Maqsat Sqaqov, Prezıdent keńesshisi: Qasym-Jomart Kemelulyna ýaqyt qajet!

Saılaýdan keıin kúndiz kúlkiden, túnde tynysh uıqydan aıryldyq. Bir aınaldyrdy, endi, mine, shyr aınaldyq. Arystaǵy apat kózimizge jas aldyrdy, qarapaıym halyqtyń birigip, qaımana qazaqqa kómek qolyn sozýǵa ıtermeledi. Balasynan kóz jazyp, sharq urǵan analardyń zary, áke-sheshesin taba almaı abdyraǵan baıǵus balalardyń janaryndaǵy muń qabyrǵamyzdy qaıystyryp ketti. Búgingi tańda biz–halyq qaqpaǵy jabylǵandyqtan burqyrap qaınap, tasıyn dep turǵan qara qazanbyz. Bılik qaınap turǵan qazannyń qaqpaǵyn ashyp, otyn baıaýlatyp, kóbigin ala ma, álde ... Qoıylatyn saýal kóp.

Sabastastyq. Ádildik. О́rleý. Bul Qasym-Jomart Toqaevtyń saılaýaldy baǵdarlamasynyń negizgi úsh qaǵıdasy bolatyn. Tvıtterde otyryp, barynsha jyldam reaksııa tanytýymen kózge túsken asa dıplomat Toqaev myrza bılik pen halyqtyń arasynda kópir ornatylatynyn jáne ashyq dıalogqa árkez daıyn ekenin de tilge tıek etkeni este qaldy. 70 paıyzdan astam halyqtyń daýysyn jınap, aýyr júkti arqalaǵan jańa prezıdent óz mindetine kiriskenine bir aı da tolǵan joq. Qasym-Jomart Kemeluly kók týdy súıip, ant qabyldaǵannan keıin 9 kúnniń ishinde tórt tildi jetik meńgergen "Bolashaqtyń" túlegi Maqsat Nurlybekulyn keńesshi etip taǵaıyndady.

Kópshilik Maqsat Sqaqovty Elbasyn aýzyna qaratqan sheshen retinde tanıdy.  Arystaǵy aǵaıynnyń jaǵdaıyna alańdap, abyr-sabyr bolyp jatqan kezde bizge Maqsat Nurlybekulymen kezdesip, áńgimelesý buıyrypty. Kezdesý kezinde  halyqtyń kókeıinde júrgen saýaldarǵa jaýap alýǵa tyrystyq.

Maqsat Nurlybekuly jaıdary, qarapaıym adam eken. Jas eken demedi. Qateligimdi túzep, oryndy dep tapqan pikirimdi qoldap otyrdy. Áńgimeniń basynda óziniń negizgi maqsaty men mindeti týraly aıtyp ótti.

─ Qazir ózińiz biletindeı, prezıdent halyqpen ashyq dıalog qurýǵa alǵashqy qadamdaryn jasap jatyr. Bizdiń maqsatymyz – qoǵamda óz oı-pikirin aıtyp júrgen belsendilermen kezdesý arqyly halyqtyń jaǵdaıyn baǵamdap, saralaý jáne qoǵammen baılanys ornatyp, halyq pen bılik arasynda kópir bolý. Prezıdent pen halyqqa ashyq alań uıymdastyryp berý de - meniń mindetim. Osyǵan deıin birneshe belgili azamattarmen kezdesý uıymdastyryldy. Bul kezdesýlerdegi maqsatym – halyqtyń arasyndaǵy oı-pikirdi prezıdentke jetkizý, - dedi Maqsat Nurlybekuly.

— Degenmen, Maqsat Nurlybekuly halyq bılikke 100 paıyz senedi dep aıta almasymyz anyq. Kez-kelgen oqıǵa men bıliktiń ýádesine kúmánmen qaraıtyndar joq emes. Buǵan qatysty qandaı pikir bildiresiz? Halyqtyń senimin arttyrý úshin qandaı qadamdar jasalýy tıis jáne jasalyp jatyr?

