Qos bılikten týyndaǵan saıası shıelenis qaıda alyp barady?

Qos bılikten týyndaǵan saıası shıelenis qaıda alyp barady?

Nursultan Nazarbaev óz erkimen prezıdenttikten bas tartqanymen bılikten bas tartpaǵany barshaǵa aıan. Ol QR Konstıtýsııasyn óreskel buza otyryp óz Parlamentine   Qazaqstan bıligin ómir boıy ýysynan shyǵarmaýǵa múmkindik beretin birneshe zańdar shyǵartyp aldy. Onyń bıligin ustap turǵan negizgi kúshterdiń biri — QR Qaýipsizdik keńesi, ekinshisi- "Nur Otan" partııasy. Al Elbasy ómir boıy basqaratyn Qazaqstan halqy assambleıasynyń saıası salmaǵy aıtarlyqtaı emes. 

Konstıtýsııany buzý  máselesine keletin bolsaq, QR Konstıtýsııasynyń 40-babynyń 1- tarmaǵy boıynsha Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti — memlekettiń basshysy jáne Qazaqstannyń atynan ókildik etetin eń joǵary laýazymdy tulǵa.

QR Konstıtýsııasynyń 44-babynyń 1-abzasynyń 20- tarmaqshasyna sáıkes QR Prezıdenti Qaýipsizdik Keńesin jáne ózge de konsýltatıvtik-keńesshi organdardy, sondaı-aq Qazaqstan halqy Assambleıasy men Joǵary Sot Keńesin qurady. Demek, QR Qaýipsizdik keńesi Konstıtýsııa boıynsha konsýltatıvtik-keńesshi organ.

Soǵan qaramastan QR "Qaýipsizdik keńesi týraly" zańy boıynsha Elbasy Nursultan Nazarbaev Keńesti ómir boıy basqarady. Eń soraqysy Nursultan Nazarbaev ómir boıy basqaratyn QR Qaýipsizdik keńesiniń quramyna QR Prezıdenti, QR Parlament Senatynyń jáne Májilisiniń tóraǵalary,  QR Premer-mınıstri, QR Prezıdenti Ákimshiliginiń basshysy, QR Bas prokýrory, QR Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy, QR Syrtqy ister mınıstri, QR Qorǵanys mınıstri, QR Ishki ister mınıstri, QR "Syrbar" syrtqy barlaý qyzmeti jáne basqalar kiredi. Bylaısha aıtqanda atalǵan zań boıynsha Nursultan Nazarbaev QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtan bastap barlyq bılik tarmaqtary men kúshtik qurylymdar basshylaryna óz buıryǵyn oryndata alady.

QR Konstıtýsııasy boıynsha memlekettegi eń joǵary laýazymdy tulǵa — QR Prezıdenti, ıaǵnı Qasym-Jomart Toqaev bolsa, QR "Qaýipsizdik keńesi týraly" zańy boıynsha Qazaqstandaǵy eń joǵary laýazymdy tulǵa — QR Qaýipsizdik keńesiniń tóraǵasy, ıaǵnı Nursultan Nazarbaev bolyp shyǵady. 

Al Nursultan Nazarbaev ómir boıy basqaratyn "Nur Otan" partııasy tek QR Parlamentinde zor basymdylyqqa ıe ǵana emes, barlyq deńgeıdegi máslıhat depýtattaryn saılap, ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵynda ustap otyr.

Budan shyǵatyn qorytyndy, Elbasy Nursultan Nazarbaev prezıdenttikten bas tartý aldynda zańsyz zańdar shyǵarý arqyly QR Prezıdentiniń konstıtýsııalyq quqyqtary men mártebelerine qol suqty. Ol osy áreketimen prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń qol-aıaǵyn tolyqtaı baılap-matap, qandaı da bir áreketke bara almaıtyndaı etti. Osylaısha Qazaqstanda konstıtýsııalyq qurylym buzylyp, qos bılik oryn alyp otyr.

