Qazaq dalasyndaǵy tarıhty Qyrymda túsirgen qanshalyqty durys?

Aldymen osy maqalaǵa kóz salýǵa nıet etken oqyrmannyń sanasyna salmaq túsirmeı, serıal týraly birer aýyz aıta ketken abzal.

Qańqasyna shybyn janyn japsyrǵan jazyqsyz áıelder...

1938 jyldan bastap Stalın o dúnıege attanǵansha Aqmola oblysynda aranyn ashqan ajdahany elestetken áıelder lageri túsirilgen kınotýyndynyń alǵashqysy da, sońǵysy da emes – biz áńgime etkeli otyrǵan dúnıe.

Aljır – temir sym qursaýyndaǵy sýyq baraktar «qalashyǵynyń» halyq arasyndaǵy ataýy. Nysan resmı túrde «Qaraǵandy eńbekpen túzeý lageriniń Aqmoladaǵy 17-shi arnaıy bólimshesi» dep atalǵan. Bul jerdiń «turǵyndary» - stalındik repressııa tusynda keńestik qýdalaýǵa ushyrap, «Halyq jaýy» atty aıdar taqqan azamattardyń áıelderi, analary, qaryndas-ápkeleri, qyzdary.

Hosh! Áıelderdiń qandaı azap tartyp, qanshasy sýyq hám sasyq baraktyń saban tóseginde turmaı qalǵany, seksýaldy zorlyq-zombylyqqa ushyraǵany, ananyń balasynan, balanyń anasynan aıyrylǵany tarıh betterinen aıan.

Tarıh paraqtaryndaǵy osynaý aýyr zulmatty óskeleń urpaqqa tanystyryp, taspaǵa tartqandarǵa alǵys aıtý kerek. Keıbir «áttegen-aı» degizetin ıdeıalyq hám lokasııalyq qatelikter týraly keıinirek tarqatamyz.

Kim túsirdi? Kim oınady? Kim basqardy?

11-bólimnen turatyn tarıhı dramany «NTV» arnasynyń tapsyrysymen «Kınograd» kınokompanııasy» túsirgen. Kınotýyndyǵa kompanııanyń bas prodıýseri Natalııa Býdkına tikeleı jaýapty. Al serıaldyń rejısseri – Aleksandr Kasatkın esimdi azamat. Onyń «Bejat nelzıa pogıbnýt», «Doch», «Barısta» atty týyndylary birshama tanymal.

Al serıaldyń ssenarııi Marıetta Zaharıan, Oleg Sırotkın, Natalııa Býdkına, Anna Berbenıskaıa esimdi kisilerdiń qalamynan týǵan. Áýe konstrýktorynyń áıeliniń (tutqyn Olga Pavlova) taǵdyry baıandalǵan ssenarıı sátti shyqqan desek, jańyla qoımaspyz, sirá.

Olga Pavlovanyń keıpin somdaǵan aktrısany basty rólde oınady dep resmı ataǵanmen Sofııa Ter-Ashatýrova, Emma Lazýrkına, Demesh Galıeva, Aglaıa, Nıýra Konka ispetti keıipkerlerdi tiriltken ártisterdiń eńbegin ekinshi qatarǵa jatqyzý obal. Sebep – atalǵan keıipkerlerdiń barlyǵy alǵashqy bólimnen sońǵy epızodtarǵa deıin oınaýy.

Olga Pavlovany Darıa Ekmasova, Sofııa Ter-Ashatýrovany Ekaterına Gýseva, áskerı qyzmetker Glotovty Kırıll Pletnev somdady. Ártisterdiń ónerine, kásibı sheberligine min de, syn da joq.

