jumysshylarǵa shek qoıylǵan, kvota berilmeıdi, 20 myń adam ǵana kiredi Qazaqstanǵa. Olar shart boıynsha 2-3 jyl jumys isteıdi,  ózderiniń ornyna maman daıyndaǵannan keıin ózderiniń elderine qaıtatyn bolady. Al «oıbaı mıllıon qytaı keldi, qaptap ketedi» degen bos áńgime. Mine, osyndaı kúrdeli saıası máseleler kezinde aıtyskerge qoıylatyn talap ta joǵarylaıdy. Aıtysta osyndaı kúrdeli máselelerdiń yńǵaıyn taýyp aıta bilý kerek. Ol úshin eń aldymen sheberlik qajet. Sahna – aqynnyń sheberligi  synǵa túsetin jer. Kóp nárseni tuspaldap, nyshandap aıtsań, qazaqtyń sózin qazaq túsinedi ǵoı. Biz qazir aqyndarǵa osyndaı talap qoıyp otyrmyz.  As úıde aıtylatyn daýryqpa, dańǵaza áńgimeni aıtyp, halyqqa jaqsy kórinip, upaı jınaımyn degen aqyn sheber emes, ol – nashar aqyn. Aıta bil. Jetkize bil, tuspaldaı bil.

– Bılik partııasynyń qoldaýymen Almatyda buryn sońdy bolmaǵan erekshe aıtys ótedi deıdi. Soǵan toqtalyp ótseńiz.

– Qyrkúıektiń 30-y kúni Almatydaǵy "Respýblıka" saraıynda otbasylyq aıtys ótkizeıin dep jatyrmyz. Bundaı aıtys buryn sońdy bolǵan joq. Bul – aıtystyń damyǵanyn, órkendegenin ańǵartsa kerek. Qazir bir otbasynan birneshe aıtyskerlerden shyqty. Mysaly Dıdar Qamıev degen tanymal aqyn bar ǵoı. Mine, solardyń áýletinen úsh birdeı Qamıev aıtysqa túsip júr. Aıta bersek, ondaı aıtyskerler kóp. Sony oılana kele bir otbasylyq aıtys uıymdastyryp kóreıik degen oıǵa keldik. Bul negizi tájirıbemizde bar. Kezinde Qazaqstannyń halyq aqyny Manap Kókenovty balasy Ábdikárimmen aıtystyrǵanbyz. Ádemi, kádeli jaqsy aıtys bolǵan. Odan bertin kele Jandarbek Bulǵaqovty ákesi Aıtaqyn Bulǵaqovpen aıtystyrdyq. Ol aıtys te úlken kórkem aıtys boldy. Sol Bulǵaqovtardyń aıtysynda úlken-úlken qoǵamdyq máseleler kóterildi. Áke men balanyń arasyndaǵy qatynas qandaı bolý kerek degen sııaqty otbasylyq problemalar aıtyldy. Sol tájirıbemizdi eskere kele osyny ózinshe bólek otbasylyq aıtys qylyp kóreıikshi dedik. Biraq bul aıtysqa qarsylar da tabylyp jatyr. Atyn aıtpaı-aq qoıaıyn jaqynda úkimettiń úlken basshylarynyń aldanda otyrǵanymda «Qazaq birimen biri qyrqysyp, aıtysyp, urysqany az bolǵandaı mynaý ákesi men balasyn, inisi men aǵasyn qyrqystyraıyn dep jatyr» dep ortaǵa ot tastap jiberdi. Men ol kisige:  «Aıtys degen urys emes, aıtys degen – óner. Aıtystyń túrli janrlary bar. Qazaqtyń aıtys tarıhyna qarasańyz, atasy men kelini aıtysqan, astyndaǵy atymen aıtysqan aıtystar da bolǵan. Bul – sondaı janrlyq forma. Siz óıtip ortaǵa ot tastamańyz» dedim. Sonymen Almatyda otbasylyq aıtys bolatyn boldy.

– Bul aıtysqa kimder qatysady?

