Tóle bı týǵan topyraq

Eldiń jadynda, urpaqtyń sanasynda ólmes isimen daralanǵan tulǵalar esimi qazaq dalasynda kóptep dúnıe esigin.Sonyń biregeıi qazaqtyń úsh bıiniń tóbe bıi Tóle Álibekulynyń kindik qany qazirgi Jambyl oblysy, Shý ańǵary Jaısań jaılaýynda tamǵan dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi. 

Tóle bı XVIII ǵasyrdaǵy qazaq dalasyndaǵy kemeńger, tekti tulǵalardyń biri sanalady. Eldik pen erlik máselesiniń taǵdyryna jalǵyz sózimen túıin qoıǵan tulǵanyń kindik qany tamǵan jerge qoıylǵan eskertkish belgi Shý aýdany, Jaısan qystaýynan shyǵysqa qaraı 13 shaqyrym jerdegi Úńgirli ózeniniń sol jaǵasyndaǵy tóbeniń basynda ornalasqan. Eskertkishtiń bıiktigi – 3,2, eni 1 m bolatyn qyzyl mármár tastan óńdelip jasalǵan.

Tóle óz halqynyń sheshendik óneri men dástúrleriniń qaınar bulaǵyna jastaıynan bas qoıǵan, saýatty adam bolǵan. 15-20 jasynan bılerdiń bas qosqan jınalystaryna qatysyp, óziniń ádildigi men sheshendik óneri arqasynda dúıim jurtqa tanyla bastaıdy. Ol ómir súrgen kezeń qazaq pen jońǵar handyqtary arasyndaǵy jaýgershilik zamanǵa tuspa-tus kelip, sanaly ǵumyryn el taǵdyryna arnaǵan. Tóle bı, Orta júzdiń bas bıi Qazybek Keldibekuly jáne Kishi júzdiń bas bıi Áıteke Baıbekuly úsheýi Táýke hannyń bas keńesshisi bolǵan. Tóle bı Táýke hannyń Túrkistandy Qazaq handyǵynyń astanasy etip bekitý, úsh júzdi bir ortalyqqa baǵyndyrý, Qazaq handyǵyn kúsheıtý, týys qazaq, qaraqalpaq, qyrǵyz jáne ózbek halyqtarynyń jońǵar-oırat basqynshylaryna qarsy áskerı odaǵyn qurý sııaqty mańyzdy memlekettik isterdiń basynda júrip, júzege asyrýǵa belsene atsalysty. Táýke han óliminen keıin Qazaq handyǵy álsireı bastaıdy. Uly júzdi basqaryp otyrǵan Tóle bı qazaqtardyń basyn biriktirip, olardy jońǵar basqynshylyǵyna qarsy uıymdastyra bilgen. Keı málimetter boıynsha, Tóle bı Abylaı sultannyń qaıratker retinde qalyptasýyna da yqpal etken kóregen ustaz.

Tóle bı Abylaı hannyń aqylshy serigi retinde jáne Qabanbaı, Bógenbaı jáne Jánibek batyrlarmen birge birtutas halyq maıdanyn quryp, azattyq jolynda kúres júrgizgen memleket qaıratkeri.

Halyq aýyz ádebıetinde Tóle bı týraly kóptegen tarıhı ańyzdar saqtalyp qalǵan. Halyq arasynda Tóle bı aıtty degen maqal-mátelder, naqyl sózder keń taraǵan. Shymkent, Túrkistan jáne Tashkent qalalarynda bılik júrgizgen Tóle bı sáýletti ǵımarattar salýǵa da belsene atsalysqan. Tóle bı esimi kúlli qazaq tarıhyna qatysty iri oqıǵalarmen tyǵyz baılanysty. Qazaqtyń qoǵam qaıratkeri, aqylman, sheshen, Uly júzdiń bas bıi, «Jeti jarǵy» zańnamalyq qujatyn jasaýshylardyń biri Tóle bı 1756 jyly dúnıe salyp, ózi 12 jyl bılik júrgizgen Tashkentte, atasy Júnis hannyń qasyna jerlengen.