Quqyqtyq saıasat tujyrymdamasy ne úshin qajet?

 

Biraq demokratııalyq quqyqtyq qoǵamnyń irgetasynyń nyq bolýy kez kelgen Qazaqstan azamatyna qatysty bolyp otyr. Desek te, bir nárseni atap ótkenimiz jón. Zań men baǵdarlama bir nemese úsh jylǵa arnalyp jasalmaıdy. Ol – adam balasynyń qoǵamda tártip buzbaı ómir súrýiniń kepili. Sondyqtan memlekette eń aldymen azamattar AtaZańǵa súıenedi. Ekinshiden, qoǵamda adam balasy úshin zańdyq tetikter jasalynady. Bul oraıda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenttiń Quqyqtyq saıasat tujyrymdamasynyń orny úlken.  Onyń maqsat-mindetteri qandaı? Qandaı sebep qajet boldy? Endi osy máselelerdi saralap kórelik. Atap aıtar bolsaq,

    1.Bul tujyrymdama quqyq qorǵaý men sot, salyq júıesin damytý úshin kerek.

2. Quqyqtyq-demokratııalyq qoǵam qurý úshin qajet.
3. Sondyqtan zańnyń jańartý jáne, qoldanystaǵy zańdy nyǵaıtý, sondaı-aq onyń sapasyn arttyrý ózekti boldy.
4. 2002 jylǵy eski tujyrymdama ózine júktel­gen mindetterdi tolyǵymen atqaryp, óz mıssııasyn oryndady. Sondyqtan qoǵamdy alǵa ilgeriletý úshin jańa tujyrymdama kerek boldy.
5. 2010 jyldarǵa deıin qoldanysta bolǵan zańnama arqyly táýelsiz Qazaqstannyń quqyqtyq negizi qalandy.
6. Sondyqtan 2010 jyldan bastap, Ulttyq zańnamany álemdik standartqa saı etý basty mindet boldy.

Árıne, qoǵamda barlyq nárse ózgeredi. О́zgermeıtin nárse joq. Sondyqtan eń aldymen álemdik standartqa saı Qazaqstannyń da zańnamalaryn izgilendirýdi elimizdiń Tuńǵysh prezıdenti Nursultan Nazarbaev kún tártibine qoıdy. Sodan bastap quqyq qorǵaý salasynda reforma bastaldy. Zańnyń ornyǵyp turaqty qoldanysqa enýi úshin ony on jylǵa arnap bir-aq jasaý qajet boldy. Qazaq qoǵamynda zań, qylmystyq jazalar izgilendi, ólim jazasy alynyp tastalyndy.

Osy oraıda bir saýal týady; Quqyqtyq saıasat tujyrymdamasy ne úshin qajet? Onyń birsypyrasyn joǵaryda aıtyp óttik. Sonymen qatar, quqyqtyq sala men sot júıesin jetildirýdi kún tártibinde turdy. Árıne, munyń barlyǵy bir kúnde paıda bola qoıǵan joq. zaman talabyna oraı qabyldandy. Bul bir. Ekinshiden, osyndaı on jylǵa arnalǵan strategııalyq qujatty bekitip, qol qoıǵan kezde Elbasy memlekettiń zańdyq turǵyda irgesi bekip, kelesheginiń kórkeıýin oılaǵany anyq.

Bárinen de buryn jalpy memleket pen onyń azamattarynyń ıgiligin kózdegenin de joqqa shyǵara almaımyz.

Bul jerde myna máselege de kóńil aýdarǵan durys. Sonaý 2010 jyly halyqqa arnaǵan Joldaýynda Elbasy «alda turǵan onjyldyqtyń asa mańyzdy mindeti – Qazaqstannyń barlyq azamattarynyń ómir sapasy men deńgeıin jaqsartý, áleýmettik turaqtylyq pen qorǵalýdy nyǵaıtý» dep atap ótkeni belgili. Jalpy quqyqtyq saıasat tujyrymdamasynyń ózi Negizgi zańnan, ıaǵnı,Konstıtýsııadan alynǵanyn atap ótý kerek.

Al  biz sóz etip otyrǵan tujyrymdama ne úshin qajet?

Birinshiden, elimizdegi  ulttyq tatýlyqty buzbaý, qaıta nyǵaıtý;

Ekinshiden,  kópultty Qazaqstannyń yntymaǵyn pash etý;

Úshinshiden, eldiń quqyqtyq mádenıetin qalyptastyrý;  

Tórtinshiden, ulttyq sanany  quqyqtyq múmkindigin arttyrý;

Besinshiden, qoǵamda tolyqqandy quqyqtyq tártip ornatý;

Altynshydan,  halyqtyń quqyqtyq mádenıetin kóterip, quqyqtyq memleket qalyptastyrý;

Jetinshiden, azamattarǵa qabyldanyp jatqan zańdardy tereńirek túsindirý.

Árıne qazirgi kezde Qazaqstan quqyqtyq reformalar kezeńinde tur. Elbasynyń nusqaýymen búgingi tańda qylmystyq jazany izgilendirý turǵysynda kóp nárseler júzege asyrylýda. Sarapshylar men zańgerler atap ótkendeı, búgingi tańda 2010-2020 jyldarǵa arnalǵan quqyqtyq saıasat tujyrymdamasy qylmystyq áreketterdiń azaıýyna oń yqpalyn tıgizýde.  Al qabyldanǵan zańdar ómirsheń bolý úshin ne isteý kerek?

1. Onyń, atap aıtqanda zańnyń oryndalýyna árbir adam atsalysýy tıis.
2. Zań talabyna qarsy kelýge bolmaıdy. Barlyq is-áreketter zań aıasynda júzege asýy tıis.
3. Zańnama júıesi arqyly halyqtyń quqyqtyq mádenıetin damytý qajet.
4. Ol úshin ulttyq sana ishki jáne syrtqy faktordaǵy qaýipten ada bolǵany durys.
5. О́z zańyn qurmet tutqan azamat elin de qurmetteı alady.

Quqyqtyq reforma qoǵamnyń turaqty damýy úshin, azamattardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýi úshin kerek. Zańǵa, Konstıtýsııaǵa arqa súıep otyryp qana adam ózin  qorǵaı alady. Demek, qorǵaýshyń –AtaZań, qoldaýshyń  – ar ımanyń desek bolady. О́ıtkeni zańdy syılaǵan adam ózin qor sanamaıdy, qylmysqa barmaıdy. Al adamnyń quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrý úshin  advokat bolyp jumys isteýdiń qajeti joq. Onyń barlyǵy ózińniń quqyqtyq mádenıetińe baılanysty der edik.