• USD 468.56

  • EUR 497.56

  • RUB 7.3

  • CNY 67.18

29 Naýryz, 17:01:04
Almaty
+35°

27 Maýsym, 2019 Saıasat

Dmıtrıı Verhotýrov: Reseı men Qytaı áskerleri Qazaqstandy basyp alady

Reseı sarapshylary Qazaqstannyń syrtqy saıasatyna qatysty túrli boljamdar jasap álek

«Máskeý barlyq boljamdardy jan-jaqty qarastyryp jatyr. Solardyń ishindegi eń qolaısyz ssenarııdiń biri - Ýkraınadaǵy maıdanǵa uqsas jaǵdaı Qazaqstanda da qaıtalanýy múmkin degen boljam», - dep málimdegen bolatyn jazýshy Dmıtrıı Verhotýrov IA REGNUM saıtyna bergen suhbatynda.

Evgenııa Kım: –Tuńǵysh prezıdent Nursultan Nazarbaev pen onyń murageri Qasym-Jomart Toqaevtyń Qazaqstannyń syrtqy saıasatyn júrgizýde qandaı erekshelikteri bar?

Dmıtrıı Verhotýrov: – Qazaqstannyń jańa basshysy kópvektorly syrtqy saıasatty eki sebepke baılanysty júrgizedi.

Birinshisi – ol burynǵy prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń jolyn jalǵastyratynyn birneshe ret málimdegen bolatyn. Ekinshiden – ol óte tájirıbeli dıplomat jáne Qazaqstannyń Reseı, Qytaı nemese Eýropa syndy syrtqy kúshterdiń tek bireýine ǵana júgine almaıtynyn jaqsy túsinedi. Memleket barlyq syrtqy seriktesterge táýeldi. Sol sebepti prezıdent qarym-qatynas ornatýdyń tutastaı júıesin qalyptastyrady.

Evgenııa Kım: – Máskeý men Nur-Sultan arasyndaǵy qarym-qatynasta birqatar sheshilmegen máseleler boldy. Mysaly, Qyrymǵa qatysty Qazaqstannyń ustanymy áli kúnge deıin túsiniksiz. Ary qaraı eki el arasyndaǵy dıalogty jalǵastyrý  qanshalyqty mańyzdy?

Dmıtrıı Verhotýrov: – Máskeýdiń jańa prezıdentke jetkizer ýájine qatysty aıtar bolsaq, bul máseleni birneshe bólimge bólip qarastyrýǵa keńes beremin.

Birinshi bólim, Qyrym men Qazaqstannyń ustanymyna baılanysty. Álbette, Máskeýdiń oıynsha, Nur-Sultan eń jaqyn seriktes retinde Qyrym Reseıdiki ekenin moıyndaýy kerek edi. Alaıda jaǵdaı tolyq anyqtalmaǵandyqtan, Kremldegi keıbir toptardy bul másele alańdatpaı qoımaıdy.

Sol sebepti mynadaı zańdy saýal týyndaıdy: Eger eki el arasyndaǵy jaǵdaı qazirgiden ýshyǵyp ketse, Qazaqstan kimniń jaǵyna shyǵady? Qyrymdaǵy jaǵdaıǵa baılanysty EAEO, UQShU (Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıym) jáne ShYU (Shanhaı Yntymaqtastyq Uıymy) boıynsha seriktes memleket únsiz qalýdy jón kórdi. Qazaqstan sol sátte óz mindetterin oryndaı ala ma nemese basqa mindetterdi syltaýrata ma, bálkim syrttan baqylap qana otyratyn bolar?

Máskeý men Nur-Sultan arasyndaǵy qazirgi qarym-qatynasta túsinispeýshilik bar. Alaıda Reseı basshylyǵy, árıne, qazaqstandyq bıliktiń ustanymyn túsinýge tyrysady.

