О́nerdiń ajary, ortanyń bazary edi...

Ýaqyt myrza degenin istetedi, amal joqtyqtan ótken shaqpen sóıleýge májbúrmiz. О́nerdiń ajary, ortanyń bazary edi-aý, Nurbergen. Bul sózimiz onyń boıyna olqy soǵady, sezip otyrmyz. Rasynda ol dúnıege ilýde birer keler adamzattyń aldaspanyndaı jarqyldap júrdi. О́tkir edi. Sóılese sheshen, top bastasa kósem,  dostyqqa adal, batyrlyǵy men jomartyǵy da bar, segiz qyrly, bir syrlynyń naǵyz ózi bolatyn. Sharshy toptyń ortasynan birden jurttyń nazaryn aýdaryp, jigittiń sultany ekendigin eriksiz moıyndatatyn. Oılylyǵy men alǵyrlyǵy, sózi men isi birge qabysyp, adamdardy baýrap alatyn qasıeti aıryqsha-tyn. Ortanshy uly Nurym ekeýi birdeı, jol -avtokólik apatynan baqılyq boldy. Artynda balalary, jan jary Bota qaldy ańyrap. 2006 jyly týra tórtinshi múshelinde jarq etti de, ómirden ótip kete bardy-aý!

        Áli esimde, keńes odaǵynyń astanasy Máskeýde olımpıada ótken seksenshi jyldyń jaz aıy, oblys ortalyǵy Qyzylorda qalasynda  voleıboldan  aımaqtyq týrnır ótkizildi. Alǵashqy topta óz qarsylastarynan basym túsken  Jańaqorǵan aýdanynyń quramasy irikteý týrynda osyndaǵy aıtýly komandanyń biri qala quramasymen betpe - bet kelip qaldy. Alǵyshqy kezdesýlerde týra soqqysymen qarsylastarynyń mysyn basyp, tosqaýyl qoıýda da mártebesi ústem bolyp júrgen boıshań sportshylarymyz Ońal men Eskendir alǵashqy sátterden bastap, qala quramasynyń nómiri úshinshi oıynshysyna ese jibere bastady. Uzyn boıly kózildirikti jigit týra soqqydan jaltaryp, dop tor ústine kóterile bergende-aq, shalt qımylmen ońǵa ne solǵa qaraı qııastaı tastaı salady. Bizdiń jigitter aýaǵa asylǵan kúıi bir upaıdan aıyrylyp túsedi. Munysy da ánsheıin eken, endi áriptesinen pas kútpeı-aq, ortada turyp, ekinshi dopty alystan uryp jiberetin óner shyǵardy, álgi úshinshi nómir. Mundaıda tosqaýyldy qaı jerge qoıýdy boljaı da almaısyń, keıde oǵan úlgermeı de jatasyń.  Ne kerek, kózildiriktiniń bir ózi-aq, talaı upaıdy oljalaǵany. Ákki oıynshy ekendigin kórsetti. Ekinshi oıynnan keıin-aq, bizdiń jigitter de sapyrylysý baıqaldy. Komandalyq oıynda bir maza ketse, qaıta jumyryqtaı jumylý qıyndaý. Ne kerek, osy jeńilisten soń týrnırdiń basty júldesine qol soza almaı, úshinshi oryndy qanaǵat tutýǵa týra keldi. «Ne boldy» degen janashyrlarǵa qý tildi Ońal: «Zor shyqty ǵoı..,» dep zilsiz til qatady. Keıinnen bildik, oblys quramasynyń betkeustar oıynshysynyń biri - Nurbergen Tastaev osy jigit eken. Pedınstıtýttyń úshinshi kýrs stýdenti. Bul keıipkerimizdiń sporttaǵy alǵyrlyǵy, ıaǵnı boıyndaǵy bir qyry ǵana edi. Keıinnen joǵary oqýdy  bitirip, ózi ósken ortaǵa kelgen soń SPTÝ-da komsorg, aýdandyq partııa komıtetindegi qyzmetinde, kolledj dırektory laýazymynda jastardy sportqa beıimdeý, olardyń boıyndaǵy talantty ashýdan bir tartynǵan emes. Al aýdandyq mádenıet bóliminiń meńgerýshisi, aýdan ákiminiń orynbasary qyzmetterinde bul janashyrlyǵyn tipten eseledi; ónerge, sportqa beıimi bar jastar Nurbergenniń mańyna úıirilip, alǵa qaraı talaptanatyn edi. Bul kúnderi jazýshy, jýrnalıst atanǵan osy joldardyń avtory da óner janashyry Nurekeńniń qamqorlyǵyn bir kisideı kórgendigin jasyra almaıdy, maqtana aıtady. Jasy kishi bolsa da, aǵadaı qarasqan, talaı kezdesýlerin uıymdastyryp, rýhtandyryp, senimin nyqtap, kitaptarynyń taralýyna kómekteskenin qalaı ishine saqtaıdy. Jaqsynyń jaqsylyǵyn aıt, nury tasysyn demeı me qazekem. Bir kisi emes, osy bir pikir  talaıdyń oıynda júrgeni aqıqat. Ánshilikke beıim dosy, muǵalim Jumaǵalı Ibishov, Jańaqorǵan aýdandyq murajaıynyń dırektory Nábıhan Shalapov, ánshi Ábsultan Baıkenjeev, jýrnalıst-syqaqshy, «Ara kz» gazetiniń jaýapty hatshysy Úmit Zulharova, kázir respýblıkada tanymal voleıbol komandasynyń bapkeri atanǵan baıkenjelik Batyr Babaev taǵy basqalar Nurbergen Tastaevtyń esimin asqaqtatyp, árdaıym qurmet tutady. Qaı bir jyly Jańaqorǵan aýdanynyń ónerpazdary óz kúshterimen úlken jıyn ótkizip, ánshi-sazger, jyrshy-termeshi, sportshyny eske aldy. Jer-jerden kelgen áriptesteri ómirde óshpes iz qaldyrǵan azamattyń esimin ulyqtap, ónegisin tamsana áńgimeledi. «О́nerde des bermegen dara tulǵa» dep atalatyn ánshiler baıqaýy 2007 jyly ótkizilip, qanshama jas órenniń óner tabaldyryǵyn attaýyna muryndyq boldy, deseńizshi. «Jaqsydan –sharapat» degen osy ǵoı.