— Iá, halyq bılikke tolyǵymen senim bildirdi dep aıta almaımyz. Alaıda Qasym-Jomart Kemeluly ózi ýáde etkendeı, halyqpen jaqyn qarym-qatynas ornatýǵa tyrysyp jatyr. Oǵan dálel retinde Arystaǵy oqıǵany aıtýǵa bolady. Prezıdent Shymkent qalasyna baryp, Arystaǵy zardap shekken aǵaıynnyń  hal-ahýalymen tanysty. Munyń ózi "Prezıdent –halyqpen birge" degendi bildiredi. Bul oqıǵadan keıin kópshiliktiń prezıdentke ishi jylyp, pikiri ózgerdi dep senimdi túrde aıtýǵa bolady. Qazir bılik halyqtyń senimine muqtaj. Biraq senimniń artynda meıirim turǵanyn da umytpaý kerek. Tipti, qarapaıym otbasynyń ishinde meıirim bolmasa, senim de joǵalatyny anyq.  Halyqtyń bılikke senbeı, kúmánmen qaraýynyń da óz sebepteri bar. Muny da jasyra almaımyz. Buǵan basshylyq qyzmette otyrǵandar da óz yqpalyn tıgizbeı qoımady. Qaltasyna bes-on tıyn artyq túsken basshylardyń kóbisi muryndaryn aspanǵa shúıirip, kekireıip qaldy. Qarapaıym halyqpen tipti adamı tilde sóılesýden qalǵandar da bar. Mine, osyndaı máselelerdiń barlyǵy birneshe jyl boıy jınalyp-jınalyp endi ǵana syrtqa shyǵyp jatyr. Sońǵy oqıǵalar — osynyń dáleli. Sondyqtan, bizdiń Prezıdentimiz ashyq saıasatty ustanyp, elmen tildesýdi qolǵa alyp, alǵashqy qadamdy jasaýda.

— Al qoǵam arasyndaǵy qazirgi prezıdentke qatysty syn aıtyp júrgenderge qalaı jaýap berer edińiz?

— Ár bastamaǵa ýaqyt kerek ekeni belgili. Sol sekildi Qasym-Jomart Kemelulyna da belgili bir ýaqyt qajet. Birden bas salyp synap, mineý ─ qate. Sebebi, prezıdent endi ǵana saılandy. Qasym-Jomart Kemelulynyń jasaǵan alǵashqy qadamdary halyqtyń bılikke degen senimdiligin arttyryp jatyr.  Nesıege qatysty jarlyqtyń shyǵýy da óte jaqsy bastama. Bul da halyqtyń senimin oıatyp, kúmánin seıiltýge óz áserin tıgizetini anyq. Halyqtyń bılikke aıtqan talaptary da kóbeıdi. Kóptegen adamdar "aqshamyzdy bank qaıtaryp bersin, baspana bersin" degen sekildi talaptaryn aıtyp jatyr. Jaraıdy, bılik joq múmkin emes dep basyn alyp qashyp jatqan joq. Dese de bul – óte aýyr máseleler. Mysaly, adamdar nesıe alar kezde memleketpen aqyldaspaıdy. Árkim óz qajettiligi úshin nesıe alady. Biraq endi bul memlekettiń máselesine aınaldy. Al keshe ǵana kelgen prezıdentke barlyǵyn birden retke keltirip berý kerek dep talap qoıý aqylǵa syımaıdy. Sebebi ol ─ Qudaı emes. Onyń bol degeni, bola salmaıdy. Biraz ýaqyt pen múmkindik berý qajet. Ol da et pen súıekten jaratylǵan adam ǵoı. Ýaqyt óte kele óz kúshine minip, ýáde etkenderin júzege asyra jatar. Kútý qajet. Biraq onyń bir artyqshylyǵy − birneshe jyl boıy osy salanyń ishinde qaınap, pisip kele jatqandyǵynda. Ishki saıasattan da, syrtqy saıasattan da habary bar azamat.

— Negizinen saılaýdan keıin de halyq arasynda saılaý nátıjesimen kelispeıtinder boldy. Olar óz pikirin ashyq aıtyp, áleýmettik jelige jazdy. Saılaý bolyp jatqan kezdiń ózinde áleýmettik jelide túrli vıdeolar tarap, qyzý talqylanyp jatty. Táýelsiz baqylaýshylar saılaý kezinde bir adamnyń birneshe ret daýys berýi sekildi zańsyzdyqtardyń oryn alǵanyn aıtty. Bul máselege qatysty ne aıtasyz? Jalpy saılaý ádil ótti me?

