Grıffınniń "Menedjment" kitabyna sholý: Basqarýdyń mańyzdy qaǵıdalary

Elimizde shaǵyn jáne orta kásipkerlikti damytýǵa barynsha kúsh salynýda. Jeke kásipkerlerdiń de sany aıtarlyqtaı artyp keledi. Osyǵan oraı, kásip bastap, ujym basqaramyn degen oqyrmandarǵa bir paıdasy tıer degen maqsatpen Qamshy.kz aqparat agenttigi Rıkkı Grıffınniń "Menedjment" kitabyna sholý jasady. 

Basqarý isi, el basqarý, ujym basqarý ońaı sharýa emes. Jalpy basqarýdyń ózindik qaǵıdalary, buzylmaıtyn tujyrymdary bolady. Onyń ishine ujymmen, halyqpen, ózge ujymdarmen baılanys, qarjylyq áleýetti qadaǵalaý sekildi óte mańyzdy dúnıeler de kiredi.

Osy dúnıelerdi ıgerý bolashaqta basqarý isin atqarǵysy keletin jastarǵa joǵary oqý orynynyń qabyrǵasynan bastalady. Árıne, bul jerde keleshek mamandarǵa tek teorııalyq turǵyda baǵyt-baǵdar, bilim beriledi. Degenmen, osy teorııalyq bilimdi tolyq ıgergen arqyly jáne týa bitti qabiletke ıe jastardan ǵana jaqsy basshy shyǵady dep aıtsaq, eshkim qarsy bola qoımas.

"Jańa gýmanıtarlyq bilim. Qazaq tilindegi 100 jańa oqýlyq" atty baǵyty boıynsha aýdarylǵan "Menedjment" oqýlyǵy basshylyq bilimdi ıgerip júrgen jastardyń bilimi men teorııalyq tájirıbesin tolyqtyrýǵa kómegi bolary anyq.

Rıkkı Ý.Grıffın esimdi avtordyń bul eńbeginde basqarý formalarynyń tolyq ashylǵandyǵy, basqarý isi barysyndaǵy aldyńnan kese-kóldeneń turýy múmkin máselelerdi negizge alyp qurylǵan jaǵdaıattar aýqymdy túrde qamtylǵan.

Biz búgingi jazbamyzda dástúrimizden jańylmaı "100 jańa oqýlyq" baǵyty boıynsha qazaq tiline tárjimalanǵan "Menedjment" eńbegine shama-sharqymyzsha sholý jasap kórmekpiz. Endeshe, ári qaraı paraqtańyz.                                                                                                                                    

Bizdiń qoǵamǵa "menedjer" degen uǵymnyń kelgenine kóp bolǵan joq. Onyń aldynda basshylyq qyzmet atqaratyndardy dırektor nemese bastyq dep týrasynan aıta beretin edik. Biraq memlekettik basshylyq orta jáne shaǵyn bızneske basymdyq bergeni sol edi, el ekonomıkasyna tyń serpilis kelip, túrli basqarý formalary kóbeıdi.

Jalpy "menedjer" sózin túsinbeıtin adamdar áli de joq emes ekenin aıta ketken jón.

"Menedjment" degen ne? "Menedjer" degen kim?

"Menedjment" - basqarý fýnksııalaryn iske asyratyn sala. Jalpy túsinik boıynsha qarastyrar bolsaq, belgili bir ortany kez-kelgen baǵyttan basqarý jáne sol ujymnyń jaýapkershiligin moıynyńa júkteý. Menedjmenttiń túrli formalary jáne naqty qaǵıdalary men josparlaý, basqarý tetikteri bar. Oǵan keıinirek toqtalamyz.

"Menedjer – josparlaıtyn jáne sheshim qabyldaıtyn adam, qarjy, materıaldyq jáne aqparattyq resýrstardy uıymdastyratyn, basqaratyn jáne baqylaıtyn tulǵa".

Bul – avtordyń kitapqa kirispe taraýlarynda "menedjer" sózine bergen anyqtamasy.

Basshy adamnyń qyzmeti ámbege aıan. Ol ujymnyń qyzmetin josparlaıdy jáne qyzmetkerlerge ónimdi eńbek etýdiń tıimdi joldaryn kórsetip, naqty tapsyrmalar berip otyrady. Sonymen qatar, berilgen tapsyrmalardyń júzege asý barysyn jiti qadaǵalaıdy.

