Baıshubar atpen kókpar tartqan qypshaq qyzy

Sáden kárııa áńgimeshil kisi edi. Iegin bir sıpap qoıyp sózin qozdatqanda janyń jylyp, amalsyz ıirilip otyra beresiń. Kázir de bir qyzyqty oqıǵany baıan etpek syńaıda sııaqty. Emeýrinin ańǵarǵan soń, aǵash túbin qopsytyp, aryq tazalap júrgen ketpen-kúrekterimizdi jan-jaǵymyzǵa tastaı salyp, aınala jaıǵasa kettik.

     – Keshegi jyldar qazaqqa aýyr tıdi ǵoı, aq pen qyzyldyń astań-kesteń arpalysy, nemis-páshıstermen soǵys, eldegi tapshylyq halyqqa ońaı tıgen joq. Qanshama azamat oqqa baılanyp, elge oralmaı qaldy. Sonyń birazyn kózimiz kórdi. Degende, qazaǵymyzdyń jany siri eken, sonyń bárine tózip, alpysynshy jyldardan beri qaraı ǵana qarny toıa bastady. Aıtpaqshy, qasqa bas patshanyń júgeri nanyn da jep kórgen ekenbiz ǵoı, –dep bir qoıdy. –Sonshama aýyrtpalyq, qanshama qıynshylyqtan qazaqtyń júni jyǵylmaı shyǵýyna janynyń darhandyǵy, aýyzbirligi men baı ólkesi jáne de qazaq qazaq bolǵaly serik etken kókpary men dombyrasy janyna jalaý boldy ǵoı dep oılaımyn. О́ıtkeni bulardy qazaqtyń rýhy jatyr, jany osyǵan myqtap baılanǵan. Bular barda qazaq janshylmaıdy, ólmeıdi. Bir qyzyq aıtaıyn, soǵystan keıingi jyldardyń birinde myna Kóktóbeniń ústindegi jazyqta úlken kókpar salymy ótti. Arǵy jaǵy Otyrar, bergi jaǵy Túrkistan men Jańaqorǵannan almaýyt at pen qoly qarmaq nebir shabandozdar jınaldy-aý. Aınalma kókpar támamdalyp, salymnyń ózi de ortalynyp qalǵan tus-tyn. Joǵarǵy jaqtyń ataqty kórtaqym shabandozy kókpardy súırete dodadan sytylyp shyǵa bergeni sol tosynnan paıda bolǵan shubar atty jas jigit anaǵan serkeni taqymyna bastyrýǵa iliktirmeı, juldy da ketti. Qulaqshynyn alqymynan basa baılap alǵan eken, kim ekenin tanı da almaı qaldyq. So kúıi zýlaı shaýyp bara jatyp, kókpardy taqymyna basa ytyrylyp kete bardy. Biren-saran kókparǵa qol sozǵandarǵa quıqa de tımedi. Áli kóz aldymda bir keremet kórinis edi, shubaryńynyń aıaq tastasy sumdyq! Jeldeı esken shyǵar, so kúıi bir atqa jetkizbeı salymdy márege saldy da ketti. Aınala gý-gý. Oıpyrmaı myna bala kim?! Aryny tipten qatty ǵoı.., desip jurt shýlasyp jatty. Al shubar atty jas jigitti tórt-bes atty tasalap, top sheńgelge qaraı alyp ketti. Kókparshy, báıge shapqandardyń sondaı ádetteri bar, jurt kózi qadalǵan at pen shabandozdy bógde kózden alyp qashatyn. Araǵa eki-úsh salym salynǵan soń aqalaqshy bas salymǵa úsh jasar ógiz tigilgendigin habarlady. Bu jolǵa doda tipten uzady, ólmeı beriskisi kelmeı tartysyp, tyrysyp júrgen bireý. Aınala shań, ala qıqý! Shetteý turǵan qalyń jurtshylyqtyń arasynda  qunanymdy tepsinip men de júrmin. Ana topyrǵa aralassań, nópiriń taptap ketýden taıynbaıdy-aý.  Bir kezde, «Al, ketti!», dedi bir shal. Dodany jaryp, qara qasqa attyly túrkistandyq shabandoz shyǵa bergeni sol baıaǵy shubar atty jigit taǵy da kıligip, serkeni julqa tartyp, ildi de ketti. Silkilese-silkilese sharshańqyraǵan kári tarlanyń oǵan onshalyqty qaırat qyla almady. Al endi, manaǵy shabys shabys pa, betin márege túzegen soń tipten qara shaldyrmady. Sozyla aıaq tastaǵanynda baıqadym, astyndaǵy tulpary baıshubar eken...

–Baıshubaryńyz qandaı at?-dep surady Ermash.

–Oı, aqymaǵym-aý, esten shyǵaryp alǵansyń ba, Alpamys batyrdyń atyn Baıshubar demeıtin be edi, kók, qońyr, qyzyl tústiń aralasýyn qazaq solaı ataıdy. Qyzyl núkteler attyń saýyryna qaraı maıdalanyp, tipten kóbeıip ketedi. Baıshubaryń sol! Tek, sózdi bóle berme.., keıinnen bildik qoı, álgi ǵalamat shabandozymyz ózimizdiń Jumekeńniń balasy eken. Kolhozdyń jylqysyn baǵatyn qypshaq Jumabaı men Qyzdan apamyz ekeýiniń tórt qyzynyń  ekinshisi – Kúlbıbi! Ákesi ony jas kezinen er balasha kıindirip, janynan tastamaıtyn.  Úı tirliginen oqshaý, at ústindegi jumystarǵa qosty. О́zi de taramys, qarýly edi. Sol shaqta 17-18 jas shamasynda bolar. Syrt jaqtaǵylar kimniń kim ekendigin qaıdan bilsin, al aýyldaǵylar  bilse de, otaǵasynyń kóńiline qarap, Jumabaıdyń balasy deıdi de qoıady. Shardara jaqtan aqalteke tektes at ákeldi dep júretin jurt, Baıshubarymyz sol eken. Atty da, balasyn da  ońashada baptap, topqa salǵan kezi eken bizdiń kórgenimiz. Keıinnen talaı kókparda salym salyp júrdi Kúlekeń. Jumekeńniń jany osy balasynyń ústinde boldy, bálkim bar úmiti sonda ma, kim bilsin. Baıshubardan bólek taǵy bir kúreń tóbeldi qatar ustady. Bul dodaǵa túsip, jaryp shyǵatyn beldi jylqy. Qart jylqyshy aınalasyna ózine tábin shabandoz jigitterdi toptastyryp, qalyń tobyrdan bólek turatyn-dy. Sáti kelgen kezde ǵana shabandozyn kókparǵa qosyp, alamandy qyzdyratyn edi. Nesin aıtasyń, perzenti óńirdiń aıtýly shabandozy boldy ǵoı. Baıshubar at mingen qypshaq qyzy! Myna Nurmannyń da dop qýyp selteńdep júrgeni sol qanda bar ónerdiń juǵyny shyǵar.., dep Sáden kókemiz áńgimesin aıaqtaǵandaı boldy. «Balalar, endi ornymyzdan turalyq, derektirimiz Ábsemetov kelip qalyp, kókemizdi tanytar», degen komendant jıde sapty ketpenin qolyna qaıta aldy...

                                                                     Nur KО́KEI,

Qyzylorda oblysy,

Jańaqorǵan aýdany