Jambyl oblysyndaǵy Qozybasy taýynda Qazaq handyǵynyń týy tigilgen

Qazaq memlekettiginiń bastaýy bolǵan Qazaq handyǵynyń týy tigilgen Moıynqum aýdanynda Qozybasy taýy el tarıhyndaǵy mańyzy joǵary qasıetti oryndardyń biri sanalady. Atalǵan nysan 2017 jyl«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasyndaǵy «Qazaqstannyń kıeli jerleriniń geografııasy» jobasy boıynsha Qazaqstannyń óńirlik qasıetti nysandar tizimine engen dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi. 

Balqash kólinen ońtústikte, Han taýynan soltústik-batysta, Jambyl taýynan shyǵysta jatqan keń alqaptyń ortasyndaǵy jota «Qozybasy» dep atalady. Turymtaı tusymen, balapan basymen zamanda Ábilqaıyr hannan irgesin jyrǵa Kereı men Jánibek sultan bastaǵan kóshke qutty oryn bolǵan osy Shý ańǵary men Moıynqum aımaǵy edi.

Jalpy, tarıhı zertteýlerde birneshe Qozybasy ataýy kezdesedi. Muhammed Haıdar Dýlatıdyń «Tarıhı Rashıdı» eńbeginde Qazaq handyǵynyń qurylǵan jeri Shý boıyndaǵy Qozybasy jeri ekendigi aıtylady. Sh.Ýálıhanovtyń eńbekterinde «Qozybasy» degen eki jerdiń aty atalǵan. Onyń bireýi Vernyıdan (qazirgi Almaty qalasy) eki kúndik jerde ornalasqandyǵy kórsetiledi de, ekinshisi belgisiz. Belgili ǵalym S.Joldasbaev «Qozybasy jaılaýynda Kereı han bolǵan. Al Shý degen jeri qazirgi Shý temirjol beketiniń aımaǵynda Úlken Han taýdyń shyǵys jaǵynda «Han qorasy», «Han satysy», Hantaýda «Úlken han taǵy», «Kishi han taǵy» (nemese Bala han taǵy) degen tas han taqtarynyń bar ekendigi anyqtaldy» dep jazady.

Moıynqum jerine Kereı men Jánibek sultandardyń kelýine baılanysty birneshe ańyzdar saqtalǵan. Sonyń birinde, Syrdyń boıynan tyshqan jyly qara kúzde bir túmen elimen aýa kóshken aǵaıyndy Kereı men Jánibek sultandar qys túse Moıynqumǵa jetipti. Qumdy qystap shyqqan el kóktemde Tulparsazda Kereıdi aq kıizge kóterip han saılap, ózderin «qazaq» dep atapty. Kereı men Jánibek sultandar Shýdyń boıyna sháhar saldyrypty, olardyń jaz jaılaýy Qozybasy, Han taýy men Jambyl taýlarynda, al qystaýy Shýdyń boıy men Moıynqum eken. Shýdyń boıynda on jyldaı handyq qurǵan Kereı han Han taýyna jerlenipti. Kereı han dúnıeden qaıtqanyna eki jyl tolǵanda onyń urpaqtary men Jánibek sultan Syrǵa qaıta kóshipti. Bul kezde Jánibek aty Shý men Syrǵa, Arqaǵa belgili ári batyr, ári aqyldy, el qurmetine bólengen sultan eken delingen.