Basqa máselelerge oıysatyn bolsaq, 30 - jyldardaǵy asharshylyq jáne Qazaqstandy latyn álipbıine kóshirý taqyrybyn kóterýin Ýkraınadaǵy oqıǵalarmen salystyrýǵa bolady.  О́ıtkeni Kıevtegi maıdan «ashtyq» taqyrybynan bastalǵan. 2000- jyldary kóterilgen másele 10 jyldan keıin shyńyna jetti. Bul taqyryp maıdannyń damýynyń ıdeologııalyq negizi boldy.

Máskeý barlyq nusqalardy qarastyryp jatyr. Solardyń ishindegi eń qolaısyz ssenarııdiń biri Ýkraınadaǵy maıdanǵa uqsas jaǵdaı Qazaqstanda da qaıtalanýy múmkin degen boljam.

Latyn álipbıine kóshý, álbette, memlekettiń ishki saıasaty. Biraq, bul jaǵdaıdyń ózi Qazaqstan Reseımen odaqtasqysy kelmeıdi degen oı týyndatýy múmkin.

Evgenııa Kım: – Máskeý men Nur-Sýltan arasyndaǵy qarym-qatynastyń ózgerýin qandaı belgiler arqyly anyqtaýǵa bolady?

Dmıtrıı Verhotýrov: – Aqparattyq keńistikte Qazaqstan-Reseı qarym-qatynasynyń jaǵdaıyn ishinara kórsete alatyn birneshe taqyryp bar.

Olar – Qyrym, Sırııadaǵy soǵys, «asharshylyq», latynǵa kóshý. Osy taqyryp aıasynda tarap jatqan aqparattardy negizge ala otyryp, Máskeý tarapy Qazaqstan odaqtas memleket retinde syn saǵatynda jaltarýy múmkin degen sheshim shyǵarary anyq. Bul Nur-Sultannyń senimsiz seriktes bolyp qala beretindigin bildiredi.

Evgenııa Kım: – Qazaqstannyń bul pozısııasy qazirgi qatynastarǵa nemese Reseıdiń múddesine naqty zııanyn tıgize  me?

Dmıtrıı Verhotýrov: –Tutastaı alǵanda joq. Biraq eki el arasyndaǵy qatynasqa salqynyn tıgizýi múmkin.

Evgenııa Kım: – Qazaqstannyń jańa prezıdenti osy máselelerdi retke keltire ala ma?

Dmıtrıı Verhotýrov: – Eger qalasa, retteı alatyny anyq. Ol óte aqyldy dıplomat jáne kelisimge kele alatyn qasıeti bar.

Degenmen, men onyń  ne isteı alatynyn, ne aıtqysy keletinin boljaýǵa tyryspaımyn. Qyrym máselesi ekijaqty ekenin túsinýimiz kerek. Bir jaǵynan, Reseıdiń Qyrymdaǵy Máskeý ustanymyna ashyq kózqaras bildirý Qazaqstanǵa tıimsiz. Ekinshi jaǵynan, eger Qazaqstan Reseıdi qoldasa, onda ol AQSh pen Eýropalyq Odaq elderiniń «sanksııalaryna» ushyraýy múmkin. Bul aýyr jaǵdaı.

Mundaı jaǵdaılarda beıtarap oryndy ıelený óte qıyn. Eger Qasym-Jomart Toqaev bul máseleni kóterse, barlyq taraptyń tilekterin qanaǵattandyryp, eshbir shyǵynǵa ushyratpaı Qazaqstannyń ustanymyn túsindirý úshin dıplomatııalyq qabilet qajet bolady.

Evgenııa Kım: – Qazaqstan prezıdenti Qytaımen uzaq ýaqyt boıy jumys istep keledi, bul Qytaı seriktestigine qalaı áser etedi?

Dmıtrıı Verhotýrov: –Iá, Qazaqstan Toqaevtyń basshylyǵymen Qytaı tarapyna bet burýy múmkin. Bul tek Prezıdenttiń jeke qalaýymen ǵana emes, sondaı-aq keıbir obektıvti sebepterge sáıkes týyndaıdy. Mysaly, saýda-ekonomıkalyq sektordyń ósý qarqynynyń kórsetkishine baılanysty.

Evgenııa Kım: – Qytaı men Qazaqstan seriktestigi Máskeý úshin tıimdi me?

Dmıtrıı Verhotýrov: Qazaqstan men Qytaı qarym-qatynasyna qatysty sóz júzinde kelispeýshilik bolýy zańdy. Biraq, Reseı mundaı máselege túsinistikpen qaraıdy. Birinshiden, bul májbúrli seriktestik, al ekinshiden – Reseı de  Qytaımen qazirgi tańda odaqtas jáne álemdik ahýal seriktestikke yqpal etip otyr.

Degenmen, bul odaqtastyq resmı túrde aıtylmaǵanmen, onyń bary ras. Sondyqtan Qazaqstannyń Qytaıǵa qatysty saıasatyn túsinýge bolady.  

Evgenııa Kım: – Máskeý qandaı jaǵdaıda Qazaqstanǵa qataldyq tanytýy múmkin?

Dmıtrıı Verhotýrov: – Eger Qazaqstan aradaǵy qatynasty úzip, AQSh jáne Batys elderimen odaqtasqan jaǵdaıda.

Iá, bul jaǵdaı barlyǵy úshin jaqsy aıaqtalmaýy múmkin. Áskerı shabýyldarǵa deıin barady. Bul óte qaýipti. Jáne tek Batyspen ǵana qarym-qatynas ornatýdy usynyp júrgen ultshyl-patrıottar munyń arty nege aparyp soqtyratynyn bilmeıdi. Shyndyǵyna kelgende, bul másele Reseı men Qytaı áskerleriniń  Qazaqstandy basyp alýymen aıaqtalady.

Nege barlyǵy qıyn dep suraýyńyz múmkin? Iá, óıtkeni Túrikmenstannan Qytaıǵa deıingi negizgi gaz qubyry («Ortalyq Azııa - Qytaı» gaz qubyry úsh baǵyttan turady jáne Túrkimenstan, Qazaqstan jáne О́zbekstan arqyly júzege asyrylady) Qazaqstan aýmaǵynan ótedi. Soǵan sáıkes, Qazaqstanda Amerıka áskeri paıda bolsa, bul Reseı men Qytaıdyń qaýipsizdigine eleýli soqqy beretini anyq. Jáne bul jaǵdaıda Máskeý men Pekınniń jaýaby belgili.

Bul aıtýǵa bolmaıtyn áskerı-saıası taldaý, biraq bul jaǵdaıdy árdaıym nazarda ustaý kerek. Sondyqtan, Qazaqstannyń latynǵa kóship, basqa áriptermen jaza bastasaq, «batys» bolyp ketemiz dep oılaýy óte kúlkili. Jaǵdaı ýshyǵyp ketse, Reseı men Qytaıdyń basyp alýyna aparyp soqtyrýy múmkin.

Atap óteıin, bul qolaısyz boljam Qazaqstan qazirgi syrtqy saıasatyn kúrt ózgertken jaǵdaıda ǵana bolady. Sol ýaqytta Reseı men Qytaıdyń odaqtasy bolyp sanalatyn Qazaqstan soǵysqa daıyndalyp, reseılik nemese qytaılyq áskerı tankterdiń arasynda tańdaý jasaýyna týra keledi. Olarǵa qaısysy unaıtynyn men naqty bilmeımin.

 R.S. Verhotýrov Dmıtrıı Nıkolaevıch – tarıhshy, 20-dan astam kitap pen kóptegen maqalalardyń avtory. HH ǵasyrdyń josparly jáne áskerı ekonomıkasyn zerttegen. «Asharshylyq. Uly asharshylyqtyń tarıhy», «Stalındik ındýstrıalızasııa», «Stalındik ujymdastyrý: Nan úshin kúres», «Úshinshi Reıhtiń jerasty zaýyttary» jáne t.b. eńbekterdiń avtory. Qazir halyqaralyq áskerı-saıasatqa taldaý jasaýmen aınalysyp júrgen sarapshy. Eń kólemdi eńbeginiń biri «Reseı NATO-ǵa qarsy: Yqtımal soǵysty taldaý» dep atalady.

Suhbat IA REGNUM saıtynan aýdaryldy

"Qamshy" silteıdi

Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.

Pikir qaldyrý

pikir