Qazirgi qalyptasqan qos bıliktiń ornaýy elimizdiń bolashaǵyna úlken qaýip tóndirýi múmkin. Tarıhqa kóz jibersek qos úkimet, qos bıliktiń ǵumyry uzaqqa sozylǵan emes jáne halyqqa bergen paıdasy da shamaly. Qazaqstandaǵy qos bılik neǵurlym uzaq turǵan saıyn eldiń, memlekettiń, ulttyń bolashaǵyna soǵurlym qaýip tónýi múmkin.

Ishki saıasat jaǵdaıyna keler bolsaq, halyqtyń áleýmettik jaǵdaıy quldyrap, bılikke degen narazylyǵy kúsheıe túsýde. Al qos bılik arasyndaǵy shıelenis dál búgin aıqyn kórinis tappaǵanymen aldaǵy ýaqytta, múmkin, birneshe aılardyń ishinde klanaralyq, iri laýazymdy tulǵalar aralyq taıtalasqa, baqtalasqa alyp barýy ǵajap emes. Ol kezde bılik basyndaǵy klandar men bılik ókilderiniń halyqtyń jaǵdaıyn oılap, qandaı da bir saıası, ekonomıkalyq, ıakı áleýmettik reforma júrgizýge múmkindigi ne qulqy bolmaıdy. Bul jaǵdaıda eldiń ishki tynyshtyǵyn saqtap turý da múmkin emes degen oıdamyn.

Syrtqy saıasatta, Nursultan Nazarbaev eń aldymen Qytaı elimen jaqyn qarym-qatynasta bolýdy kózdeıdi, osy ýaqytqa deıin ol qytaı múddesine jumys jasap kele jatqandaı áser qaldyrady. Reseıdiń yqpalynan da shyǵa almaıdy. Ol bılik qurǵan ýaqytta Qytaı eliniń Qazaqstanǵa degen yqpaly, ekspansııasy báseńdemeıdi.

Al prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Qytaı eline emes, AQSh-qa arqa súıegisi keletinin birneshe ret baıqatty. Qazaqstan AQSh-qa jaqyndaǵan saıyn Reseıden alystaıtyny da bar. Prezıdenttiń Reseı atom elektr stansııasyn salý máselesin halyqpen aqyldasý syltaýymen keıinge qaldyrǵysy kelgeni de sodan bolsa kerek.

Bul bir-birine qarama qaıshy eki ustanym, eki maqsat aldaǵy ýaqytta Elbasy men Prezıdent arasyndaǵy salqyndyqqa alyp barýy múmkin. Onyń qanshalyqty tereńdeıtini Qasym-Jomart Toqaevtyń saıası erik-jigeri men táýekeline baılanysty. Eger ol "qýyrshaq" prezıdent qalpynda qala bergisi kelse, árıne qatty qaıyrymǵa, saıası reformalarǵa barmaıdy. Onda Nazarbaev-Másimov bıligi ústemdik quryp, Qytaıdyń Qazaqstanǵa yqpaly odan ári kúsheıe beredi, halyq turmysy nasharlaı beredi.  

Al eger Qasym-Jomart Toqaev ádiletsiz saılaýdyń nátıjesinde qol jetkizse de prezıdent retinde óziniń konstıtýsııalyq quqyǵy men quziretin paıdalanyp, prezıdenttik kresloda uzaǵyraq otyrǵysy kelse, naqty ári batyl qadamdarǵa barýy kerek.    

Prezıdent Toqaev halyqqa bet bura ma?

Iá, Qasym-Jomart Toqaev "qýyrshaq" prezıdenttikti qanaǵat tutyp, batyl qadamǵa barǵysy kelmese áńgime qysqa. Al eger ol óz qolyna tıgen bılikti ustap qalǵysy kelse, eń aldymen halyqtyń senimi men qoldaýyna ıe bolýy tıis-aq. Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń bıligin ustap turýshy negizgi tulǵalar Kárim Másimov pen Qalmuhambet Qasymov bolsa kerek. Al QR Qorǵanys mınıstri  Nurlan Ermekbaevtyń Kárim Másimovtyń eń senimdi adamy ekeni týraly osyǵan deıin de aıtqanmyn.

