Danııa Espaeva: Biz Alash arystarynyń amanatyna adaldyq tanytamyz

ÏBıylǵy prezıdenttik saılaýdyń jóni bólek. Jeti kandıdat. Qazaqstannyń saılaý tarıhynda tuńǵysh ret áıel balasy qatysyp otyr. Ol – «Aq jol» partııasynyń atynan usynylǵan Danııa Espaeva. Aqıqatyna kelsek, áıel bir qolymen besikti, ekinshi qolymen álemdi terbetedi. О́ziniń adal eńbek, mańdaı terimen Májilistiń tórine kóterilgen Danııa Espaevanyń endeshe  prezıdenttikke usynylýǵa quqy bar. Partııalastary da ony jaqtap daýys berdi. Endeshe búginde  el aralap, úgit-nasıhat jumystaryn qyzý júrgizip jatqan Espaevanyń ne ereksheligi bar? Es bilip, etek jımaı turǵan kezinde áke-sheshesinen erte aırylsa da,  eńbegimen el kózine  túsken depýtattyń eńbekqorlyǵy ǵana ony osy bıikke shyǵardy. Ony joqqa shyǵara almaımyz. Demek, budan shyǵatyn qorytyndy, Espaevanyń da elge aıtary bar.

–Alǵashqy suraq,  álemde memleket basqarǵan áıelder kóp. Endeshe sizdiń de saıası dodaǵa aralasýyńyz beker emes shyǵar.

–Ol ras. Álemde  kósh basyn túzegen áıel saıasatkerler az emes. Mysaly, Germanııada –Angela Merkel,  Ulybrıtanııada – Tereza Meı, Grýzııada – Salome Zýrabıshvılı,  Horvatııada – Kolında Grabar-Kıtarovıch, Estonııada – Krestı Kalıýlaıd, Sıngapýrde – Halıma Jaqyp. Al qyrǵyz eliniń basyna  osydan birneshe jyl buryn Roza Otynbaeva kelip, eldegi jaǵdaıdy rettegenin  saıası qaýym áli umyta qoıǵan joq. Sondyqtan meniń de beldi bekem býǵanym beker emes. Álemdi terbetetin áıel memleketti  basqaryp jatsa, onyń áleýmettik máni de, saıası mańyzy da joǵary bolmaq.

– Partııalastaryńyzdyń atynan prezıdenttikke usynǵan sátte Sizdi jaqtastaryńyz ǵana emes, Eýroparlamenttiń birqatar ókilderi de qoldaǵan desedi. Bul qanshalyqty shyndyq?

–Jalpy bul – álem elderinde bar,  qalypty qubylys. Qazirdiń ózinde Eýropa qurlyǵyndaǵy birqatar alpaýyt memleketterde áıelder basqaryp otyr. Bul Orta Azııa aımaǵyndaǵy sırek kezdesetin jaǵdaı. Degenmen,  ǵalamdyq nemese áleýmettik máselelerdi sheshýge áıeldiń kózimen qaraǵannyń jóni múlde bólek. Sol úshin saıasatqa aralasyp, beldi bekem býdym.

Al Eýroparlamenttiń birqatar depýtattarynyń jyly shyraı bildirgeni ras. Eýroparlamenttiń ókili, Eýroodaqtyń lıberaldar men demokrattar alıansynyń múshesi Iveta Grıgýle prezıdenttik saılaýda maǵan aq jol tiledi. Ol  «Siz Qazaqstannyń mıllıondaǵan áıelderine jol ashyp, respýblıka tarıhynyń jańa paraǵyn ashtyńyz. Biz, Eýroparlament depýtattary, «Aq jol» partııasynyń sezinen soń sizdiń usynylýyńyzdy asa úlken qyzyǵýshylyqpen baqyladyq. О́tken debat pen qupııa daýys berýden keıingi jeńisińiz – memleketińizdegi saıası tájirıbege eýropalyq dástúrdiń enýiniń tamasha úlgisi boldy. Siz óz quqyqtary men bostandyqtaryn júzege asyrý jolynda Qazaqstannyń mıllıondaǵan áıelderine úlken múmkindikterge jol ashtyńyz»,-dedi. Qazir halyqpen kezdesýde saılaýaldy baǵdarlamamdy jiti tanystyryp, partııalas jaqtastarymmen úgit-nasıhat jumystaryn qyzý júrgizýdemin.

–О́tkensiz tarıh joq. Bul jolda biz táýelsiz memleket qurýǵa umtylǵan Alash ardaqtylaryn umytpaýymyz kerek. Osydan birneshe kún buryn Alash ardaqtylarynyń portretin kóterip, «Aq jol» partııasynyń músheleri ALJIR-ge bardy, sonymen qatar birneshe qalada shara ótkizdi. Sizdiń pikirińiz...

