Ámirjan Qosanov: Bılik osydan qorqyp otyr...

Muhtar Jákishevti bostandyqqa shyǵarý týraly o bastan aıtyp kele jatqanym belgili. 2010 jyly ótken masqara sottan keıin ony qoldaýǵa arnalǵan birqatar is-sharaǵa qatysyp, pikirimdi bildirgenmin. Arnaıy maqalalar jazyp, suqbattar bergenmin.

Mine, osy jolǵy Semeıden ótken, Muhtardy shartty túrde merziminen erte bostandyqqa shyǵarý týraly máseleni qarastyrǵan sot aldynda qoǵamdyq sanada belgili bir dárejede serpilis týyp, buryn-sońdy bolmaǵan úmit oty janyp, barshany biriktirgen senim oryn aldy. Áleýmettik jelilerde Muhtarǵa qatysty aqparattyq qoldaý qanatyn keń jaıyp, buryn osy taqyrypqa qalam terbemegen tulǵalardyń ózi qoryqpaı-qaımyqpaı óz oıyn ashyqtan-ashyq aıtyp jatty.

Biraq, úkili úmit aqtalmady!

Nege?

Menińshe, Semeı sotynyń Semeıde emes, Astanada jazylǵan teris sheshiminiń birneshe sebebi bar.

Birinshiden, Muqtar – jaı top-menedjer emes. Ol atom ónerkásibi sekildi kez kelgen eldiń ekonomıkasynda óz ornyn oıyp alatyn irgeli, strategııalyq salanyń jetekshisi bolǵan azamat. Jáne de onyń osy salany birjaqty, reseılik táýeldilikten qutqaryp, kópvektorly sıpatta, sonyń ishinde damyǵan batys elderimen tyǵyz ıntegrasııa negizinde damytý jolynyń jaqtasy bolǵanyn bárimiz de bilemiz. Menińshe, bizdiń bıliktegi reseılik lobbı onyń bostandyqqa shyǵyp, osy sala tóńiregindegi alyp-qashpa áńgimege túsinikteme berýin qalamady. Muhtardyń túgingi sotta sóılegen dáıekti, shynshyl sóziniń ózi ne turady! Sotta osylaı sóılese, bostandyqqa shyqqanda ne bolady?! Bılik osydan qorqyp otyr! Iаǵnı, ol jaǵdaıda on jyl buryn Muhtardy sottatqan klandardyń arty ashylar edi! «Eýrazııashyl» bizdiń bılik sol lobbısterge áli de moıynsunyp otyrǵanyn ap-anyq kórsetti!

On jyl boıyna el aldyna shyǵa almaı, búgin sotta sóılegen Muhtar óziniń naǵyz azamat ekenin kórsetti! Kún tártibine qatysty, shekteýli jaǵdaıda aıtylsa da, onyń sózi ne degen tereń ári astarly edi! Bir aýyz sózben búkil sot júıesine baǵa berip tastady! О́z basym ony «Muhtardyń manıfesi» dep qabyldadym!

Ekinshiden, Muhtar saıası oppozısııa bolǵan joq. Rejımge qatysty biz sekildi ashy syn aıtqan joq. Iаǵnı, ony saıası kózqarasy, ne kúresi úshin túrmege japty deý artyqtaý bolar.

Biraq onyń osynshama jyl qapasta qamalyp, adam tózgisiz qorlyq kórip, jany men táni qınalyp, azap tartýynyń ózindik saıası astary bar ekeni de ras. Iаǵnı, ol kezinde óz dosy Muhtar Áblıazovty turmeden shyǵarý týraly bastamanyń basy-qasynda bolyp, onyń endigári saıasatpen aınalyspaıtynynyń bir kepili bolǵan. Áblıazov bolsa, anaý, óz dosynyń kepildigin tárk etip, nátıjesinde onyń taǵdyryna obal jasady (ol týraly ózi de ashyq aıtyp, moıyndap júr). Iаǵnı, Áblıazov faktory Jákishevtiń jaǵdaıyna áser etýde! Menińshe, Gordıı túıini sekildi osy kiltıpandy sheship almaı, eshnárse de ózgere qoımas!

Úshinshiden, qazirgi bılik tranzıtiniń qubyjyq qurylymy da osy jaǵdaıǵa óz yqpalyn tıgizip otyr. Ras, qoǵamdyq sanada «prezıdent Toqaev saıası lıberalızasııaǵa barady» degen pikir joq emes. О́ziniń jarııa sózderinde ol ózi de qoǵamdyq oımen sanasý kerektigi týraly oń, jurtqa jaǵar jaqsy oılar aıtyp qalyp júr. Jákishevtiń bostandyqqa shyǵý múmkindigin de kópshilik dál osy faktormen baılanystyrǵany ras. Nesin jasyraıyn, aýzym kúıip, úrip iship júrgen ózim de sondaı oıda boldym.

Tórtinshiden, bizdiń rejım eshqashanda qoǵam pikirin moıyndaǵysy kelmegen! «Jurt osyny talap etip jatyr eken, biz sony eskerip, raıymyzdan qaıtyp, myna sheshimimizdi qaıta qaradyq!» dep moıyndaý - bılik úshin saıası ólimmen teń! Osy turǵydan alǵanda, Semeıdegi sot aldyndaǵy áleýmettik jelidegi dúrbeleń Muhtarǵa óz salqynyn tıgizdi me dep qaldym!

Semeıdegi sottyń sheshimin estip otyryp, elbasy basshylyq etken Qaýipsizdik keńesi ústemdik etip otyrǵanda Ulttyq qoǵamdyq senim keńesine ǵana basshylyq ete alatyn Toqaevtyń aıaǵy tusaýly, prezıdenttik mandaty men múmkindigi shekteýli me dep qaldym...

Qazirgi sózderi men isterine qarasam, Qaýipsizdik keńesi maǵan «qarshyǵalar», al Senim keńesindegiler «kógershinder» bop kórinedi. Ornıtologııa men polıtologııanyń arasy osynshama jaqyn bola ma edi! Anda da, munda da Darvın zańdaryna saı kúshti jeńedi eken! Tabıǵat pen qoǵam zańdary da birdeı emes pe?!
Sóz joq, óziniń saıası ózgeristerin Muhtar Jákishevti, sodan kóp uzatpaı Aron Atabektii, Maks Boqaevty bosatýdan bastaǵanda Toqaev, sózsiz, halyq rızashylyǵyna bólener edi.

Osyndaı mańyzdy sheshimder qabyldaýyna Toqaevtyń bir myqty moraldyq-saıası múmkindigi bar: osy úkimderdi qabyldaýǵa onyń jeke basynyń qatysy joq sııaqty, óıtkeni ol jyldary ol ishki saıasatpen emes, syrtqy saıasatpen aınalysty. Iаǵnı, ol sheshimderge zaman men qoǵamnyń talabyna saı ádiletttik ornatý ol úshin eshbir qıyndyq týǵyzbaıdy.

Biraq olaı bolmady.

Ne ondaı joldy ózi qalamady.

Ne ondaı joldy basqalar qalatpady.

Menińshe, 9 maýsymnan keıingi elimizdiń damýynyń eń basty anyqtaýyshy osy – kesheginiń aýyr júgin arqalaǵan elbasy men ondaı júkten birshama ada Toqaevtyń arasyndaǵy qatynastyń formasy men mán-mazmuny. 
Alǵashqy úmit Jákishevtiń taǵdyryna qatysty edi. Ol úmit aqtalmady.

Qalǵan úmitter ne bolmaq?!

Gáp sonda!

Ámirjan Qosanovtyń feısbýk paraqshasynan alynǵan