Parlament depýtattarynyń basym bóligi men qos palatanyń basshylaryn da Nursultan Nazarbaev basqaratyn "Nur Otan" partııasynyń quramynda ekenin eskersek, Qasym-Jomart Toqaevtyń jaǵdaıynyń qanshalyqty kúrdeli ekeni aıtpasa da túsinikti.

Desek te, Qasym-Jomart Toqaev prezıdenttik kresloda uzaǵynaq otyrýǵa dámeli bolsa qandaı naqty qadamǵa barýy tıis?

Máselen, ol Nursultan Nazarbaev, Kárim Másimov, Qalmuhanbet Qasymovtarǵa tótep berý úshin tek Qyrymbek Kósherbaevpen shektelmeı, eń aldymen ulttyq qundylyqtarǵa beı-jáı qaramaıtyn, batystyq Imanǵalı Tasmaǵambetovpen, Arys oqıǵasynda edáýir eldiń ishin jylytqan ońtústiktik О́mirzaq Shúkeevpen birigýge áreket etýi tıis-aý deımin. Tarazy basy prezıdentke aýa bastasa bılikten zor dámesi bar ortalyqtyq Nurlan Nyǵmatýllın de onyń komandasyna kirýi bek múmkin.

Konstıtýsııa boıynsha QR Prezıdenti óz jarlyǵymen kez-kelgen deńgeıdegi kadr máselesin sheshýge quqyly. Qasym-Jomart Toqaev óz jarlyǵymen Kárim Másimovty Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń basshylyǵynan alyp tastaı alady, tipti Qaýipsizdik keńesti de tarata alady. Ol úshin tek saıası erik-jiger, táýekeldik jáne qoǵamnyń qoldaýy kerek.  

Iá, shynymen, halyq senimine kirip, qoǵamnyń qoldaýyna ıe bolǵysy kelse Qasym-Jomart Toqaev  halyqqa qaraı bet buryp, ádemi sózben halyqty aldaýǵa emes,  "men reformatormyn",- dep ózi aıtqandaı shynaıy saıası reforma jasaýy tıis.

Saıası reforma neden bastalýy kerek?

Parlament depýtattary bıliktiń ózi quryp, ózi qoldap otyratyn úsh-tórt partııanyń ókilderinen ǵana quralatyn bolsa, onda eshqandaı ózgeris te, reforma da bolmaıdy. Parlamentti tek qaǵazda ǵana emes, ómirde de ókildi organ retinde qalyptastyryp, Prezıdenttiń hatshylyǵy deńgeıinen halyqtyń úni dárejesine kóterý kerek. Bul úshin árıne QR Konstıtýsııasyna ózgerister engizilýi kerek.    

Saıası reformanyń basy QR "Saıası partııalar týraly", QR "Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti jáne onyń depýtattarynyń mártebesi týraly" zańdaryn ózgertip, halyq qoldaıtyn jańa partııalardyń ómirge kelýine jáne el qoldaıtyn,  halyqtyń únin bıik tuǵyrdan estirtetin, buqara ishinen shyqqan, onyń senimine ıe bolǵan qoǵam belsendileri men qoǵamdyq kóshbasshylardyń bir mandattyq saılaý nátıjesinde Parlament tórinen oryn alýyna   jol ashýy tıis.

QR "Jergilikti ózin-ózi basqarý týraly" zańy ózgerip, jergilikti ákimderdi, ásirese aýyl men aýdan ákimderin halyq saılaıtyn etý kerek.

Halyq óz narazylyǵyn qýǵyn-súrginsiz, qýdalaýsyz kóshelerde, alańdarda bildirýge múmkindik alǵany durys. Bylaısha aıtqanda saıası reforma san salaly jáne kóp satyly bolýy múmkin. Eń bastysy  halyq pen bılik arasynda shynaıy dıalog ornap, halyq pikirimen, talabymen sanasatyn dárejege jetýi tıis. Bul tusta prezıdent qurǵysy kelip otyrǵan Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi halyqqa qaraı betburystyń alǵashqy qadamy bolýy múmkin. Tek onyń jumysy halyqtyń kóńilinen shyǵýy shart. 

Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi qoǵamnyń senimine kire ala ma?

Keńester odaǵynyń qursaýynan shyǵyp, derbes el bolǵaly beri de 6-7 keńes qurylyp, demokratııalyq jolǵa bastaıdy degen keńestiń de túk bitirmegenin el umytqan joq. Eger bul keńes te Jer komıssııasynyń aıaǵyn qushyp, kóz aldaý bolsa buqaranyń bılikke degen senimi emes, yzasynyń arta túseri anyq. Onsyz da oty oınap, qazany qaınap, ashýyn kimnen alaryn bilmeı otyrǵan halyqty odan ári ashyndyra berý prezıdentke kerek emes, árıne.

Bul tusta aty aıtyp turǵandaı atalǵan jıyn shynymen qoǵamnyń senimine ıe bolý úshin qurylǵan bolsa eń aldymen onyń quramyna halyqtyń ózi usynǵan azamattary kirýi tıis. Ekinshiden, ol halyqtyń talap-tilegin oryndaýǵa kúsh salǵany lázim. Atap aıtqanda saıası qýǵyn kórip, túrmege jabylǵan azamattarǵa bostandyq berý keńestiń alǵashqy jetistigi bolar edi.

Jeke pikirim, ustanymym boıynsha bılik basynda Nursultan Nazarbaev pen Kárim Másimov otyrǵanda eshqandaı saıası reforma da, ózgeris te bolmaq emes. Eń bastysy aýylsharýashylyq jerlerin sheteldikterge, onyń ishinde qytaı kompanııalaryna, jeke tulǵalaryna satý, jalǵa berý toqtalmaq emes. Qytaı eliniń ekologııany buzatyn túrli zaýyttarynyń elimizge oryn tebýi, keń etek jaıǵan jemqorlyq toqtalmaq emes. Bul memleket úshin de, ult úshin de zor qaýip, orasan zaýal.

Sondyqtan, sol ekeýin barlyq basshylyq laýazymnan alyp, bılikke, el basqarýǵa yqpal ete almaıtyndaı etý úshin barlyq áreketterge barý kerek dep oılaımyn. Osy tusta eger prezıdent Qasym-Jomart Toqaev shynymen halyqqa bet buryp, shynaıy saıası reforma bastaǵysy kelse, ony isteý úshin  halyqqa arqa súıeýdi maqsat etse, halyq oǵan qoldaýshy, qorǵaýshy bolýy tıis dep esepteımin. Biraq, oǵan prezıdenttiń táýekeli jete me, joq pa belgisiz.      

"Alash joly" jalpyhalyqtyq qozǵalysy qaıda qozǵalýy kerek?

Shynymen de Qasym-Jomart  Toqaev halyq senimi úshin kúresip, shynaıy saıası reforma jasaýǵa bet bursa, joǵaryda aıtylǵandaı jańa, el senimine ıe bolatyn saıası uıymdar men partııalar qurylýy tıis.

El basyna kún týyp,  ult retinde joıylý qaýpi týǵan kezde ultshyldyqtyń keń óris alyp, ultty saqtap qalý úshin kúrestiń kúsheıe túsetini, ultshyldyqtyń órkendep, damýy tabıǵı qubylys.

Qazirgi ýaqytta qazaq ultynyń basyna qara bult úıirilip, qazaq tili ógeı tilge aınalyp, úsh tildilik uran bolyp jatqan kezde, jerimiz jattyń qolyna ketip, tutastyǵyna qaýip tóngen kezde, ulttyq óner, tálim-tárbıe, mádenıet joıqyn soqqyǵa ushyrap, esin jımastaı eseńgiregen kezde qazaq elinde ultshyldyq damýy tıis.

Árıne, ol ultshyldyq ozbyrlyq, basqa ulttardy kemsitý, tómendetý úshin emes, óziniń tabıǵı bolmysyn, ulttyq múddesi men qundylyǵyn saqtap qalý úshin jantalasqan, qorǵanýshy ultshyldyqtyń bolatyny sózsiz.