Sondaı-aq, basshynyń qyzmetine ujymnyń ishki jáne syrtqy ahýalyn qadaǵalaý, syrtqy ortalarmen ymyraǵa kelý, túrli qarym-qatynastar júrgizip, ujymǵa paıdasy tıetin ózge ujymdarmen mámilege kelý, aqparattyq jaǵdaıdy nazarda ustaý, ujymnyń jumysyn alǵa jyljytý sekildi qyrýar sharýalar kiredi.

Al naqty ǵylymǵa súıener bolsaq, menedjment, ıaǵnı, basqarý úderisi buljymaıtyn tórt negizgni qyzmetten turady. Olar:

- josparlaý men sheshim qabyldaý;

- uıymdastyrý;

- jetekshilik etý;

- baqylaý.

Mine, basqarýdyń negizgi formalary – osy. Al álginde aıtylǵan negizgi úderistiń tórt baǵyty ishinara birneshe bólikterge bólinip kete barady.

Josparlaý men sheshim qabyldaýdyń aty aıtyp turǵandaı, qyzmeti belgili. Bul jerde basqarýshy tulǵa ujymnyń aldaǵy qyzmetin josparlap, sol jospar boıynsha naqty qadamdar jasaýǵa sheshim qabyldaıdy.

Uıymdastyrý qyzmeti basshynyń ujymnyń ishki jáne syrtqy ahýalyn túzetedi. Budan bólek, basshy adam óz kompanııasynyń baǵyty men strategııasyn anyqtaǵannan keıin jumysshy top quraıdy. Bul basqarýdyń osy formasyna kiretin qareket.

Jetekshilik etý formasy – menedjmenttiń eń mańyzdy ári qyzmeti aýyr, júıkeniń myqtylyǵyn talap etetin túri. Bul baǵytqa basshynyń ujym qyzmetkerlerimen qalaı keri baılanys ornatatyny, olardy yntalandyrý úderisi, ónimdi eńbek etýge sanaly túrde májbúrleý syndy áreketter kiredi.

Al baqylaý úderisi - barlyq sharýa birizdilikke qoıylǵanǵa deıin jáne qoıylǵannan keıin de toqtaýsyz jumys jasaıtyn úderis. Bul formanyń basty maqsaty – ujym qyzmetkerleriniń eńbegin qadaǵalaý, sonymen qatar, ujymnyń eńbek ónimdiliginiń, alǵa jyljý újderisiniń ózgerisin qadaǵalap, únemi basty nazarda ustap otyrý jáne ózgerister boıynsha der ýaqytynda sharalar qoldaný.

Menedjerlerde tolyqqandy sheshim qabyldaýǵa quqyq bar ma?

Menedjerlerdiń sheshim qabyldaý quqyǵy árbir ujymda ártúrli bolady. Keıbir ujymda bas menedjerler barlyq basqarý formalaryna saı qyzmet etse, keıbir ortalarda menedjerlerge ruqsat etilmegen sheshim qabyldaý tetikteri bar.

Al jalpy menedjment boıynsha menedjerler úsh býynǵa bólinedi. Olar:

A) Top-menedjerler. Top-menedjerlerde sheshim qabyldaý úshin tolyq quqyq bolady. Olar sol kompanııanyń negizin ózi qalap, básekelestikti jeńip, taýaryn naryqtaǵy aınalymǵa ótkizý úshin jumys jasap kele jatyr. Soǵan sáıkes, top-menedjerlerde tolyqqandy múmkindik bolady.

Sózsiz, dámsiz bolmas úshin álemge áıgili top-menedjerler qatarynan mysaldar keltire ótelik. Mysaly, Starbucks kompanııasynyń bas atqarýshy dırektory Govard Shýls dál osy kompanııanyń jahandyq marketıng jónindegi dırektory Sheron Rotshteın sııaqty top-menedjer. Bul qatarǵa Apple kompanııasynyń menedjerleri Sergeı Brın, Larrı Peıdj, Tım Kýksekildi azamattardy qosýǵa ábden bolady.

Atqaratyn qyzmetine sáıkes top-menedjerlerdiń tabysy da orasan zor bolyp keledi. Mysaly, Starbucks kompanııasynyń bas menedjeri Govard Shýls 2014 jyly 33,7 mıllıon dollar, teńgege shaqqanda 12 mıllıard 306 mıllıon kóleminde tabys tapqan.

