Qazaq mentalıteti men kaıdzen júıesiniń negizdik uqsastyǵy

Qazaqta «jaýapkershilik» degen júgi alty atanǵa aýyr túsetin sóz bar. Osy qudiret el basqarǵan adamǵa, sóz aıtatyn kisige darysa, elge qut. Al jaýapkershilik jalpy qazaqtyń boıyndaǵy qasıet. Aqsaqalynyń bir aýyz sózi eldi, keıýanasynyń bir aýyz sózi kelindi tárbıelegen ulttyń tártip, qoǵamdyq hám otbasylyq qurylymdyq júıesi eshqandaı júıege qaǵaz betinde negizdelmese de, óte tııanaqty ári ǵasyrlar mejesinde qalyptasý kezeńinen ótken birizdi dúnıe.

«Toıota» kompanııasynyń tarıhyn aıdaı álemge jarııa etip, kúlli dúnıege móshhúr etip júrgen kaıdzen júıesiniń keı alǵysharttary, qaǵıdattary qazaqtyń qanyna baıaǵydan sińip ketken.

О́zińniń jumysyńdy súıý, jumys orynyńdy jáne biliktiligińdi damytý, kásibı sheberligińdi arttyrý degendeı nárseler qazaqtyń «uıat» degen bir sózinde jatyr.

Qazaq – Kaspıı men Altaıdyń arasyn en jaılaǵan kóshpendi hám arda halyq. Báıge shapqan, júırik jaratyp, sylańdatyp jorǵa mingen eldiń ishinde jigittik básekege kóp túsetin-di. Birde beldesip, birde qamshylasyp, keıde doıyr salysyp, bolmasa kókpar tartysyp júretin elde jigittik kúsh pen sheshendik, symbat pen minez asa joǵary baǵalanady.

Taqyrypqa oralaıyq. Álqıssa, kaıdzen júıesiniń negizgi saǵasy óndiriske, óndiristiń jumysyn ilgeriletýge baǵyttalǵan. Keıin ýaqyt óte kele jeke adam da paıdalana alady dep jarııa etip, túrli kitaptar basyp shyǵaryp keledi. Rasynda, ýaqyt pen kúshti únemdeýge, jyldamdyqty arttyrýǵa, kásibı sheberligińdi ushtaýǵa taptyrmaıtyn, zaman talabyndaǵy suranysty qanaǵattandyra alatyn joba dep aýyz toltyryp aıtýǵa ábden bolady.

Qazaqta ul men ákeniń, aǵa men ininiń qarym-qatynasynda qas-qabaq baǵý, bir aýyz sózdiń tórkinin uǵyp aıshylyq jolǵa attanyp kete berý degendeı tamasha qasıetter barshylyq. Mine, biz aıtqaly otyrǵan negizdik uqsastyq osy tustan kórinis beredi. Bala murty endi tebindegen jas jigit pen onyń birli-jarym úzeńgilesine taý shatqalynda qar astynan qyltıǵan kókti julyp, shybynsyz jazda qoń jınap júrgen kúreń qasqa aıǵyrdyń úıirin tómenge aıdap tús degen tapsyrma berilse, jigitte sheginer jol joq. О́ıtkeni, oǵan jaýapkershilik artyldy.

Etegine súrine júrip anasy syqaı toltyryp bergen qorjyndy erden asyra tastaıdy da, basyna oramalyn shart túıip tartyp kete beredi. Ári qaraı ol ákesine, ne aǵasyna tek úıirdi aıdap alyp kelý kerek. Qalaı ekeni ózine ǵana aıan.

Kaıdzen de tap osylaı. Basshylyq taraptan tapsyrma beriledi. Qyzmetker óziniń kásibıligin kórsetip, tapsyrmany belgilengen ýaqyttan erte ári sapaly etip tyndyrýǵa tyrysý qajet.

Japonnyń «úzdiksiz damý» degen maǵynaǵa saıatyn kaıdzeni men qazaqtyń saqalyna aq aralasqan aqsaqalynyń aldynda uıatty bolmaý – negizdik fılasofııasy jaǵynan bir-birine óte jaqyn uǵymdar.

Qazirgi kúni Almaty qalasynda «Kaıdzen» ortalyǵy jumys jasap tur. Qumar Musaev bastaǵan ujymnyń osyndaı qanda bar izgi qasıetti oıatýǵa jumys jasap jatqany qýantady. Otandyq óndiris oryndary men kompanııalar kaıdzen júıesin ishkerilendirip, ýaqyt pen sapa jaǵynan sát sanap ilgerilep barady.

Nege kaıdzen qazaqqa tez sińedi?

Bul suraqtyń jaýaby sol japon men qazaq sanasyndaǵy bir tetiktiń uqsas bolýynan. О́zińdi syılaý, ózińniń abyroıyńdy syılaý, ákeniń bedelin qurmetteý, qyzmetińde úzdik bolý degen krıterııler dálel bolsa kerek.

Qazaqtyń qanynda bar qasıetke japonnyń júıelengen kaıdzeni qosylsa, qazaqtan artyq isker hám alǵyr halyq kemde-kem.