Sanksııa salqyny otandyq shaǵyn jáne orta bıznesti oısyratpaı ma?

Keshe Reseıdiń birinshi vıse-qarjy mınıstri Anton Sılýanov Qytaı men AQSh-tyń arasyndaǵy jáne Eýroodaq pen Reseı arasyndaǵy sanksııalar almasýynyń áseri endi shyǵa bastaıtynyn jasyrmady. 

Sılýanovtyń aıtýynsha, jyl basynan beri ózge kórshiles elderge sezilmegen sanksııalar salqyny jyl sońynda anyq biline bastaıdy. Qazirdiń ózinde sanksııalar legi Reseıge de, Eýropa elderine de ońaı tıip otyrǵan joq. Mysaly, osy sanksııalar áserinen bir ǵana Italııa eliniń óndirýshileri bir aıda 166 mln evro shyǵyn kórgen. "Tamyz aıynda Italııanyń Reseıge jiberetin eksportynyń kólemi 15,7 paıyzǵa qysqarǵan bolatyn. Endi osynyń nátıjesinde Italııa óndirýshileriniń tabysy qosa azaıdy" deıdi Sılýanov.

Sondaı-aq Reseı ekonomısteriniń paıymdaýynsha, AQSh, Kanada, Avstralııa, Norvegııa elderiniń de óndirisshilerine qazirde ońaı bolyp otyrǵan joq. Atalmysh elderdiń qus etinen, kókónisi men jemis-jıdeginen, sút jáne sút ónimderinen bas tartqan Reseı búginde osy elderdiń de shyǵynyn sanamalap ta úlgeripti. Bul elderdiń árqaısysy shamamen 33 mln dollardan, 96 mln dollarǵa deıin shyǵyn kórgen.

Al Reseıdiń ózi Eýroodaq sanksııasynan jyl basynan beri 40 mlrd dollar, álemdik naryqta munaı baǵasynyń túsýi saldarynan 100 mlrd dollar shyǵyn kórip otyr. Mine, osyndaı derekterdi alǵa tartqan Anton Sılýanov sanksııalar saldary endi jyl sońynda aıqyn áser ete bastaıtynyn, sondyqtan buqaraǵa bul turǵyda naqty-naqty málimetter jetkizý kerektigin ashyp aıtty.

Jalpy, Reseı sarapshylary 2019-2020 jyldar aralyǵynda Reseı ekonomıkasy úshin asa aýyr jyl bolatynyn naqty aıtyp otyr. "Bul aralyqtarda Reseıdiń JIО́ tómendep, ınflıasııa deńgeıi ósip, elge keler ınvestısııa kólemi nóldik deńgeıge deıin qysqaryp, turǵyndardyń jalaqysy men zeınetaqysyn tóleý qıyndaıdy" dep otyr sarapshylar.

Al mundaıda ekonomıkalyq keńistikke birikken el retinde Qazaqstanǵa qaıtpek kerek? Sanksııalardyń naqty áseri endi aıqyn biline bastaıtynyn Qazaqstan sezinip otyr ma? Qazaqstannyń jaǵdaıy qalaı bolady?

Bul rette ekonomıst-ǵalym Beısenbek Zııabekov bylaı deıdi:

– Qazirdiń ózinde qanshalyqty jasyrǵanymyzben bizge bul sanksııalardyń áseri bar. Bir ǵana mysal aıtaıyn, Reseı ózinen "qashyp" jatqan kapıtaldardyń ornyn salyqty ósirý arqyly toltyrýdy kózdep otyr. Kórshiles jatqan eldiń bulaısha salyqty ósirýi ásirese kedendik  taýar tasymalyna salyqty ósirýi bizdegi kásipkerlerge áser etpeı qoımaıdy. Qazir Reseı túrli salyq kólemin ósire bastady. Reseı jyl sońynda qosymsha qun salyǵyn (QQS) 20 paıyzdan ósiremiz dep otyr. Reseıde QQS 20 paıyz ol odan ári ósetin bosla bizdegi bızneske de keri áserin beredi. Reseı tasymal quny bar, taǵy basqa qosymsha salyqtary bar salyqtyń túrin kóbeıtip jatyr. Bıyl jyl basynda salyqtan ábden sharshaǵan Belarýs kásipkerleri ókimetine salyqty tómendetýdi usyndy. Sonda Belarýs ókimetindegi jaýapty tulǵalar "salyqty tómendetse, bıýdjet shyǵyn kóredi" dep usynysty keri qaıtardy. Qazir bizdiń taýar almasatyn kórshilerimizde taýardy tasymaldaý, jetkizý, satylymǵa shyǵarý salyǵynyń joǵary bolýy kásip ıelerine qazirde aýyrlyq etýde. Qazirdiń ózinde aksızdik salyqtaryń tómen dep Reseı Qazaqstannyń bazbir taýarlaryn eline engizýdi shekteýde. Eger tasymal salyǵy, satylym salyǵy odan ári ósetin bolsa, bul bizdegi shaǵyn jáne orta bıznestiń damýyna anaǵurlym áser etetin dúnıe. Eki el arasyndaǵy alys-beris jaǵyn eskersek, bul kásip ıeleriniń qaltalaryna aıtarlyqtaı salmaq salady. Budan baryp olar shyǵarǵan ónimderin ishki naryqqa jibergende de qymbattatýǵa májbúr bolady. Munyń arty ınflıasııanyń baılap-mataýǵa kónbeıtinin dáleldeıdi. Jalpy, keler jyl shaǵyn jáne orta bızneske ońaı bolmaıdy. Shaǵyn bıznes qana emes, biraz salalar aýyrtpalyqty bastan keshiredi. Shıkizat óndiretin, daıyn ónimge deıin ónim óndiretin salalar birshama qıyndyqtardy ótkizedi. Bizdiń úkimet 2020-2021 jyldar aralyǵynda ekonomıkalyq jaǵdaıdyń aýyrlaıtynyn sezinbeı otyr emes, sezinip otyr. Sondyqtan da Ulttyq qordyń aqshasy qaısybir salalarǵa kómekke kelmek. Eger osy qarjylar ornymen jumsalyp, talan-tarajǵa túspese bul daǵdarystyń salqyny bizge asa bilinbes edi. Negizinde sanksııanyń zardaby ashyq soǵystan da qıyn ekenin eskersek, bul jerde Qazaqstan úkimeti barlyǵyn eseptep, zerttep otyr dep úmittený kerek.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy