Marat Baıdildáuly: Jýrnalıst mártebesi aıqyndalsyn

Qazaq qoǵamyna esimi tanys jazýshy - jýrnalıst Marat Baıdildáuly Toqashbaev jýrnalısterdiń qazirgi tańdaǵy mártebesi jaıynda óz Facebook paraqshasynda jazba qaldyrdy dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi.

"Kez kelgen eldegi demokratııanyń deńgeıin ondaǵy buqaralyq aqparat quraldaryna degen memlekettiń kózqarasynan, ustanymynan baıqaýǵa bolady. Qazaqstan táýelsizdiginiń alǵashqy jyldarynda jýrnalıst sózi kádimgideı baǵalanatyn. Nebir tasyrlardyń ózi aıaǵyn tartyp basatyn. 1995 jyldary memlekettik qyzmetker degen uǵym shyqty. Memlekettiń soıylyn soǵyp tursa da oǵan jýrnalıst qaýymy jolatylǵan joq. Tipti memlekettik basylymdardyń jýrnalısteri de bul tizbeden tysqary ysyryldy. Sóıtip BAQ ókilderi birtindep «tórtinshi bılik» bolmaq túgili aldyńǵy úsh bıliktiń bosaǵasynan syǵalaı almaı qaldy. Buǵan álbette elimizdegi bıliktiń avtorıtarlyq formasy yqpal etkeni anyq.

Búgingi bılik tranformasııasy júrip jatqan tusta jańadan Prezıdent bolyp saılanǵan Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev saılaýaldy tuǵyrnamasynda moınyma «Qoǵamnyń demokratııalanýy úshin jaýapkershilik alamyn» dep málimdedi ǵoı. Buqaralyq aqparat quraldarynyń yqpalynsyz qoǵamdy demokratııalandyrý múmkin emes. Sondyqtan Buqaralyq aqparat quraldary qyzmetkerlerin arnaıy áleýmettik mártebe (statýs) arqyly qoldaýdy ári qorǵaýdy usynamyn.

Fransýz pýblısısi Jan Pol Marat óziniń «Halyq dosy» degen gazetine «О́mirimizdi aqıqatqa arnaımyz!» degen uransózdi epıgraf etip qoıypty. Sol aıtpaqshy, qoǵamdy demokratııalandyramyz desek, kózboıaýshylyqty emes, ómirdiń aqıqatyn alǵa shyǵarýmyz qajet. Sybaılas jemqorlyqpen kúresý úshin de BAQ belsendiligi óte-móte mańyzdy. Ásirese paraqorlyqqa, jemqorlyqqa qatysty jýrnalıstik zertteýler jandansa qandaı ǵanıbet. Jýrnalıster qaýymy qoǵamnyń barlyq toptarynyń pikirlerin eskere otyryp, memlekettiń durys baǵytta damýyna yqpal etedi. Jýrnalıster bıliktiń qyzmetshisi túrinde emes shynaıy «tórtinshi bılik» dárejesinde kóringeni memlekettiń de, qoǵamnyń da damýyna paıdaly.

Sol úshin jýrnalısterdi quqyqtyq turǵydan qorǵaý, BAQ-taǵy jarııalanym nemese sıýjet úshin oǵan qatysty mekemelerdiń jaýap berý mindettiligi, jýrnalıstiń kásibı mindetin atqarýyna memlekettik jáne basqa organdardyń kómektesýi qoǵamnyń demokratııalanýyna jol ashar edi. Ulybrıtanııanyń «The Sunday Times» basylymynyń jazýynsha, jýrnalısterde stresstik jaǵdaılardyń týý yqtımaldyǵy kádimgi áskerı ushqysh, taksıst, órt sóndirýshi sııaqty mamandyq ıelerinen de joǵary bolady eken. Ásirese, shıelenis núktelerinde, áleýmettik silkinister oryn alǵan tustarda jýrnalıster ómiri qaýipke toly bolatyny anyq.
AQSh-ta jýrnalısterdiń jalaqysy jylyna $28 myń (10 mln tg) men $75 myń (28 mln tg) aralyǵynda. Al bizde jylyna tabatyny 3 myń men 5 myń dollar shamasynda.

Túrkııada jýrnalısterge birqatar áleýmettik jeńildikter bar. Ázirbaıjan elinde BAQ-ty memlekettik qoldaý Qory jumys isteıdi. Tipti ótken jyly Bakýde jýrnalısterge arnap árqaısysy 250 páterlik toǵyz qabatty eki úı salynyp paıdalanýǵa berildi. Bıyl úshinshi úı qurylysy qolǵa alynypty. Bizde mundaı jaǵdaı arman ǵana. Jas jýrnalıster shıetteı bala-shaǵasymen páter jaǵalap júr. Áleýmettik turǵydan múlde qorǵalmaǵan. Quqyqtary men mindetteri qamtyla otyryp jýrnalısterge qatysty mundaı qamqorlyq jasalsa qanekı?!

Myna kórshi Reseıdiń ózinde Reseı Jýrnalıster Odaǵynyń bastamasymen jýrnalısterge mobıldik baılanys, kólik, qonaq úı, nesıe alýda jeńildikter jasaý týraly máseleler kóterilip jatyr. Osyndaı jaǵdaılardy eskere otyryp, Qazaqstanda aýdandyq, oblystyq, respýblıkalyq BAQ-ta jumys isteıtin jýrnalısterge eń bolmasa, sol deńgeıde belgili bir jeńildikter qarastyrylsa, ońdy qadam bolar edi.
Budan otyz jyl buryn Sherhan Murtazanyń bastamasymen Almatyda Abaı men Saın dańǵyldarynyń qıylysynda jýrnalısterge arnap úı salynǵany este. Sondaı tájirıbeni Astana men Almatyda qaıta jandandyrsa qaıter edi?! Sondaı-aq túrli áleýmettik baǵdarlamalarǵa qatysýda jýrnalısterge memlekettik qyzmetkerlermen teńestirilgen múmkindik, qoǵamdyq kólikte júrýde, ıpotekalyq páter nemese jer ýchaskesin alýda jeńildikter qarastyrylsa da artyqtyq etpeıdi.

Qazaqstanda 100 myń turǵynǵa 445 polısııa qyzmetkeri keledi eken. Álemdik standartta 300-den aspaý kerek. Sonshama polısııaǵa qanshama jeńildikter qarastyrylǵan. Taıaýda olardyń jalaqysy taǵy da aıtarlyqtaı kóterildi. Al búkil Qazaqstanda jýrnalıster sany 4 myńnan sál-aq asady. Olarǵa jasalǵan jeńildikterden bıýdjetke bálendeı nuqsan kelmeıdi. Osy jaqtaryn eskergende Qazaqstanda jýrnalısterge qatysty arnaıy mártebe (statýs) belgileýdiń eshqandaı qıyndyǵy joq ekendigi kórinip tur.

Qasym-Jomart Kemeluly BAQ-qa qatysty osy problemalardy qolǵa alsa qoǵamnyń demokratııalanýy ary qaraı qıynǵa túspesi anyq.",- delingen jazbada.