Osy tusta barlyq ultshyl kúshterdiń basyn qosyp, jalǵan, jaǵympaz ultshyldardyń emes, shynaıy ult úshin, ult múddesi úshin kúresetin naǵyz ultshyl kúshterdiń basyn biriktirý, bir uıymǵa toptastyrýdyń qajettiligi týyndap otyr.

Sonaý 2013 jyly qurylǵan Qazaq ulttyq keńesiniń, 2016 jyly qurylǵan "Alash joly" jalpyhalyqtyq qozǵalysynyń jalǵasy retinde "Alash joly" saıası partııasyn qurý maqsaty kópten kókeıde júr. 

"Alash joly" partııasy "Jerimizdi satpaımyz, tilimizdi saqtaımyz!", "Aýylsharýashylyq jerler qazaqstandyqtarǵa da, sheteldikterge de satylmasyn, sheteldikterge jalǵa da berilmesin!",- uranymen Parlament tórinen oryn alsa qazirgi qalyptasqan jer máselesin sheshýge edáýir úles qosar edi. 

Túıin

Qoryta kelgende, osy kúnge deıin jer máselesi sheshilgen joq. Qytaı ekspansııasy jalǵasýda, zaýyttary jerimizge kelip jatyr. Halyqtyń áleýmettik jaǵdaıy kúnnen kúnge nasharlap barady. Jemqorlyq kún sanap órship barady. Bılik memleketti basqarýǵa dármensiz ekenin kórsetti. Bılik úshin talasqan sheneýnikter halyq jaıly oılaıtyn emes.

Halyqtyń shydamy shegine jetti.  Maqsatsyz, uıymdastyrýshysyz, stıhııaly kóshege shyǵyp, mıtıng ótkizýdiń nátıje bermeıtinin de bildik. Budan bylaı bulaısha ómir súrýge bolmaıtynyn halyq túsindi.

Tobyqtaı túıin, búgingi kúni halyqtyń aldynda da, bıliktiń aldynda da eki jol, eki tańdaý tur.

Birinshi jol, bılik, prezıdent Qasym-Jomart Toqaev sózinde turyp, reformator ekenin kórsetip, halyqqa bet buryp, shynaıy reformalar jasaıdy. Onyń alǵashqy qadamy retinde Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi halyq belsendilerinen quralyp, halyq úshin naqty jumys jasaıdy. Odan ári sol keńes usynǵan reformalardy, usynystardy júzege asyrady.

Al halyq ózi sengen ókilderin atalǵan keńeske usynyp, olarǵa qoldaý kórsetedi, naqty usynysyn aıtyp, olardyń ult múddesi úshin jumys jasaýyn talap etedi. Bul bılik úshin de, halyq úshin de shıelenis, qaqtyǵyssyz máseleni órkenıetti sheshýdiń joly.

Ekinshi jol, Qasym-Jomart Toqaev "qýyrshaq" prezıdent bolyp qala beredi. Halyqtyń muń-zaryn, talabyn bılik eskermeıdi, eshnárse ózgermeıdi. Ol kezde halyq óz narazylyǵyn, talabyn alańda kórsetedi. Ol kezde "qaqtyǵys bolady, qan tógiledi",-degen ýáj, syltaýlar júrmeıdi. Ǵasyrlar boıy erkindik pen jeri úshin kúresip, qanyn tógip kele jatqan qazaq balasy attandap alańǵa shyǵady, óz talabyn bılikke oryndatady.

Meniń oıymsha budan basqa jol joq. Ult múddesi, el bolashaǵy úshin naqty qadam, naǵyz áreketke baratyn kez keldi dep esepteımin.

Qasym-Jomart Toqaevtyń qaı joldy tańdaıtyny tamyz aıynda  Ulttyq qoǵamdyq senim keńesiniń alǵashqy otyrysynda belgili bolyp qalady dep oılaımyn. Eger, ol "qýyrshaq" prezıdent bolyp qala berý jolyn tańdasa, halyq bılik júıesin kúshpen ózgertý sharalaryn bastaýǵa quqyly.

Maqsat Ilııasuly, "Alash joly" jalpyhalyqtyq qozǵalysynyń jetekshisi