–Tarıh búginnen bastalǵan joq. Sondyqtan biz qashan da óz tarıhymyzdy, ulttyq salt-dástúrimizdi, ulttyq mádenıetimiz ben ádebıetimizdi ulyqtaýymyz kerek, ıaǵnı umytpaýymyz kerek. Ulttyq múdde – bizdiń baǵa jetpes qundylyqtarymyz.  Alash arystary HH  ǵasyrdyń basynda-aq táýelsiz memleket  qurýǵa umtyldy. Qanshama qıyndyqqa tap boldy. Aqyry armandary oryndalmaı, jazyqsyz atyldy. Al biz Alash arystary amanattap ketken armandy oryndaýymyz kerek, árdaıym olardyń asyl muratyn  qasterlep, taǵzym etýimiz qajet. «Aq jol» partııasy bul oraıda Alash arystarynyń amanatyna árdaıym adal bolyp keledi. Osy ýaqytqa deıin biz qýǵyn-súrgin  qurbandaryna aınalǵan, qysym kórgen, jazyqsyz japa shegip, atylǵan arystarymyzdy udaıy qasterlep kelemiz. Búginde bılik ruqsat bermegenimen, «Alashqa taǵzym» sherýiniń túbinde oryndalatynyna esh kúmán joq. Bul ulttyq ıdeologııamyzdyń jarqyn bastaýy bolady der edim. Al «Aq jol» partııasy elimizdegi kósheler men eldimeken ataýlaryndaǵy tarıhı ádildikti qalpyna keltirý, otarsyzdandyrý jáne dekommý­nızasııa boıynsha jumysyn áli de turaqty túrde jal­ǵastyrady. Bul meniń saılaýaldy baǵdarlamamda anyq kórsetilgen.

–Jalpy memlekettik tapsyrystardy jetildirý máselesin udaıy kóterip kelesiz. Baǵdarlamańyzda da buǵan arnaıy taraý bólingen. Endeshe memlekettik tapsyrystyń ashyqtyǵyn qalaı qamtamasyz etemiz?

–Bul búgingi kúnniń kókeıkesti máselesi ekendigi ras. Muny udaıy nazarda ustaý kerek. Baǵdarlamamda memlekettik tapsyrystardy jetildirý, ony kásipkerler úshin barynsha ashyq etý  týraly usynystar bar. Bul sheteldik kompanııalarmen baılanystaǵy kásiporyndarǵa da tikeleı baılanysty. Sondyqtan bul jaıttardyń barlyǵyn zańnamalyq turǵyda jiti  qarastyrǵan durys. Negizi kásiporyndar úshin memlekettik tapsyrystardyń ýaqyty bir jyl emes, kem degende úsh jyl bolýy kerek. Bul jaıt, anyǵyna kelgende, otandyq ónerkásipterdiń jumys qýattylyǵyn arttyryp, básekelestikke qabiletin joǵarylatady. Osy saladaǵy sybaılas jemqorlyqtyń oryn almaýyna da jol ashady. Otandyq ónim kóbeıedi. Al otandyq ónim eldiń damýyn arttyrady, halyqtyń turmysyn túzeıdi. Sondyqtan memlekettik tapsyrystardyń qashan da ashyq bolǵany jón.

–Bıyl elimizdiń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaev «Jastar jyly» dep jarııalaǵany málim. Al elimizde jastardyń jaǵdaıy tolyqqandy sheshildi dep aıtýǵa áli erte. Prezıdenttikke kandıdat retindegi Sizdiń pikirińiz, atalǵan máseleni qalaı retteýge bolady?

–Joǵary jalaqy izdegen jastardyń birqatary shetelge ketip jatqany ras. Muny joqqa shyǵara almaımyz. Bul álemdegi bar úrdis. Sondyqtan  olarǵa elde barlyq jaǵdaı jasalǵany durys. Jastardy qalaı turaqtandyrý qajet? Ol úshin eń aldymen olardyń baspana máselesin sheshý qajet.  Jas mamandardy baǵalaı alýymyz kerek, olarǵa júre qaraýǵa bolmaıdy. Eń bastysy, turaqty jumyspen qamtyǵan durys.  

Bul oraıda «Aq jol» partııasy jastarǵa arnal­ǵan jataqhanalar men jas otba­sylarǵa arnalǵan shaǵyn páterler qurylysyn bastaý kerek» dep bastama kótergen belgili. Bul másele qazir de ózekti dep bilemin. Tipti birneshe qalada  jastarǵa arnalǵan jataqhanalar men jas otbasylarǵa shaǵyn páterler de salyna bastady. Demek, «Aq jol» kótergen bastama oryndala bastady. Al úıi bardyń kúıi bar. Basty másele –baspana. Bul másele taıaý arada sheshiledi dep oılaımyn. Jalpy, bılik jastar saıasatyna jańa kóz­qaras qalyptastyrýy kerek. Sonda ǵana biz elimizdiń bolashaǵy jastarǵa barynsha qoldaý kórsetip, olardyń elde turaqtanyp qalýyna jol ashamyz.

–Áńgimeńizge rahmet!

–Suhbattasqan Erkin Qaldan

Materıaldyń jarııalaný aqysy QR Prezıdenttigine úmitker 
D. M.Espaevanyń saılaý qorynyń qarajatynan tólendi.