— Kez-kelgen saılaýda olqylyqtar bolýy múmkin. Bul ─ zańdylyq. Basqa kandıdattarǵa qaraǵanda Qasym-Jomart Kemelulynyń jeńiske jetetinine kópshilik senimdi boldy. Muny da joqqa shyǵara almaımyz. Nege? Sebebi, ol 40 jyldan beri osy egemendi eldiń bolashaǵy úshin jumys istep kele jatyr. Keıbireýler sekildi kenetten jol-jónekeı paıda bolyp, saılaýǵa qatysqan joq. Onyń basqa kandıdattardan artyqshylyǵy – syrtqy isterdi basqarýdaǵy sheberligi edi. Jan-jaǵymyzda antalap turǵan elder baryn da umytpaýymyz kerek. Bul elderdiń barlyǵymen jaqsy qarym-qatynas ornatýdyń ózi ońaı sharýa emes. Sondaı-aq, kez kelgen adamnyń qolynan kele bermeıdi. Bul jaǵdaıda Qasym-Jomart Kemelulynyń tájirıbesi jetkilikti dep esepteımin. Al saılaý kezinde olqylyqtar men zańsyzdyqtar bolǵan joq dep senimdi túrde aıta almaımyn. Degenmen saılaý ádil ótip, halyqtyń 70 paıyzy Qasym-Jomart Toqaevty qoldady degenge senemin.

— Arystaǵy turǵyndaryn qaıta óz qonystaryna qaıtarýǵa qatysty narazylyqtar týyndady.  Olar bılikten Shymkent nemese Túrkistannan baspana alyp berýdi talap etkeninen de habardarsyz. Buǵan qatysty oıyńyz qandaı?

— Turǵyndardyń pikiri men qorqynyshy oryndy. Arystaǵy aǵaıyn "bizdi kóshirsin" degen talap qoıýda. Biraq olar op-ońaı kóshire salatyn 6 adam emes, 60 adam emes, bul – 60 myń adam. Arys bir aýyl emes, ol bir qala. Osyny da eskergen jón.  Ákimder de, bılik te qolynan kelgenin jasap jatyr. Ákimder de «kóshiremiz» dep ótirik ýáde bere almaıdy ǵoı. Qazirgi tańda bul óte qaýipti nárse. Sebebi, adaldyq qajet. Sonda ǵana halyqtyń senimin joǵalpaımyz.

— "Al joıqyn jarylystan 4 adam qaza tapty" degen resmı aqparat qanshalyqty shyndyqqa janasady?

— Qazir áleýmettik jelide «Arystaǵy jarylystan 200-300 adam qaıtys boldy» degen sekildi aqparat tarap jatyr. Biraq sol aqparat ras bolsa, onyń týǵan-týystary tynysh otyra almas edi. Shýlap, eń bolmaǵanda áleýmettik jelige jazar edi. Sondaı-aq qaıtys bolǵan adamdardyń janazasy bolyp, olardyń týǵan-týysy da suraý salatyny anyq. Men resmı derekke ne úshin senemin? Sebebi olardyń aty-jóni belgili. Janazasy da ótti. Sol sebepti aqparat senimdi. Al jalǵan aqparat taratý – arandatýshylardyń isi. Biz qyzýqandy, emosııaǵa tez beriletin halyqpyz. Kez kelgen oqıǵada emosııamyzdy ashyq kórsetemiz. Biraq halyq arasynda iritki salyp, zııanyn tıgizetin shyndyq pen emosııanyń paıdasynan zııany kóp.

— Qasym-Jomart Kemeluly Arystaǵy zardap shekken turǵyndarmen kezdeskennen keıin Nursultan Ábishuly Qaýipsizdik keńesin ótkizgeni el esinde. Budan keıin halyq arasynda «Qasym-Jomart Kemeluly Nursultan Nazarbaevqa baǵyna ma?» degen saýal týǵany ras. Bul jaıtty qalaı túsindirer edińiz?

— Elge qaýip tóngen kezde Qaýipsizdik keńesiniń otyrysy ótedi. Nursultan Ábishuly - memleketqurýshy tulǵa. Budan bólek ol – Qaýipsizdik keńesiniń tóraǵasy. El basyna kún týǵan shaqta keńes ashyp, jıyn ótkizýge tolyqtaı quqyǵy bar. Bizdiń qazaqtyń «prezıdent nege tórde otyrmaıdy?» degen pikir aıtýy zańdylyq. Sebebi, dástúrde bar dúnıe. Túsingisi keletin adam bul jaıtty qalypty dep esepteıdi. Al túsingisi kelmegen adam ilik izdeıdi. Qasym-Jomart Kemelulynyń ózi Nursultan Ábishulymen aqyldasyp, oı bólisýge uıalmaıtynyn ashyq aıtqan. Menińshe, munda turǵan eshqandaı ábestik joq.

