О́ndiris pen bank arasy, qınap turǵanyn qarashy

Ásirese kópshilik qaýymnyń basym bóligi daǵdarys kezinde shaǵyn óndiristiń artyqshylyqtaryn, ony qalaı ashý kerektigin, óndiris ashýda yńǵaıly aýdandy qalaı tańdaý qajettigin eskere bermeıdi. Endeshe alǵashqy qadamdy qalaı bastaǵan jón? 

Árıne, qandaıda bir isti bastamas buryn aldymen onyń tıimdi tustaryn ańǵaryp alǵanymyz ózimizge paıdaly. Olaı bolsa kóp sozbaı-aq shaǵyn ónidiristiń artyqshylyqtaryn elekten ótkizip kórelik. Ol úshin biz naryqtyq qaǵıdany únemi baqylap otyratyn mamandardyń keńesine júgindik. 

Negizinen, arnaıy bıznes ortalyqtardyń zertteý blogtaryna kóz júgirtsek, rasymen de qazirde óz fırmasyn ashyp, bızneske engisi keletinderdiń qatary kóbeıgen. Sózimiz dáleldi bolýy úshin myna kestege nazar aýdaryp kórelik:

Sóıtip, 250 myń adam qatysqan bul zertteý blogy elde shynymen de óziniń kásibin ashyp, násibin arttyrǵysy keletinderdiń basymdyq bere túskenin aıqyndaıdy. О́z qarajatyna bıznes ashqysy kelgenderdiń basymdyǵyn kórip tipten qýandyq. Mamandarymyz bul turǵyda shaǵyn óndiris ashqanda rasymen de óz qarajatyń bolǵany eń durys sheshim ekenin alǵa tartady. 

Negizinde, qolymyzda qarjy joq, sondyqtan bankterge barar joldy tańdaý arqyly shaǵyn óndiris ashqymyz keldi delik. Onda kásipkerge asqan shydamdylyq kerek. Bul jerde sizdiń bilimińiz de, kásip ashýǵa degen motıvasııańyz ben senimdiligińiz de, kóshbasshylyq qasıetińiz de keıinge syrylyp qala beredi. Bankterge sizden keregi qulash-qulash qujat. Odan keıin kepilge qoıatyn zatyńyz, senimdi tulǵańyz, aılyq tabysyńyz, tipti qala berdi zeınetaqy qoryńyzdaǵy qarjyńyzdyń da qomaqty bolýy. Bizdegi bankterdiń shaǵyn óndiristi qoldaýǵa degen beıili tym beıqam ekenin eskersek, myna pikirge nazar aýdarýǵa týra keledi.

Bul rette, ekonomıst-ǵalym, Beısenbek ZIIаBEKOV:

"Qarapaıym ǵana mysal, men osydan biraz buryn Volgagrad qalasynda boldym. Sonda bir ekonomıst ǵalymmen tildesken edim. Sol ǵalym: "Kezinde bizdiń eldiń bankteri Ekinshi dúnıejúzilik soǵys bolyp jatqanda tankiler jasaýǵa nesıe berip, sol banktiń ınspektorlary tankilerdiń durys jasalǵan-jasalmaǵanyn tekserip, odan paıda bar ma, joq pa, sony zerttep otyrǵan", – dep aıtqan edi. Kórdińiz be, óndiris pen bank arasyndaǵy qarym-qatynas dep osyny mysal etýge bolady. О́zge eldiń bank salasynyń mamandary qandy qyrǵyn soǵys bolyp jatqanda óndiris oryndaryna baryp, olardyń ahýalyn jipke tizip saraptama jasaıdy. Al mundaı júıe bizde múlde qalyptaspaǵan. Osydan keıin "bankterimiz shaǵyn óndirispen tyǵyz qarym-qatynasta" dep qalaısha aıta alasyń? Sondyqtan mundaıda amalsyz shaǵyn óndiris ashýshylarǵa óz kúnińdi óziń kór deýge týra keledi" deıdi.

Jalpy, mamannyń paıymdaýynsha, bizdegi shaǵyn óndiristi mashaqatqa tireıtin bank salasy kórinedi. Eger bank pen shaǵyn óndiris arasynda tyǵyz baılanys bolǵanda bul eki jaqqa da paıdaly bolar edi. Biraq otandyq bankter kásipkerden góri birinshi óziniń túsimine kóbirek oılaıdy da, kóbine kásipkerlerimizge bankke barar esikti syrtynan qaıta jabýyna týra keledi. 

Sondyqtan mamandardyń baıyptaýynsha, shaǵyn óndiris kásibin júrgizýde, ásirese daǵdarys kezinde isti alǵa bastyrýda myna jaıttardy eskergen abzal:

1. Táýelsiz jumys isteý. Bul yntaly da jigerli kásipkerge is-áreket bostandyǵyn beredi.
2. Ikemdi ári tez sheshimderdi qabyldaý múmkindigi. Iri korporasııalarǵa qaraǵanda shaǵyn bıznestegi basqarý sheshimderin qabyldaý qurylymy ońtaılandyrylǵan. Bul bolyp jatqan ózgeristerge der kezinde áreket etý múmkindigin beredi.
3. Birneshe mamandyqty alyp júrý. Adam ámbebap bolýǵa tyrysady (qarjy mamany, menedjer t.s.s. ).
4. О́zindik nemese derbes naryq artyqshylyǵy. Ádette iri básekeles kompanııalardyń is-áreketteri bas keńseleri qarastyrǵan prosedýralarǵa táýeldi bolady. Shaǵyn bıznes olarǵa qaraǵanda shıraq keledi, ásirese naryq belgili bir sharttarǵa nemese belgili bir merzimge baılanysty bolǵan jaǵdaıda.
5. Kásipkerlik rýhty saqtaı bilý. Dúnıejúzilik statıstıkaǵa júginsek, shaǵyn óndiristiń ınnovasııalyq, kásipkerlik rýhy óte joǵary bolady. Oǵan zamanaýı salalarda (elektronıka, gendik ınjenerııa, kompıýterler) shaǵyn bıznestiń basym bolýy dálel bolady. AQSh-ta "shaǵyn kásiporyndarda isteıtinder armanshyl, qııalshyl bolyp keledi" desedi. Sondyqtan jaǵdaıǵa saı qyzyqty mehanızmderdi usynyp otyrý, jergilikti ákimdiktermen tyǵyz baılanysta bolý, olardan jeńildik alý arqyly taýardy naryqqa ótkizý, sýbsıdııa, dotasııalardy saýatty paıdalana otyryp óndiristi órkendetý de mańyzdy bolmaq. Mysaly, buǵan qatysty mamandar "ákimder taýar óndirýshilerge taýaryńnyń baǵasyn sál arzandatsań, jergilikti bıýdjetke salyq tóleýde sál jeńildikter bolady degen tárizdi qyzyqty usynystar usynady, mine osyndaı sátterdi qur jibermeı memlekettik organdarmen birlesip is júrgizý qashanda tıimdi" desedi.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy