Tujyrymdama – zań júıesin izgilendirýdi kózdeıdi

Qazaqstanda quqyqtyq zańnamany jetildirý – udaıy júrgizilip jatqan úrdis. Bul rettegi sharalar jańa maqsat-mindetterdi kózdeıtin Qazaqstan Respýblıkasynyń 2010 jyldan 2020 jylǵa deıingi kezeńge arnalǵan Quqyqtyq saıasat tujyrymdamasynyń aıasynda júzege asýda. Uzaq merzimdi baǵdarlama eldegi quqyqtyń júıeniń barlyq tarmaǵyn qamtyǵan. Maqsat etilgen mejelerdiń biri – quqyqtyq zańnamany halyqaralyq júıe talaptaryna saı izgilendirý. Isti bolǵandardyń bárin birdeı temir torǵa toǵytpaı, balalamy sharalar qoldaný arqyly tárbıelik jumystar júrgizý.

Bul baǵytta 2016 jyly QR Konstıtýsııasynyń 61-babynyń 1-tarmaǵyna sáıkes «Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyna baılanysty raqymshylyq jasaý týraly» zań jobasyn maquldanǵan bolatyn. Ol boıynsha 28 myńǵa jýyq adamǵa raqymshylyq jasaldy. Amnıstııa aıasynda túzeý mekemelerinde jazasyn ótep júrgen 1500 adam bosatylyp, qalǵanynyń merzimi qysqartyldy. Raqymshylyq sharasynda túzetý mekemelerinde otyrǵandardan bólek aıyppul salynǵandar, shartty merzimge kesilgender, kúdikke alynǵandar men aıyp taǵylǵandar, qoǵamdyq jumystarǵa jáne ózge jeńil jazaǵa tartylǵandar qamtylǵan bolatyn. Oǵan 18 jasqa tolmaǵandar, júktiligi jáne kishkentaı balasy bar áıelder, múmkindigi shekteýli jandar, egde adamdar jáne qoǵamǵa qaýipti joq qylmystarǵa barǵandar da kirdi. Álbette lańkes dep tanylǵan, ekstremıstik qylmysy úshin isti bolǵan, áldeneshe márte sottalǵandar, pedofılızm babymen otyrǵandar, sonymen qatar kisi azaptaý, korrýpsııa, uıymdasqan qylmystyq top qurý sekildi aýyr qylmys jasaǵandarǵa raqymshylyq qarastyrylmady.

Sońǵy jyldary prokýratýra organy tarapynan penıtensıarlyq júıeni ońtaılandyrýǵa baǵyttalǵan aýqymdy jumystar júrgizilýde. «Túrme reformasy» aıasynda «Túrme halqyn» azaıtý jónindegi 10 shara» jobasyn júzege asyrýdyń jaıyn talqyǵa salǵan alǵashqy forým ótti. Ekinshi forým kolonııalardaǵy jumysbastylyqty talqyǵa salsa, úshinshi forýmnyń kún tártibine sottalýshylardyń qaıta áleýmettenýi máselesi qoıyldy. Atqarylǵan jumystardyń alǵashqy oń nátıjeleri de joq emes. Aıtalyq, 3 jyldyń ishinde temir torda otyrǵandar sany 50 myńnan 39 myńǵa deıin qysqardy.

Izgilendirý júıesin jetildirý maqsatynda 2015 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń ózgertilip, tolyqtyrylǵan jańa Qylmystyq Kodeksi qoldanysqa engeni belgili. Ol – qylmysqa qarsy kúrestiń, adamnyń quqyqtary men bostandyqtaryn, memleket pen qoǵamnyń múddelerin qylmystyq-quqyqtyq qorǵaýdyń jetkilikti pármendi quraly. Sondaı-aq onda halyqtyń quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrý jaǵy da kózdelgen. Kodekste «Alqabılerdiń qatysýymen sot qarapaıym qylmystyq ister sanattaryn birtindep keńeıtý jáne aıyptalýshylar men kúdiktilerge ǵana emes, sonymen birge jábirlenýshilerge, kýálerge de qylmystyq ister boıynsha bilikti zań kómegin usyný tetigin odan ári jetildirý kerek» delingen.

Kodekste quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleriniń biliktiligi men tártibine talapty kúsheıtý máselesine de nazar aýdarylǵan.  «Ishki ister organdarynyń basty mindetteri qoǵamdyq tártipti qorǵaý jáne qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý, jeke adamǵa, menshikke qarsy qylmystarǵa jáne basqa da qylmystarǵa qarsy kúres bolyp tabylady. Quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alýda olardyń jyldam ári barabar áreket etýin qamtamasyz etýge baǵyttalýy tıis» dep quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerlerine jaýapty mindet júktelgen. Osylaısha quqyqtyq júıeniń barlyq tarmaǵyn qamtyǵan bul tujyrymdamada sot-quqyqtyq reformany odan ári jetildirý jaǵy basty nazarǵa alynǵan.