• «Osy serıaldyń túsirilýine bir apta qalǵanda men Natalııa Krýpskaıany somdap bitken edim. Jańa keıipkerge, ózge taǵdyrǵa jyldam aýysý birshama qıyndyqtar týǵyzdy. Sonymen qatar, men somdaıtyn ról – kásibı tiginshiniń róli. Al men bul kásiptiń mańaıynan júrmegen adammyn. Biraq dostarymnyń kómegimen tigin mashınasymen tanysyp, táýekel dep kirisip kettik», - deıdi Olga Pavlovany somdaǵan aktrısa Darıa Ekamasova.

Sondaı-aq, teleserıaldaǵy Sáken esimdi qazaqtyń áıeli Demeshtiń rólin qazaqstandyq ártis Dına Tasbolatova somdaǵan. Oılamaǵan jerden tutqyn bolyp shyǵa kelgen keıipkerdiń róli – qazaqstandyqqa buıyrǵan sanaýly oryndardyń biri. Ssenarııster men rejısserdiń pikirinshe, serıaldaǵy Demesh eshqandaı belgili adamnyń prototıpi emes-mys.

Al qazaqstandyq ártis Dına Tasboltova buǵan deıin reseılikter túsirgen «Altyn Orda» fılmine túsken. «A.L.J.I.R» - qandasymyzdyń mansabyndaǵy ekinshi negizgi róli.

Serıal týraly kishigirim málimet berýge tyrystyq. Endi maqalamyzdyń negizgi bólimine qaraı oıyssaq. Jazba basynda oqyrmannyń sanasyna sıgnal bergen saýaldy ári qaraı tarqatalyq...

Qazaq dalasyndaǵy tarıhı oqıǵa nege shalǵaıdaǵy Qyrymda taspalandy?

Saryarqanyń sary aıazyna arqasyn tósep, aptap ystyǵyna ókpesin kúıdirgen qanshama tómen etektiniń, adal azamattarǵa serik bolǵan tekti áıelderdiń azapqa salynǵan, teperish kórgen jeri – Aqmoladaǵy ajdaha «Aljır». Osy tozaq mekende attaı on bes jyl saltanat qurǵan lagerden qansha máıit shyǵarylyp, qansha adam aqylynan aýysyp, qansha náresteniń qastandyqpen ólim qushqany Qudaıǵa ǵana aıan.

Qaraǵandy eńbekpen túzeý lageriniń bir pushpaǵy «Aljırdiń» tarıhı orynyn murajaıǵa aınaldyrdyq. Adam beınelerine deıin, tarıh qoınaýyna ketken ýaqyttaǵy qandala qaptaǵan, nájis sasyǵan baraktarǵa deıin qaıta qalqaıtyldy. Murajaı – eshqandaı dekorasııaǵa bergisiz fon rólin atqara alatyn tarıhı hám mádenı dúnıe.

«NTV» arnasynyń tapsyrysymen «Kınograd» kınokompanııasy qazaq dalasyndaǵy tarıhı oqıǵany Qyrymda taspalaıdy. Al «A.L.J.I.R» teleserıalynyń rejısseri Kasatkın úshin bul túk emes. Ol túsirilimnyń ne sebepti Qyrymda bolǵanyn eki-aq aýyz sózben túsindirmek bolyp, bylaı deıdi:

• «Alǵashynda týyndyny Qazaqstanda, tarıhı orynda túsirgimiz kelgen. Biraq ekonomıkalyq qaýqarymyz jetpedi. Qazaqstanǵa tolyqqandy akterlar qosynyn jetkizý, qurylǵylardy alyp barý qymbatqa tústi. Sodan keıin túsirilim úshin Qyrym tańdalyp, arnaıy dekorasııalar turǵyzyldy. Tipti, Qyrym men qazaq dalasynda eshbir aıyrmashylyq joq. Qaıta aýa-raıy, taýlary men qyrattary, ystyǵy men sýyǵy qatty uqsas».

Rejıssermen kınokompanııanyń bas prodıýseri de pikirles. Bizdiń boljam boıynsha túsirilim alańynda dekorasııa ornatqanǵa qaraǵanda daıyn ári tarıhı mekenniń ózine «qorjyn» arqalap jetken arzandaý sııaqty. Hosh!

