"Bul bir ketpeıtin kesel, bitpeıtin bylyq boldy"

Oqýlyqtardaǵy aǵattyqtar týraly buǵan deıin birneshe ret másele kótergenbiz. Endi osy máselege qaıta oralýǵa týra kelip tur.

Buǵan Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń resmı ınternet-resýrsynda ornalastyrylǵan jańa oqýlyqtaǵy óreskel qateler sebep boldy.

Bıylǵy 13 tamyzdaǵy Úkimet otyrysynda BǴM basshysy Ashat Aımaǵambetov "1 qyrkúıekten bastap, oqýshylar men ata-analar elektrondy oqýlyqtardy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń saıtynan júktep ala alatynyn" málimdegeni este. Ýáde etilgendeı, olar qazir sonda tur.

Oqýlyqtardy qarap otyryp, olarda jolyqqan jónsizdikter janǵa batyp, jigerimdi qum qyldy. Bul bir ketpeıtin kesel, bitpeıtin bylyq boldy.

Áńgime Bilim jáne ǵylym mınıstrligi bekitken, jalpy bilim beretin mektepterdiń 1-synyp oqýshylaryna arnalǵan aǵylshyn tili pániniń oqýlyǵy – "Smiles 1 Pupil's Book for Kazakhstan Grade 1" (Jenny Dooley, Virginia Evans, aýdarǵan N.Muhamedjanova) týraly bolyp otyr.

Máselen, túster bóliminde "blue" oryssha "golýboı" dep berilse, qazaqsha "kók" dep aýdarylǵan. Durysy, árıne, "kógildir".

"Pink" oryssha "rozovyı" delinse, memlekettik tilde "al qyzyl" dep kórsetilipti. Durysy, bul – sóz tirkesi emes, bir sóz, birge jazylady.

Burys jazý sandar bóliminde de baıqalady. Máselen, "three" qazaqshasy "ýsh" dep berilipti.

 

"Table" qazaqshasy "ýstel" eken.

"Big" degenimiz "ýlken" kórinedi.

"Ú" árpiniń nelikten unamaı qalǵany, oǵan ne sebepten qyrǵıdaı tıip, jónsiz almastyrǵany túsiniksiz.

Bir qyzyǵy, "Chicken" "taúyq" bolyp, "ý" árpi negizsiz "ú"-ge ózgertilgen.

Soraqy tárjima munymen bitpeıdi. "Doll" nemese "kýklanyń" qazaqshasy qalaı dep oılaısyz? Biletin bolarsyz. Al myna oqýlyq kesirinen balalarymyzǵa ony mektepte "qýyrshyq" dep úıretedi.  

Qazaq tiliniń úndestik zańdylyǵyna, tildiń fonologııalyq erekshelikterine saı "mashınany" "máshıne" dep jazý 2017 jyly qabyldanǵan bolatyn. Bul termın A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýty ázirlegen qazaq tiliniń orfografııalyq sózdigine kirdi jáne ózge oqýlyqtarda jappaı qoldanylýda. Biraq aǵylshyn tili pánin ázirleýshiler jańalyq taýyp, ony "máshine" dep aýdarypty.

Atap ótý kerek, oryssha aýdarmalarynyń jazylýynda birde-bir qate joq.

Jaýapty tulǵalar, oqýlyqty ázirleýshiler, olardyń ústinen qaraýshylar birinshi kezekte orys jáne aǵylshyn tilindegi nusqalarynyń durys bolýyna basa mán bergenge uqsaıdy.

Al memlekettik tildegi nusqasy "áıteýir bar bolsa boldy" degen nemquraıdylyqtyń qurbany bolǵan syńaıly.

Mundaı oqýlyqtar saýattandyrý ornyna, saýatsyz urpaq qalyptastyrýǵa, memlekettik tildi óristetýge emes, ómirem qaptyrýǵa yqpal etpek!

Oqýlyqta basqa da aqylǵa qonbas dúnıeler bar. Máselen, onda Qazaqstan týy kórsetilip, qasyna "Aldar kóseniń dóńgelek júzi jáne qysyq kózi bolǵan" dep aǵylshynsha jazylǵan. Aldar kóseniń kim ekenin bilmeıtin, tek kók týdyń qazaqtarǵa qatysy barlyǵyn túsinetin qazirgi balalarǵa bul málimet nendeı ulaǵat-ónege beredi?

2016 jyldan beri qoldanylyp kele jatqan bul oqýlyqta eski aqparattar júr. Máselen, aǵylshyn tilinde "Bul – meniń elim Qazaqstan. Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev" delingen.

Nemese: "Bul – Astana. Ol Qazaqstannyń astanasy" deıdi.

Bul aıtylǵandy bilim jáne ǵylym mınıstri Ashat Aımaǵambetov nazarǵa alar, qatelerdi túzer degen oıdamyn!

Baqytbek Smaǵul

Feısbýk paraqshasynan