      Týma talant Nurbergen Tastaev Nazaruly Jańaqorǵan qonysyndaǵy № 3 mektep-ınternatta segizjyldyqty bitirse,  1974 jyly aýdan ortalyǵyndaǵy № 163 onjyldyqty jaqsy baǵamen támamdap shyqty. Mektep qabyrǵasynda júrip-aq, ózin san qyrynan tanyta bilgen ol mektep quramasynyń beldi oıynshysy, kórkemónerpazdar uıymynyń aıtýly múshesi de boldy. «Aǵaılardyń shuǵyl sharýasy, ne mektep ujymynyń jınalysy ótetin bolsa, sabaqty ary qaraı jalǵastyrýdy Tastaevqa senip tapsyryp kete beretin edi», deıdi onyń synyptastary sonaý jyldardaǵy balalyq shaqtaryn saǵyna eske alysyp. Sol kezden-aq onyń kóshbasshylyqqa laıyq bolǵandyǵy osyndaı estelikterden eske túsedi.

       –Ákemiz qoı baqty. Bizdiń de kóp ýaqytymyz sol qara qoıdyń sońynda

ótetin-di. Maldy shóbi shúıgin jerge toptastyryp, konsert qoıyp oınaıtyn jerim, tarıhı oryn Qorasan Atanyń mańy edi. Mektep bitirgen soń qabiletime saı óner ınstıtýtyna túsýge múmkinshiligim jetti, talaı baıqaýlarda jeńimpaz bolǵan meni, arnaıy ózderine shaqyrǵandar da boldy. Alaıda, sovhoz dırektory bolsa degen armannyń jeteginde, Qyzylorda qalasyndaǵy Jambyl gıdromelıoratıvtik-qurylys ınstıtýtynyń fılıalyna oqýǵa tústim,-deıtin-di ol keıde balalyq armandaryn eske salyp.          

       Syr óńiriniń mádenıeti men sportyna aıtarlyqtaı úles qosqan Nurbergen Nazaruly otyzdan astam án shyǵarsa, óziniń oryndaýyndaǵy «Kóńil syry», «Gúlim», «Arman-aı, on segiz», «Janymda bir júrshi tym bolmasa», «Qyrkeńsem», «Týǵan jer» ánderi keremet áser syılaıtyn edi, tyńdaýshyǵa. Bir ereksheligi barlyq derlik ánderiniń sózin ózi jazatyn  talanty ónerpaz. Onyń eki jyr jınaǵy da jaryq kórip, oqyrmandaryna jol tartty. Aıtys dodalaryna tústi, talaı baıqaýlarda jeńimpaz boldy, Q.R. Mádenıet qaıratkeri ataǵyn ıemdendi.

     Osy maqalany jaza otyryp atalalarymyzdyń: «Bir kisi jaqqan otqa myń kisi jylynady» degen naqyly esimi túsedi. Shıeliniń Qarǵaly aýylynda Seıtmuhan degen ánshi jigit boldy. Keıinnen aýdan oralyǵyna kóship keldi, dos-jaran retinde aralastyq. Allanyń buıryǵy da birtindep, janary solyp, tipten taban jolyn kórmeıtin halge jetti. Alaıda, kelinshegi Álııa ekeýi qosylyp, barynsha áýezdi án salatyn olardy jurt úıinde otyrǵyzbaıdy, qaıda jıyn, qaıda toı, sonyń qurmetti qonaǵy. Dybys kúsheıtkishsh apparattardy múlde qoldanbaı, tek akkardıonmen án salatan olar, qudalyqtyń, shaǵyn týǵan kún merekesiniń gúli dese jarasymdy. «Allanyń qudireti sheksiz ǵoı, án salatyn qabilet bergenin qarasańshy! Áıtpese men kimge kerekpin, dalada qalar ma edim,» dep ózi de kúnige myń qaıtara shúkirshilik aıtady. Sol jigitke bir kún otyryp, Tastaevtyń «Týǵan jer» ánin úırettim, áýezin bolsa da qaǵyp alady ǵoı, al sózin jattatý qıynǵa soqty, óıtkeni, ózi oqýǵa kózi kórmeıdi, nesheme márte qaıtalaı otyryp, aqyry jattap aldy. Olar kázir jeti-segiz jyldyń kólemi Býrabaı mańyndaǵy Shortandy qalasynda turady. «Onda elimizdiń barlyq aımaǵynan kelip,turaqtap qalǵan azamattar barshylyq. Adam qansha jaǵdaıy jaqsy bolsa da, qashanda kindik qany tamǵan jerdi, ósken ortasyn ańsaıdy. Sodan da bolar, maǵan Nurbergen Tastaevtyń «Týǵan jer» ánin oryndap berýdi ótinetinder kóp. Árıne, ózim de Qarǵalymdy kóz aldyma elestete otyryp, án salyp beremin. Kóńil áýenindegi jurtshylyqtyń kóbisi kózine jas alyp, týǵan jerin saǵyna eske alady. Biri 10 myń teńge, biri 100 dollar tastaıdy. Shynymdy aıtsam, kúnimdi osy ándi aıtý arqyly kórip júrmin, sherimdi de tarqatamyn», –deıdi ánshi Seıtmuqan elge kelgende aǵynan jarylyp.

       Nurbergen jas ta bolsa, el de kórdi, jer de kórdi. Talaı alys saparlarǵa da bardy. Dos –jarany, syılas aǵa-inileri de mol edi. Qazaq ádebıetiniń abyzy Ábish aǵa Kekilbaev, batyr jýrnalıst-baspager Nurmahan Orazbek, qazaqtyń Qadyry atanǵan Qadyr Myrzalıevter Nurbergenniń bolashaǵyna senimdi, tilektes aǵalary edi. Bilgenge, jurtpen til tabysa bilý, ózgeni syılaı bilý, ózin syılata bilý kórgendi jannyń tirshiligi, dep bul maqalamyzdy támamdaımyz. О́ıtkeni, ónegeli jandy este saqtaý - jas urpaqtyń tárbıesi men bolashaǵyna da qajet.

 Nurmahan ELTAI,

Qyzylorda oblysy