• USD 468.56

  • EUR 497.56

  • RUB 7.3

  • CNY 67.18

29 Naýryz, 02:59:07
Almaty
+35°

22 Maýsym, 2019 NEWS

Qunanbaı meshitine qatysty daý: Kim jeńedi?

Biri jaqsy ataqqa, biri jańa meshitke ıe bolamyz deı ma, anyǵyn Alla biledi.

Sary-Arqanyń tórinde ornalasqan qasıetti Qarqaraly. Árgi-bergi tarıhta orny erekshe bolǵan Qarqaraly. Qazaqtyń ıgi-jaqsylary meken etken Qarqaraly.

Mine, osy Qarqaralyda boı kóteregen Qunanbaı qajy meshiti jónindegi oılarymmen sizdermen bólispekshimin. Másele mynada, kázirgi Qarqaraly aýdanynyń ákimi Maqsýtov Haleldiń aýdan ımamy Qýatbekov Asqardyń qoldaýymen Qunanbaı qajy meshitiniń jumysyn toqtatyp, murajaıǵa aınaldyrý áreketteri. Biri jaqsy ataqqa, biri jańa meshitke ıe bolamyz deı ma, anyǵyn Alla biledi.

Bul qaıǵyly oqıǵa byltyrdan bastaý alady. Oǵan mán berip, ony elegen adamdy óz basym kórmedim. Kerisinshe qoldaý kórsetip júrgen halyqty ǵana kórdim. Olardyń osyndaı halge túsýi Qarqaraly tarıhyn múlde bilmeýi dep bilemin. "Qarqaraly jer jannaty, Qarqaraly ekinshi Shveısarııa, tarıhı meken" sııaqty sózder aıtqannan basqa túk bilmeýi. 

Al endi, Qarqaraly tarıhyna qaraıtyn bolsaq 1824 jyly Qarqaraly okrýg bolyp ashylady. Sol zamannyń tarıhnamasynda Qarqaraly Reseı patshalyǵynyń qazaq dalasynyń tórinde ornalasqan eń myqty áskerı bekinisi ekenin bilemiz jáne onda muzdaı qarýlanǵan, ár sátte qazaqtyń qanyn tógýge daıar turǵan kazak jazalaý jasaǵy ornalasqanyn bilemiz. Qazaqtyń ajaly ornalasqan jer desede bolar edi. 
1849 jyly Qunanbaı aǵa-sultan bolyp saılanadyda meshit qurylysyna kirisip ketedi. Endi, bul jerde barlyq tarıhty aıtýdyń qajeti joq, bilgisi kelgen adam ony kitaptanda oqyp biledi. Meshit qurylysy 1851-i jyly aıaqtalǵanda Qarqaralyda nebary bir-eki qazaq otbasy ǵana bolady. Dana Qunanbaı meshit aınalasynan jer aldyryp, qazaqtyń ıgi-jaqsylaryn Qarqaralyǵa qonystandyrǵan. Bul derekterdiń barlyǵy Almatydaǵy memlekettik muraǵatta saqtaýly. Endi, osy derekterge súıenetin bolsaq Qunanbaıdy Qarqaralynyń negizin salýshy deı alamyz. Qarqaraly budan buryn tek Reseı ımperııasynyń áskerı bekinisi bolǵan, onda musylmandardan tek saýdager tatarlarmen ózbekterdiń birneshe otbasy bolǵan. Bul azdaǵan tarıhı derek.

Endi, kázirgi jaǵydaıdy aıtar bolsaq, byltyr aýdan ákimi Qarqaralyǵa kireberiste jańa meshit saldyrmaqshy degendi estigende óte qýandyq. Biraq, qýanyshymyz uzaqqa barmady. Sebebi, meshittiń negizin salý rásiminde sóılegen aýdan ákimi Qunanbaı meshitiniń aýdandyq statýsyn jańa meshitke berip, Qunanbaı meshitin soǵan qarasty etpeshi ekennin aıtýynda boldy. 

Bul qalaı bolǵany? Qunanbaıdan keıingi bul Qarqaralyda ekinshi polkovnık menmin dep biri eserse, ekinshisi men Qunanbaıdan artyq meshit salamyn dep júr ma?