Á) Orta býyn menedjerleri. Orta býyn menedjerleriniń de kóptegen sheshimderdi óz aldyna qabyldaýǵa quqyǵy bar. Tolyq quqyǵy bar dep aıtsaq ta, artyq bola qoımas. Bul qatardaǵy menedjerlerdiń aldyńǵy qatarlardan erekshelenetini – orta býyn menedjerlerinde kompanııanyń belgili bir bólikterine qatysty ǵana sheshim qabyldaýǵa múmkindik bar.

Mysaly, Starbucks kompanııasynyń óńirlik basshysy Djeıson Ernandezdiń qyzmetin osy orta býynǵa jatqyzýǵa bolady. Ol Shyǵys shtattaǵy úsh fırmanyń ǵana jumysyna jaýapty.

Degenmen, sońǵy ýaqyttarda álemge áıgili kompanııalardyń ál-aýhaty sharasynan tógilip, tasyp tursa da, bıýrokratııalyq basqarýdy joıý maqsatynda, dál osy orta býyn menedjerleriniń togptyq quramyn qysqartyp, keıbiri, tipti, joıyp jiberip jatyr.

B) Tómengi býyn menedjerleri. Atalǵan býynǵa kompanııanyń ár aımaqtaǵy jumysyn baqylaıtyn basshylar, jumysqa qabyldaıtyn laýazymdy tulǵalar jatady.

Jalpy kúlli jer júzinde bólimderi bar kompanııalar úshin osy tómengi býyn menedjerleriniń qyzmeti aýadaı qajet. О́ıtkeni, bul qatardaǵy basshylardyń atqaratyn jumysy kompanııa úshin tikeleı mańyzdy.

Joǵaryda kórsetken toptar – jalpy menedjmenttiń jalpylama bólingen býyndary. Negizinen, osy aıtylǵan býyndar arasyn jalǵaıtyn, býynaralyq baılanysty qamtamasyz etetin, budan bólek, uıymdaǵy árbir baǵytqa jaýap beretin menedjerler bar.

Mysaly, alpaýyt kompanııalarda marketıng (satý) menedjerleri, qarjy menedjerleri, óndiris (taýar) menedjerleri, adamı resýrstary (mamandar, qyzmetkerler) menedjerleri, ákimshilik dırektorlar, PR-menedjerler qyzmet atqarady.

Menedjer bolý úshin qandaı qajettilikterdi ıgergen jón?

О́z boıyńyzdan basshyǵa tán qasıetter baıqaısyz ba? О́zińizdiń bolashaǵyńyzdy basshylyq qyzmette elestetesiz be? Basshyǵa tán minez-qulyq, strategııalyq oılaý júıesi, etıka syndy qasıetterden habardarsyz ba?

Eger "ıá" bolsa, onda sizge birneshe qajettilikterdi ıgerý ǵana qalyp tur. Atalǵan qajettilikterdi ıgerseńiz, siz kez-kelgen orynda basshy atana alasyz. О́ıtkeni, bizdiń qoǵamda, ásirese bızneste kásipti dóńgeletip alyp ketetin bilikti, bilimdi menedjerler jetispeıdi.

Menedjer bolý úshin adamda osy baǵyt boıynsha negizgi bilim bazasy bolýy mindetti. Eger siz kez-kelgen joǵary oqý orynynda nemese arnaıy kýrstarda menedjmentti ıgerý úshin oqyǵan bolsańyz, nazar salyp oqyǵan bolsańyz, onda siz bul krıterııǵa jaramdysyz.

Negizgi bilim bazasy degen uǵymnyń ishine azamattyń menedjmenttiń túrli basqarý formalaryn, tabystyń kirisi men shyǵysyn esepteý, paıda kózderin naqtylaý syndy dúnıeler jatady.

Ekinshi qajetttilik – bastapqy jumys tájirıbesi. Sizge ózińizdiń qarym-qabiletińizdi eksheý úshin kez-kelgen orynda kishi laýazymdy bolsa da, basshy bolyp qyzmet atqarǵan tájirıbe bolý kerek. Tájirıbe barysynda kommersııalyq emes nemese jalaqysy az orynda qyzmet atqarsańyz da, siz ózińizdiń bazalyq bilimińizdi iste synap kóresiz.

Úshinshi krıterıı - ýaqyt óte kele tolyqtyrylatyn tájirıbe.

Menedjment etıkasyn bilesiz be?

Ár salada, tipti, ár ujymda, ár ortada ózinedik etıka, ózinedik qaǵıda, ózindik talap bolatyny anyq. Dál sondaı talaptar, naqty zańdylyqtar basqarý isinde de joq emes.

