Almaty oblysyndaǵy Toǵyzbulaq aýylynan taıqazan tabyldy (foto)

Almaty oblysy Kegen aýdany Toǵyzbulaq aýylynan kezdeısoq olja tabyldy dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi Tengrinews.kz saıtyn silteme jasap.

Bul týraly belgili jýrnalıst, National Geographic Qazaqstan jýrnalynyń joba jetekshisi Maqsat Iаsylbaıuly aıtyp berdi.

Maqsat Iаsylbaıulynyń aıtýynsha, bul tarıhı jádigerdi Toǵyzbulaq aýylynyń sharýalary bıyl jaz aıynyń basynda taýyp alyp, habar bergen. Artynsha jýrnalıst eskertkishtiń qundylyǵyn anyqtaý maqsatynda tarıhshy-arheologtarmen keńesken. "Tarıhı mańyzy zor ekenine kóz jetkizgen soń Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevqa hat jazyp, zertteý máselesine qoldaý kórsetýdi suradym. Prezıdentimiz dereý komıssııa qurýǵa tapsyrma berip, bul tarıhı jádiger "Esik" memlekettik tarıhı-mádenı mýzeı-qoryǵyna ótkizildi. Qazandy tabystaý rásimi alash zııalysy Qapez Baıǵabylulynyń 123 jyldyq mereıtoıy saltanatynda Toǵyzbulaq aýylynda ótti. Qasym-Jomart Kemelulyna jáne mýzeıdiń mamandaryna, Dosym Zikirııaǵa erekshe alǵys aıtqym keledi", - dedi Maqsat Iаsylbaıuly.

О́z kezeginde "Esik" memlekettik tarıhı-mádenı mýzeı-qoryǵynyń mamany Dosym Zikirııa qazannyń ólshemderi jaıly aıtyp berdi. "Qýystaǵanǵa ornalasqan qola qazannyń búıiri syrtqa shyǵyńqy, dóńes kúıinde quıylǵan. Qazannyń búıirinde eki jaǵynan doǵa pishindes, jumyr tutqalar sál kólbeý buryshpen ornatylǵan. Ol tutqalardyń bireýi bútin, qazanǵa ornatylǵan kúıinde saqtalsa, ekinshisi tutqanyń bir bólshegi ǵana tabyldy. Qazan tabany shuńqyrlaý. Qazannyń ishki jáne syrtqy búıirlerinen quıý kezinde paıda bolǵan eki qalyptyń túıisken tusynda paıda bolǵan jik kórinedi. Mundaı jik eki tutqanyń qazan búıirine janasqan tusynan jáne taǵannyń qazannyń túbine janasqan tusynan da baıqalady. Erneýi syrtqa qaraı sál qaıyrylyp, kólbeýleý ornalasqan. Ázirshe boljam boıynsha qazan tutastaı quıylǵan dep eseptelip otyr. Keıinnen bir búıirinde jańa aı tárizdes 19h13 santımetr jaryq paıda bolǵan jáne ol eki tustan (syrty men ishinen) qolamen jamalǵan", - deıdi mýzeı mamany.

Amal ne, qazan qatty búlingen, joǵarǵy bóligi bastapqy pishinin joıǵan. Mamannyń aıtýynsha, qazannyń ólshemderi mynadaı: qazannyń bıiktigi - 53 santımetr, tereńdigi - 36 santımetr, dıametri - 55-58 santımetr, erneýiniń eni - 3 santımetr, erneý qalyńdyǵy - 0,5-0,8 santımetr, taǵan bıiktigi (qıylǵan konýs pishindes qýys taǵan) - 17 santımetr, taǵannyń keńeıtilgen tómengi bóligi - 23,5 santımetr, jińishkerip keletin joǵarǵy tusy - 15 santımetr, taǵan qabyrǵasynyń qalyńdyǵy - 5-8 mıllımetr, al tutqa (qulaq) ólshemi - 14 h 6 santımetr. Salystyra ketsek, Túrkistandaǵy Qoja Ahmet Iаsaýı kesenesindegi taıqazannyń salmaǵy - 2 tonna, syıymdylyǵy - 3 myń lıtr, bıiktigi -1,60 metr, dıametri - 0,42 metr, tuǵyrynyń bıiktigi - 0,54 metr, dıametri - 0,607 metr.

Aıta keteıik, osyǵan uqsas qýys taǵandy jáne ártúrli ólshemdegi qazandar búginge deıin Almaty oblysy Eńbekshiqazaq aýdanynan (1936, 1953, 1956 jyldary), Almaty qalasynan (1930, 1956, 1977, 1984 jyldary), Qyrǵyzstannan (1901, 1905, 1908 jyldary) tabylǵan. Alaıda, "Toǵyzbulaq qazany" táýelsizdik kezeńinde, Jetisýdan alǵash ret tabylyp otyr jáne kólemi men pishini jaǵynan aldyńǵy tabylǵandarǵa uqsaı bermeıdi.   Sondaı-aq, mýzeı mamandarynyń málimetinshe, bul kezdeseısoq oljalardyń bári de bizdiń zamanymyzǵa deıingi V-III ǵasyrlar dep merzimdeledi. Osyǵan deıin qola qazandardyń 80-ge jýyq túrleri tabylsa olardyń arasynda úsh taǵandy qazandardyń úlesi basym, al mundaı qýys taǵandy qazandardyń úlesi azdaý bop keledi. "Osyǵan deıingi qol jetken arheologııalyq derekterge súıene otyryp qýys taǵandy qazandardyń taralý aımaǵy Almaty oblysy jáne Qyrǵyzstannyń Ystyqkól aımaǵy, múmkin QHR-nyń Shyńjań aımaǵy dep aıta alamyz", - deıdi mýzeı qyzmetkerleri.