– Sonaý seksen toǵyzynshy jyly, osydan otyz jyl buryn Almatyda halyqaralyq aıtys bolyp, Monǵolııadan kelgen Egeýhan Muhamádıqyzynyń ónerine tánti bolǵan ataqty jyrshy Qatımolla Berdiǵalıev qońyr dombyrasyn syıǵa tartqan. Araǵa biraz jyl salyp sol dombyrany ustap kelgen Dáýletkereı Kápuly belgili aqyn bolyp shyqty ǵoı. Sol Dáýetkereıdiń anasy Egeýhan óziniń nemeresi Ardagereımen aıtysady. Rústem Qaıyrtaıulynyń ákesi Qaıyrtaı da kezinde jaqsy aqyn bolǵan. Sol Qaıyrtaı balasy Rústemmen aıtysaıyn dep jatyr. Bekarys Shoıbekov inisi Dáýren Aqsaqalovpen, Iran-Ǵaıyp Kúzembaev aǵasy Talǵat Kúzembaevpen, Erjan Ámirov inisi Bekjan Erjigitpen, Serikbol Panaberıdıev óziniń baýyry Amangeldimen aıtysady. Sosyn jańa joǵaryda aıtqan Qamıevter áýletinen Dıdar óziniń inisi Ulanǵasyrmen aıtysady.

– Al myna jyldyń qorytyndy aıtysy Batys Qazaqstanda ótkeli jatyr eken. Nege Oraldy tańdańyzdar?

– Men bıyl bastama kóterdim. Altyn dombyrany kim jeńip alsa, sonyń elinde ótkizeıik degen. Byltyr Jansaıa jeńip aldy ǵoı. Soǵan baılanysty men Oralǵa baryp, ákimmen kezdestim. Esqalıev myrza quptady. Osy ıdeıany bas demeýshimiz Nur Otan partııasy da tolyq qoldap, bıylǵy  «Altyn dombyra» aıtysyn Batys Qazaqstanda ótkizgeli otyrmyz. Daıyndyq jumystary júrip jatyr. Mádenıet mınıstrligi «Altyn dombyra» aıtysyna arnaıy qarjylaı kómek kórsetedi. Batys Qazaqstan oblysynyń ákimdigi de qoldaý kórsetemiz dep otyr. Ol aıtys jeltoqsan aıynyń alǵashqy aptasynda Oralda ótedi. Oǵan jyl boıy ótken aıtystardyń jeńimpazdary, júldegerleri qatysady.

– Jýyrda elordada Azııa jazýshylarynyń forýmy ótip, oǵan memlekettik bıýdjetten 281 mıllıon teńge bólingeni jelide qatty synaldy. Kóp adamdar «bólingen qarjy aqtalmaıdy, bıýdjet qarjysy bekerge ketti» dep jazýshylardy sókti. Osy tusta aıtysqa bólinip jatqan qarjy aqtalady ma?

– Áı, qaraǵym bul aıtys degen keshegi keńes kezinde de keńinen óristegen. Halyqtyń rýhyn kóterip, táýelsizdikti daıyndap bergen. Táýelsizdikke jol siltegen de osy aıtys edi ǵoı. Bertin kele egemen el bolǵan alǵashqy jyldary  halyqtyń basyn biriktirýge, uıytqy bolýǵa, eńsesin kóterýge qyzmet etti. Aıtys – sol toqyraý jyldary eń ótimdi óner bolǵan, solaı bolyp qala da beredi. Sondyqtan aıtysqa bólingen qarjy aqtalmaıdy deýge bolmaıdy. Sosyn bizdiń aıtysqa 281 mıllıon qarjynyń qajeti de joq.  Aıtys ótetin jerdiń jaldaýqysy, keletin aqyndardyń jol-puly, jatatyn qonaq úıi, ishetin tamaǵy, sosyn júlde bolsa bolǵany. Keıingi kezderi myna jarnamaǵa kóp aqsha ketip qalady. Jarnama berý óte qymbat qazir. Sonyń shyǵynyn ótep berip tursa, boldy. Al 281 mıllıon degen – bizdiń túsimizge kirmeıtin aqsha.  

– Jańa bir sózińizde «Qazaqstan» teleradıokorporasııasynyń basshylyǵymen memarandýmǵa qol qoıǵandaryńyzdy aıttyńyz. Sonda endi aıtystyń bárin ulttyq arna kórsetedi me?

– Iá, barlyq aıtystar eksklıýzıvti túrde tek qana «Qazaqstan» arnasynan kórsetiledi. Basqa jeke arnalardyń, jeke vıdeo kameralardyń túsirýine ruqsat joq.

