Vırýsty gepatıt týraly ne bilemiz?

Jyl saıyn shilde aıynda dúnıejúzinde Gepatıtke qarsy kúres kúni atap ótiledi. Osy joly bul shara «Resýrstardy gepatıtti joıýǵa jumsaıyq!» uranymen ótti.

Búkilálemdik densaýlyq saqtaý uıymynyń (BDSU) derekteri boıynsha álemde 325 mln adam V nemese S vırýsty gepatıtine shaldyqqan, jyl saıyn osy dertten 1,4 mln adam kóz jumady. О́lim-jitim deńgeıi jaǵynan atalǵan ınfeksııalyq aýrý týberkýlezden keıin ekinshi orynda tur. Al gepatıt juqtyrǵandar sany  AIV sanynan 9 esege kóp.

Vırýsty gepatıt tegin medısınalyq kómektiń kepildik berilgen kóleminde emdeledi, ıaǵnı memleket esebinen qarjylandyrylady. Al Medısınalyq saqtandyrý qory tegin medısınalyq kómektiń kepildik berilgen kólemi (TMKKK) jáne mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý (MÁMS) paketteri boıynsha  úkimet belgilegen sheńberde turǵyndar úshin qyzmetterdi satyp alýshy qarjy operatory bolyp tabylady.

Turǵyndardy aqparattandyrý maqsatynda vırýsty gepatıtter jaıynda  joǵary sanatty ınfeksıonıst-dáriger, medısına ǵylymdarynyń doktory Dınagúl Aıapbekqyzy  Baeshevadan suraǵan edik.

- Dınagúl Aıapbekqyzy, gepatıt, vırýsty gepatıt degenimiz ne? A, V, S gepatıtterine sıpattama bere ketseńiz. Olar qandaı joldarmen taralady? Adamnan adamǵa qalaı juǵady? 

- Vırýsty gepatıt - baýyr jasýshalarynyń  vırýstarmen zaqymdalýy. Gepatıt, vırýsty gepatıtti týdyratyn  birneshe vırýstar bar. Olar óz aldyna eki topqa bólinedi: enteraldy (aýyz arqyly juǵatyn A, E gepatıtteri) jáne pareenteraldy gepatıtter (V, S, delta, teta, t.b. vırýstar). A, E enteraldy gepatıti adamnan adamǵa ınfeksııa, vırýs túsken sý, taǵam arqyly juǵatyn bolsa, pareenteraldy gepatıt qan arqyly juǵady (mysaly, adamǵa gepatıtpen aýyrǵan naýqastyń qany quıylsa nemese stomatologqa barǵanda dárigerler aýyrǵan adamǵa qoldanǵan qural-saımanyn basqa adamǵa qoldanatyn bolsa, sonymen qatar, manıkıýr, pedıkıýr, denege tatýırovka sýret salatyn jerlerde de juǵýy múmkin). A gepatıti kóbinese kóktem, jazdyń aıaǵy, kúz aılarynda kezdesse, pareenteraldy gepatıt jyl boıyna kezdese beredi.

- Al klınıkalyq belgileri qalaı baıqalady?

- Enteraldy, parenteraldy gepatıtterdiń óziniń klınıkalyq belgileri bar, óziniń kezeńi bar. Mysaly, A gepatıtine kelsek, onyń damýy birneshe kezeńge bólinedi. Birinshi kezeńi - ınkýbasııalyq kezeń. Ol 5-45 kúnge deıin sozylsa, odan keıin 4-7 kúnge sozylatyn programmaldy kezeń (nemese sarǵaıý aldy dep te ataıdy) bastalady. Odan ári sarǵaıý, jazylý kezeńderi.

Al parenteraldy, V, S gepatıtterine kelsek, onyń ınkýbasııalyq kezeńderi 6 aıǵa deıin sozylady. Sarǵaıý aldy bilinbeıdi. Naýqas kúnnen-kúnge sharshap, biraz ýaqyttan keıin óziniń sarǵaıǵanyn biledi, qashan aýyrǵanyn aıta almaıdy. Sondyqtan olarǵa epıdemııalyq analız jınap, klınıkalyq kórinisterine mán bersek, qandaı gepatıt ekenin bilýge bolady.

- Naqty dıagnoz, qan taldamasynan keıin qoıylady ma?

- Árıne, naqty dıagnoz qan taldamasynan keıin qoıylady. Onyń bıohımııalyq jáne serologııalyq zertteý joldary bar.  Bıohımııalyq zertteý aýrýdyń qandaı dárejede ótip jatqanyn kórsetse, serologııalyq zertteý qandaı gepatıt ekenin, V, S ne bolmasa E gepatıti ekendigin,  aýrýdyń qandaı kezeńi ekendigin anyqtap beredi.