— Maýsym biz úshin ońaı aı bolmady. Kúni keshe Atyraýda da shý shyqty. "Teńizdegi" munaıshylardyń sherýge shyǵýyna qazaq qyzy men arab jigitiniń sýreti sebepker boldy. Degenmen "Teńizde" qordalanyp qalǵan áleýmettik máseleler de joq emes. Búǵan qatysty aıtaryńyz bar ma?

— Áleýmettik jelidegi sýret sherýge jaı ǵana sebepker boldy dep oılaımyn. Osyǵan deıingi kóptegen máselelerdiń barlyǵy jınalyp qalǵan. Al sýret myń saldardyń bir sebebi ǵana bolyp otyr.

Sondaı-aq, "aýrý ─ astan, daý ─ qaryndastan" degen bar. Bul oqıǵa da biz úshin úlken belgi. Qazaqtyń ár jigiti óz qaryndasy men qyzyna ege bolýy kerek. Nege? Sebebi qyz degen bizdiń ─ ar-namysymyz. Qasıetti el ǵana qyzyn qorǵaıdy. Bizdiń keleshek urpaǵymyz tekti bolýy bizdiń qyzdarymyzdyń ar-namysyna baılanysty. Sońǵy jyldary qyzdarymyzdyń tárbıesin ýysymyzdan shyǵaryp aldyq. Ashy da bolsa shyndyq osy. Jurtty aqyn qylatyn da, sheshen qylatyn da, batyr qylatyn da, kósem qylatyn da bizdiń qyzdarymyz. О́ıtkeni tekti ananyń ul-qyzynyń boıynda ómir boıy sol tektilik, ar-namysty bıik qoıatyn ultshyldyq saqtalady. Al kóringen kók attynyń artynan erip, ar-uıatyna kir keltirgen qyzdardan qandaı urpaq shyǵady?! Mine osy máselege de qatty kóńil bólýimiz kerek. Qazir ar-namysty bıik ustap, tekti urpaqty ómirge ákelýdi maqsat etken qaryndastarymyz joq emes, barshylyq. Degenmen, "bir qumalaq bir qaryn maıdy shiritedi" demekshi, bir qyzdyń ózge ulttyń aldynda namysyn taptatýy búkil qazaq qyzyna jaǵylǵan kúıe bolyp qaldy. Sheteldikterdiń qazaq qyzy týraly oıy ózgerdi. Buǵan kináli kim? Árbir ata-ana qyzyn jaman bolsyn dep tárbıelemeıdi. Biraq qazirgi qazaq otbasynda qyzyna qyryq úıden tyıym salyp otyrǵan ata-anany kóp kóre bermeımiz. Keı qyzdarymyzǵa erkindik beremiz dep esirtip aldyq. Qazaq qyzdarynyń "ózim bileminge" salynyp, óz ómirim dep júrýi ultqa tóngen qaýip der edim. "Teńizdegi" jigitterdiń sherýge shyǵýy biz úshin sabaq bolýy kerek.

— Qazirgi qazaq qoǵamyna ne jetispeıdi?

— Dál qazirgi qazaq qoǵamy birlik pen yntymaqqa muqtaj. Arystaǵy aǵaıynnyń úı-jaıyn qazaq halqy birigip jasap berdi. Bul — birligimizdiń joǵalmaǵandyǵy. Oq-dári qoımasy jarylǵanda ý-shý bolyp jatyrmyz. Ońaı emes, árıne. Arystaǵy jaıt bizge berilgen synaq boldy.  Áıtse de, bizdi syrttan dáldep atar bolsa, ne bolady? Búkil elde búlik bolyp jatsa, jaǵdaıymyz ne bolmaq?! Qazirgi qoǵamǵa búlikshiler emes, "ár qazaq – meniń jalǵyzym deıtin" ul-qyzdar kerek. Sondaı azamattarmen ǵana bizdiń eldiń irgesi myqty bolady. Biz búlik jasaý arqyly alǵa jyljı almaımyz. Qazaqta "qapııamdy ańdyǵandar qapsyra qushaqtaǵan bolyp qabyrǵamdy sanady" degen ataly sóz bar. Al bizdiń qapııamyzdy ańdyp, qabyrǵamyzdy sanaǵysy kelip otyrǵan qanshama qara nıetti kúshter bar?! Solardyń barlyǵyna biz ózimizdiń yntymaǵymyz ben birligimizdi kórsetsek qana el bolamyz.

– Suhbatyńyzǵa rahmet!