– Aıtyskerler «Telearnadan kórsetilgen aıtystar montajdalady, sahnada 30 mınýt aıtqan sózimizdi telearna 15 mınýt qylyp beredi» dep renjip jatady. Qazir jańa tehnologııalardyń damyǵan zamany ǵoı. Ár aıtysty ózderińiz-aq kameraǵa túsirip, odaqtaryńyzdyń saıtyna júkteýge bolmaı ma?

– Telearnadan kórsetilgende kesilip, pishilip ketetini ras. Bul – úlken problema. Al endi biz ózimizdiń saıtqa salý úshin túsirýimiz kerek qoı. Bizde ony túsiretin qurylǵylar joq.

– Halyqaralyq odaq degen dardaı attaryńyz bar. Bir beınekameralaryńyz joq pa sonda?

– Dardaı odaqtyń qaltasynda kók tıyn joq, qaraǵym! Odaq degen aty ǵana ánsheıin. Al bylaı bizge bólinip jatqan qarajat joq.

– Bir suhbatyńyzda aıtysta júlde alǵan ár aqyn júldesiniń on paıyzyn odaqqa aýdarady degen edińiz...

– Sonyń ózi bolmaı otyr ǵoı. Aqyndar bergisi kelmeıdi. Keshe bir-ekeýi aýdarypty. Odaqta jumys isteıtin aqyndarǵa aıtyskerlerden jaqsylap talap etińder dep tapsyrma berdim. Beretin shyǵar endi. О́z odaqtary ǵoı, bermeı qaıda barady? Saıttyń jumysyn júrgizetin adamǵa da aqsha tóleý kerek. Sol sharýa rettelse, saıtymyzdyń jumysyn jaqsylap júrgizý kerek bolyp tur.

– Júrsin myrza, qazir kóp aıtystardyń alǵashqy aınalymynda aqyndar múdirmeı, súrinbeı jaqsy aıtys kórsetip jatady. Al ekinshi aınalymǵa shyqsa, ne aıtarlaryn bilmeı, arzan ári jattandy óleń aıtyp jatatynyn ańǵaramyz. Bul aqyndar aıtysqa aldyn-ala daıyndalyp keldi degendi bildirmeı me?

– Aıtysqa ártúrli kózben qarýǵa bolady, ártúrli kóńil-kúımen qarýǵa bolady. Aıtystyń árıne, birinshi kúni jaqsy bolady. Aıtysqa daıyndyqsyz shyǵý deıtin bolmaıtyn sharýa. Máselen, sonaý Kókshetaýdan Sarany izdep kelgen Birjan daıyndalmaı keldi deısiń be? Árıne, daıyndalyp keldi. Onyń keletinin estigen Sara da Birjan eliniń jaqsysy men jamanyn, bary men joǵyn túgendep otyrdy ǵoı. Sol sııaqty qazirgi aqyndar da aıtysqa barar aldynda sózin juptap otyrady. Qazir osy aqyndarǵa «zagotovka» jasaıdy degen bir kiná taǵatyn bolypty. Atqa mingen qazaqtyń ekeýi  tórt aýyz óleń aıtady. Biraq bári aıtyp júrgen «áláýláılim» men «háláýláılimnen» aıtys shyqpaıdy ǵoı. Sondyqtan kez kelgen aqyn aıtysqa  sózin juptap, jebesin ushtap keledi.  Birinshi kúngi aıtys shynynda da sapaly bolyp ótedi. Ekinshi kúni aqtyq saıystar bolǵan soń júlde máselesi kóldeneńdep ketedi de, aqyndar osaldyq tanytýy múmkin. Biraq únemi olaı emes. Talaı ret óte joǵary dárejede ótken fınaldardyń kýási bolyp júrmiz.

– Iаǵnı, aqyndar bir-birimen kelisip aıtyspaıdy ǵoı...?

– Joq, bastan-aıaq kelisip aıtysý degen joq. «Zogotovka» reti kelip qalǵanda, qosyp jiberemin-aý degen sózder. Myna sózdi aıtyp qalsa, men osylaı jaýap beremin dep daıyndap júretin qosymsha oǵy. Ondaı shýmaqtar bolyp turatyny zańdylyq. О́ıtkeni aıtys emes, áıelińmen ursysý úshin de daıyndyq kerek qoı. Sondyqtan aqyndar aldyn ala shýmaqtar daıyndap júrýi kerek.