Mine, osy sátten ákimniń jaman nıeti biline bastady. Biraz ýaqyt ótkennen soń, qurylys qarqyndy júrip jatqanda ákim zeınetkerlerdi jınap, ımamdy shaqyryp, Qunanbaı qajy meshitin murajaıǵa aınaldyrý máselesin kóteredi jáne olar ony qoldaıdy. Meshitti jabý kerek degendegi ýáji, meshit óz-ózin qamtamasyz ete almaıdy deıdi, jaryqpen jylýyn tóleı almaıdy deıdi, sondyqtan memleket qaramaǵyna berý kerek ony bylaı qor qylmaı deıdi. Bul meshitke túsken sadaqamen jylýymen jaryǵyn tólep turǵan túgili ekinshi meshit salsań bolatyn shyǵar. Já... Bul ákim joǵarydaǵy tarıhty bilmeıdi me, ımam Qudaıdan qoryqpaıdy ma? Sovet ókimeti ornyqqan soń Qunanbaı qajy meshitin buzbaqshy bolǵandar mertigip óldi, meshitten basqaǵa aınaldyramyz degender de ońǵan joq. 

Jaqsy. Ýaqyt ótti, jańa meshit ýaqytyly qoldanysqa berilmedi, qurylysy toqtady. Men: "Qudaıǵa myń shúkir!" dedim. Túrli alyp-qashpa áńgimeler aıtylyp júrdi, jeri zańdastyrylmaǵan, elektr tartylmaıtyn boldy degendeı, biraq, onyń barlyǵy mańyzdy emes edi. Mańyzdysy qurylys toqtady! Biraq, bul qýanyshymda uzaq bolmady, bıyl qurylys jandandy. E, biraq, bulda túk emes eken. Taǵyda ákim, zeınetkerler jáne ımamnyń qoldaýymen meshit janyna ákelip Qunanbaıdyn músinin ornatty. Árıne, biz qarsy boldyq. Eger ákim elmen aqyldasqanda, men mindetti túrde músindi ákimshilik aldyna ornatýdy usynar edim jáne usyndymda, biraq, ol qulaq aspady. Kázir ákimshilik aldynda Boqty kóterilisin aıaýsyz basqan kommýnarlardyń úlken manýmeti tur.

Meıli... Ondada óz bilgenin qyldy. Al endi, taqaýda qaıtadan meshitti murajaıǵa aınaldyramyz degen áńgime jańǵyryp shyqty. Imamǵa barsaq: «Joq, meshit jabylmaıdy. Meshit endi meshit-mýzeı dep ataladyda bir buryshyna tarıhı jádigerler qoıylady» deıdi. Sonda bul ne qylǵany? Azan aıtylmasa, Juma namazy oqylmasa, qyzyqtaǵan halyq ishinde shubyryp júrse ne bolmaq? Qudaıdy da, dindide, Qunanbaıdy da mazaq qylǵanyǵoı mynaý! 

О́z basym buny dinge qarsy arnaıy áreket dep bilemin. Meshit jabylsa budan tek Qarqaraly vahhabısteri utady. El úshin, din úshin janym pıda dep meshit salǵan Qunanbaı, sol meshitten namaz oqyp, duǵa qylyp, áreket etken Álıhan Bókeıhan, Jaqyp Aqbaıuly sııaqty qazaqtyń marqasqalaryna pysqyrypta qaramaýy dep bilemin. 

Mine, osy kúnge deıin meshittiń jabylýyna arnalǵan úsh qadam jasaldy. Birinshisi: jańa meshit salynyp Qunanbaı qajy meshitiniń statýsyna ıelený, ekinshisi: meshit janynan Qunanbaıdyń músinin ornatý, úshinshi: meshitti jartylaı murajaı qylý.

Osy maqalany jazyp otyrǵanymda meshitte jınalys boldy degen habar jetti maǵan. Onda aýdan ákiminiń orynbasary Alıev Saılaý meshitke kelip, joǵarydan hat keldi dep bir hattty oqyp beripti. Sóıtip: "Abaıdy Abaı qylǵan Qunanbaı, sondyqtan Qunanbaıdy tanytýymyz kerek" dep, bul prezıdent Qasym-Jomart Tokaevyń usynysy depti. Kúleıin be, jylaıyn ba? Prezıdent meshittiń jylýymen jaryǵy tólenbeı jatqanyn qaıdan biledi? Bilgen kúni barlyǵyn retteńder demeı me, álde meshitti jaýyp tastańdar deı me?... 
Sonymen kim jeńedi? Álemderdiń Rabbysy bolǵan Alla ma álde aqyldarynan adasqan pendeleri ma?
Kimnen qorqamyz? Alladan ba, ákimnen ba, ımamnan ba? Jaýaby belgiliǵoı. Qazaǵym: "Qudaıdan qoryqpaǵannan qoryq" deıdi.

Avtor: Tóleýtaı Erbolat Jaqsylyquly

"Qamshy" silteıdi

Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.

Pikir qaldyrý

pikir