 - Alǵashqy sımptomdary aýrý juqtyrǵannan keıin, qansha ýaqyttan keıin belgili bolady?

 - A gepatıtin juqtyrǵan adamda sarǵaıýdyń aldynda ártúrli belgiler baıqalady. Mysaly, tumaý aýrýymen aýyryp qalǵan tárizdi dene qyzýy kóterilip, qusýy múmkin. Ne bolmasa ishek aýrýy tárizdi bastalyp, ishi ótip, ne býyndary syrqyrap, basy aınalýy múmkin. 5-6 kúnnen keıin denesi, kózi sarǵaıa bastaıdy.  Kishi dáreti qoıý qońyr tústi bolady da, úlken dáreti aǵaryp ketedi.

Al V, S gepatıtine kelsek, ol biraz ýaqyt sozylmaly túrde ótedi. Aýrý aýyrǵanyn sarǵaıǵanda ǵana bolmasa, birden bile qoımaıdy. Mundaı jaǵdaıda biz analızdik taldaý jasap, epıdemıologııalyq anamnezderin mindetti túrde suraýymyz kerek.  Naýqas syrqaty jasyryn ótken 6 aıdyń ishinde tis emdegen bolsa, ne bolmasa bir aýrýmen aýyryp qan quıylǵan bolsa, t.s.s. gepatıtti basqalarǵa da juqtyrýy múmkin dep oılaýymyzǵa negiz bar.

 - Vırýsty gepatıt tolyq emdele me?

 - A gepatıti jedel túrde ótedi. Sondyqtan ol sozylmaly túrine aınalmaıdy, tolyq emdelse, aýrý jazylyp ketedi. E gepatıti, ásirese, júkti áıelderde kezdesse, ol qaýipti. Al V, S, delta gepatıti sekildi qan arqyly juǵatyn gepatıtterdiń 30-40 paıyzy sozylmaly túrge aınalyp ketýi múmkin. Jedel emdelmese, sırroz aýryna, tipti ári qaraı baýyr obyryna aparyp soǵýy múmkin. Sol jaǵynan, ol óte qaýipti.

- Dınagúl Aıapbekqyzy, emdelgennen keıin baýyrǵa erekshe kútim qajet ekeni belgili. Emdelýshi qandaı ómir salty men tamaqtaný rejımin ustanýy kerek?

 - Emdelgennen keıin, mindetti túrde baýyrǵa erekshe kútim qajet. Sondyqtan, birinshiden, dáriger aıtqan taǵamdy ǵana jeý kerek. Taǵammen birge rejım saqtaý kerek. Aýyr júk kótermeý kerek. Gepatıtpen aýyrǵan naýqastardyń barlyǵy mindetti túrde dıspanserlik baqylaýda turady. Bıohımııalyq zertteýlerden ótkizip, baýyrdyń jasýshalarynyń jumys atqaratyn kúshin dárigerler baqylap qarap otyrady. Sondyqtan, osy aıtylǵan rejımderdi mindetti túrde ustanýǵa tıisti. Aýrý aǵymy onyń aýyrtpalyǵyna baılanysty, sondyqtan gepatıttiń árbir túriniń óz rejımi bar dep aıtýǵa bolady.

 - Taǵam túrlerin naqtylaı ketseńiz...

- Qýyrylǵan jáne jartylaı daıyn tamaqtardy, shıkizattardy, uzaq saqtalatyn konservanttar qosylǵan taǵamdardy jemeý kerek. Ishimdik, koka-kola, t.b. gazdalǵan, hımııalyq zattar qosylǵan sýsyndar ishýge bolmaıdy. Sonymen qatar, dárilik zattardy da qoldanǵan kúnde, baýyrǵa áseri az túrin qarastyrý kerek.

- Al jalpy vırýsty gepatıttiń aldyn-alý, odan saqtaný úshin oqyrmandarǵa qandaı keńes beresiz?

– Vırýsty gepatıtti halyq arasynda sary aýrý dep ataıdy. Sozylmaly vırýstarǵa óte kóp kóńil bólý kerek. Ásirese, ózderi aýyryp, ana bolýǵa daıyndalatyn qyz-kelinshekter densaýlyqtaryn kútýi tıis. Ekpelerdi ýaqytyly alyp, skrınıngten ótip turǵan durys. Sary aýrýǵa nemquraıly qaraýǵa bolmaıdy. Nege deseńiz, sozylmaly vırýsty gepatıttiń sońy baýyr obyryna aınalýy múmkin. Sondyqtan saqtaný kerek.

 

Suhbatty júrgizgen Janargúl Úmbetova,

«Áleýmettik medısınalyq saqtandyrý qory» KEAQ

Nur-Sultan qalasy boıynsha fılıalynyń

aqparattandyrý bóliminiń bas sarapshysy