О́te jaýapty is, basqarý isinde ózindik tártip, etıka bolmasa, basqarýdan ne úmit bolsyn?! Eger bolashaqta basshy bolýdy oılap júrseńiz nemese qazir de bir ujymnyń jaýapkershilik júgin arqalap júrseńiz de, kelesi etıkalyq talaptar týraly bilgenińiz artyq etpeıdi.

Basshy azamattardyń qyzmetkerlerdi jumysqa qabyldap, qyzmet barysyndaǵy jumys ónimdiligi nemese tártibi, ujymmen araqatynasy nashar deńgeıdegi jumysshylardy qyzmetten bosatýǵa tolyqqandy quqyǵy bar. Biraq...

Biraq, jumystan qyzmetkerdi bosatar aldynda onyń qyzmet etken kúnindegi jalaqysyn tolyǵymen ótep, oǵan óziniń qatelikterin túsindire otyryp, ári qaraı birge qyzmet etýge qulqy joq ekenin jetkizý qajet.

Endi menedjment etıkasyna tompaq keletin jáne kez-kelgen qoǵamda jıi kezdesetin eki tıptegi dúnıe bar. Birinshisi – menedjerlerdiń kópshiligi jumysqa qyzmetkerlerdi qabyldarda nemese qyzmet barysynda áıel adamdarǵa mensinbeýshilikpen qaraıdy. Bul nárse zańǵa da, menedjment etıkalaryna da qaıshy keletinin eskergen jón. Ekinshisi – basshylardyń kópshiligi bos oryndarǵa jańa qyzmetkerler qabyldaý barysynda biliktiligi joǵary mamandardy emes, óz tanystaryn, týysqandaryn, dostaryn qabyldap jatady. Eger atalǵan jaqyndardyń dál sol orynǵa sáıkes dıplomy nemese tájirıbesi bolsa, ony zańǵa qaıshy dep ataý qıyn. Degenmen, basqarý isindegi mundaı qatelikterge jol berýdi «asyra silteý» dep ataıdy.

Sondaı-aq, menedjerdiń etıkasynda, jalpy menedjmenttik etıkada qyzmetkerlerdiń eńbekaqysyn ýaqytyly tóleý, bıýdjet ashyqtyǵy, jeke bas qupııasy, syılastyq, adaldyq syndy qasıetterdi ıgerý birinshi orynda aıtylatyn dúnıeler.

Menedjer – ujymdaǵy barlyq qyzmetkerler boı túzeıtin basshy tulǵa. Sondyqtan, ol, eń aldymen, jeke bas etıkasyn myqty ustanýy kerek. Mysaly, qyzmetkerlerge shekeden qaramaı, qyzmet barysyn birge júrip kórý, olardyń jigerin janı túsetin sózder aıtyp, árdaıym yntalandyryp otyrý.

Adamnyń barlyǵy artyq dúnıeni, syılyqty óte jaqsy kóredi. Meıli, ol syılyq kishkene dúnıe bolsa da. Sondyqtan, ózińizdiń basqarý formańyzdy jumysshylaryńyz syılap, tártipterińizge buljymaı baǵynsyn deseńiz, meıram kúnderi nemese belgili bir ýaqyttarda qyzmetkerlerge jappaı syıaqy berip otyrǵanyńyz jón.

Qupııalylyqty saqtańyz. Bul – basqarý isindegi eń mańyzdy joldardyń biri. Árbir jumysshynyń sizge aıtqan jeke qupııasyn qupııa túrde saqtaý – jalǵyz menedjment etıkasyna emes, adam etıkasyna ortaq qasıet.

Sonymen qatar, basshy nemese menedjer taım-menedjmentti tolyq ıgergen adam bolýy qajet. Basshy jumys ýaqytyna barlyǵynan buryn kelip, sońǵy bolyp shyǵýy tıis.

Mine, biz Rıkkı Ý.Grıffınniń qalamynan týǵan "Menedjment" oqýlyǵynyń "Rýhanı jańǵyrý" baǵdarlamalyq maqalasynyń "Jańa gýmanıtarlyq bilim. Qazaq tilindegi 100 jańa oqýlyq" baǵyty boıynsha aýdarylǵan nusqasynyń birqatar taraýlaryna shama-sharqymyzsha sholý jasadyq. Eger qysqasha sholý unap jatsa, "Menedjment" kitabynyń qazaq tilindegi nusqasyn oqyǵanyńyz abzal. Atalǵan oqýlyqta basqarý isiniń árbir tetigine deıin talqylanǵan.