О́tkendi jańǵyrtyp, óshkenimizdi tiriltý

Elbasynyń «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasy uly órkenıetke bastaıtyny haq. Bul ótkendi jańǵyrtyp, óshkenimizdi tiriltý.

Osy oraıla Orta Azııa aýmaǵynda arheologııalyq qazba jumystarynyń júrgizilý nátıjeleri zoroastrızmdik, ıýdaızm, býddalyq, hrıstıandyq, shamandyq jáne t.b. mádenıetterdiń bolǵandyǵyn baıandalady. Atap aıtqanda, Orta Azııada b.d.d. II-I myńjyldyqtar kezeńinde býddalyq dinge qatysty qulshylyq etetin úıler tabylǵandyǵy, al b.d.d. III-II myńjyldyqta zoroastrızmniń bolǵandyǵy, al b.d. birinshi myńjyńdyǵynyń aıasynda hrıstıandyq din bolǵandyǵy ár túrli zertteýlermen dáleldengen dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi. 

Joǵarydaǵy arheologııalyq zertteýlerdiń nátıjesine súıensek, osy atalǵan dinderge baılanysty qulshylyq jasaıtyn ǵıbadathanalar Orta Azııa aýmaǵynda tabylǵan, al evrosentrıstik jáne Arab túbeginiń zertteýshi ǵalymdardyń qasıetti kitaptardyń: Taýrat, Zabýr jáne Injil Arabııa túbegine túskendigi týraly eńbekterinde kórsetken. Osy tusta, zańdy suraq týyndaıdy, atap aıtqanda: atalǵan dinderdiń oshaǵy Arab túbegi bolatyn bolsa, onda osy dinderdi taratý maqsatynda nege Orta Azııa aýmaǵynda dindi taratý soǵysy bolmaǵan,-degen ǵylymı suraq týyndaıdy jáne bul jaıly eshqandaı ǵylymı derekter jazylmaǵan. Al, Quran Kárimniń túsýine baılanysty, ıaǵnı ıslam dinin taratý maqsatynda soǵys bolǵandyǵy týraly derek kózderi óte kóp.

Osyǵan baılanysty, bizdiń tujyrymymyz boıynsha zoroastrızm, ıýdaızm, býddalyq jáne hrıstıandyq dinı nanym-senimder Orta Azııadan taraǵany týraly ǵylymı gıpotezany usynýdamyz.

Birinshiden osy gıpotezany júzege asyrýǵa túrtki bolǵan Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń ǵalymy f.ǵ.d.,professor B.K.Beısenov ıaǵnı, ol tómendegideı tujyrymdaıdy: «eta ıstorııa ne mıf ı ne legenda, a vpolne realnyı slýchaı ız jıznı realnogo cheloveka. Bog, po slovam ýchenogo, pomog sozdat nastoıashego cheloveka ı obýchıl ego chelovecheskomý ıazyký, kotoryı, po sovpadenııý, okazalsıa kazahskım» . Onyń paıymdaýynsha Adam atanyń qazaq ekenin jáne onyń sóılegen tiliniń qazaq tiline sáıkes keletindigi týraly aıtylǵan.

Ǵalymdar ózderiniń osy ǵylymı maqalasynda «Adam» jáne «alma» sózderiniń maǵynasy men búgingi kúngi qoldanylýyn nazarǵa alady ıaǵnı olar: «Adam» sóziniń orys tilindegi aýdarmasy «chelovek» jáne «alma» jemisiniń orys tilindegi maǵynalyq aýdarmasy «ıabloko», al sózbe-sóz aýdarmasy «neberı» degendi bildiretindigine basa yqylas aýdarady. Sonymen qatar, atalǵan maqalanyń avtorlary tyıym salynǵan jemis týraly tarıhtyń –ańyz nemese oıdan shyǵarylmaǵandyǵyn aıǵaqtaıdy.