– Júrsin myrza, endi kóptiń kókeıinde júrgen suraqty qoıaıyn. Rınat Zaıytov qaıda júr qazir?

– Bilmedim, shyraǵym. О́ziń izdemeseń, men saǵan Rınatty taýyp bere almaımyn qazir.

– Osy jyly ótetin aıtystardyń tiziminde bar ma?

– Bizde tizim degen joq. Biz aıtystyń aldynda aqyndardy túgendeı bastaımyz. Anaý qatysady, mynaý qatysady dep. Shaqyramyz. Yńǵaı kelgender, ýaqyty barlar keledi. Qazir aqyndardyń kóbi toı basqaryp, bet ashady. Toı bızneste júr. Sodan qoldary tıgender aıtysqa keledi. Rınatqa da eshqandaı tosqaýyl joq.

– Sońǵy aıtystarda Zaıytov qatysatyn aqyndardyń tiziminde bolyp, keıin aıtys ótetin kúnderi tizimnen syzylyp tastaldy ǵoı. Bunyń sebebi nede?

– Onyń sebebin óziń de bilip otyrǵan shyǵarsyń. Bile tura maǵan quıtyrqy suraǵyńdy qoıyp otyrsyń. Rınattyń túneý kúngi Almatyda jasaǵan áreketterinen keıin ony sahnaǵa shyǵarýǵa biz de qorqyp qaldyq. Rınat aıtystyń alańy men halyqtyń aldyndaǵy alańdy shatastyryp alǵan sııaqty. Bul – úlken saıası oqıǵa ǵoı. Odan úlken shı shyǵyp ketýi múmkin. Sondyqtan biz ony aıtystarǵa qatystyrýǵa táýekel ete almadyq. Aldaǵy ýaqyttarda aıtystarǵa shyǵatyn shyǵar. Rınat – qazaqtyń talantty aqyny. Halyqtyń sózin joǵarydaǵylarǵa qatty aıtyp júrgen, batyryp aıtyp júrgen, artyq aıtyp júrgen aqyn. Ol – qaı kezde bolmasyn kórkem óleń aıta alatyn azýly aqyn. Sondyqtan onyń aldynda eshqandaı tosqaýyl joq.

– Zaıytovtyń aldynda eshqandaı tosqaýyl joq bolsa, osy jyly ótetin aıtystarǵa qatysady degen sóz be?

– Men saǵan ony anyq aıta almaımyn.

– Dál osy Rınat Zaıytov kezinde 17-18 jasynda-aq aıtys sahnasyna jarq etip shyǵyp, kópshilikke tanylyp ketti. Qazirgi ataqty aıtys aqyndarynyń kóbi jastaıynan tanymaldyqqa ıe bolǵandar. Qazir aıtys sahnasynda júrgen jas aıtyskerlerdiń arasynan «dál osy aqyn jarq etip shyǵady-aý» dep kimdi aıta alasyz?

– Qazir jas aqyndar óte kóp. Biz solardy sahnaǵa shyǵartyp úlgere almaı jatyrmyz. Bizdiń aıtys aqyndary men jyrshy termeshilerdiń halyqaralyq odaǵy oblystarda jumys isteıdi. Solardyń qaramaǵynda mektepter bar. Sol mektepterden tálim alǵan jastar qazir qaýlap shyǵyp kele jatyr. Aıtys degen óte tanymal bolǵannan keıin be, áıteýir qazir óleńge jaqyn jas balalardyń kóbi aıtysker bolýǵa talpynady. Solardy baptap, bárin birdeı aıtysqa shyǵara salmasaq ta, bireýden-ekeýden úlken aıtystarǵa qosyp júrmiz. Osy taıaý kúnderde Ardabek Aqbaba, Jánibek Álıhan degen jas aqyndar aıtystyń juldyzy atanady degen oıdamyn.  Qyzdardan Jibek Shahmardanqyzy, Juldyzaı Maratbekqyzy degen jas aqyndardyń bolashaǵynan úlken úmit kútemin.  Keshe myna Rústemder onynshy synyp oqyp júrip aıtystan kólik utyp aldy ǵoı. Qazir ár óńirden sondaı jastar shyǵyp jatyr. Buıyrtsa, «Nur Otan» segiz aıtysty qamqorlyqqa aldy dedik qoı, sol segiz aıtysta segiz juldyz shyǵady dep aıta alamyn.

– Suqbatyńyzǵa rahmet!