Reseılik kınokompanııanyń qateligin terip, bizdiń elge toń teris qarady dep ókpeleý taǵy orynsyz. Maqala basynda aıtylǵan úsh saýaldyń ekinshisin qoıatyn tus – osy.

«A.L.J.I.R» men «Aljır. Qarmen jýylǵan qan»: qazaqtyń serıalyn reseılik týyndy jutyp qoıǵan ba?

Stalındik repressııanyń keltirgen kesapaty – kózi ashyq, kókirek kózi oıaý azamattardyń dene túrshiktirer jaraly jeri. Etegine súringen tutqyn áıel, jetim bala, ashtan qyrylǵan halyq... sumpaıy kórinis.

«A.L.J.I.R» serıalynyń YouTube vıdeohostıngine shyqqanyna aıdan asa ýaqyt ótti. Qyryq kúnge tolar-tolmas ýaqyt ishinde kınotýyndynyń árbir bólimin orta eseppen 1 mıllıon 700 myń adam tamashalaǵan.

Dál osy Aqmolada ornalasqan «Halyq jaýy» atanǵan azamattardyń otbasyndaǵy burymdylardy azaptaǵan ajaldy lager týraly qazaqstandyq kınoóndirýshiler de kartına jasaýǵa nıet jasaǵan. Nıet iske ulasyp, nátıjesinde «Aljır. Qarmen jýylǵan qan» atty bes bólimnen turatyn teleserıal Qazaqstan Ulttyq arnasynan kórsetildi.

Qazaqstandyq serıal oqıǵanyń tarıhı orynyndaǵy murajaıda túsirilgen. Sıýjet te, múdde de uqsas hám ortaq. О́ıtkeni, repressııa dáýirindegi tarıh – postkeńestik memleketterdiń ortaq murasy. Degenmen, qazirgi táýelsiz zamanda árkim óz jyrtyǵyn jamaıtyny, óz tarıhyn nasıhattaıtyny belgili ǵoı.

Áne, orys soǵystan bastap, tarıhtaǵy barlyq ataýly oqıǵalardy urpaǵyna dáriptep, kógildir ekrany men ınternetine shyǵaryp otyr. Bizde she?

«Aljır. Qarmen jýylǵan qan» atty bes bólimdi teleserıal Ulttyq arnadan bir jylt etti de joq boldy. Qazir ınternettiń izdeý fýnksııasynan til aýystyryp, túrli quıtyrqylyqpen surasań da, bul dúnıeni taýyp bere almaı otyr.

Búgingi ýaqyt – oqyrman men kórermenniń talǵamynyń, suranysynyń deńgeıi damyǵan ýaqyt. Lenta jaǵalap, syrǵyǵan kórermenniń kóz aldyna kóldeneń tartpasań, shedevr de shań basyp tasada qalmaq. Qaıtpek kerek?

Áleýmettik jeli, ınternettegi saıttar, vıdeohostıngter – tarıhty da, mádenıetti de, ádebıetti de, bárin-bárin nasıhattaýǵa múmkindik beretin sanaýly platformalar. Osynaý dúnıelerdi jóndi paıdalana bilsek, óskeleń urpaqqa bilim, tarıhqa qurmet, muraǵa jaýaptylyq bolar edi, bálkı?!

Dáýir tynysy, zamana bolmysy, ǵumyr aǵysynyń baǵyty – qadaǵalaýdy qajet etetin tirshilik, qubylys. Tarıhymyzǵa, babadan qalǵan muraǵa ıelik etý – paryz. Taspaǵa túskendi talqandaı almaısyń. Bir ǵana jol, bir ǵana múdde. Aqparattyq hám tehnologııalyq zamanda tutynýshyny baýraı bilý shart. Taspalanar tarıhymyz telegeı-teńiz. Bekem bolmaq kerek!