Keler basshy bolsaıshy-aı, Álıhandaı...

Ult tarıhynda nebir qıyn-qystaý kúnder bastan ótti. Qazaq halqynyń basyna qara bult úıirilgen kezeńderde eldiń serkesine aınalyp, tutas ultyń kúshtiler qolynda talan-tarajǵa túsip ketpeýine sep bolǵan atqaminer azamattar boldy ýaǵynda. Olar ult bolashaǵy úshin shybyn jandaryn pıda etip, ómirlerin báıgege tikti.  Ulttyq bolmysty kúsheıtý úshin tarıhymyzdaǵy batyrlardyń, batyldardyń, serkelerdiń urpaq aldynda nasıhatyn arttyrýymyz kerek.

Búgin biz ult tarıhynda eleýli oryny bar tarıhı tulǵa, eli úshin janyn pıda etken Álıhan Bókeıhanov týraly maǵlumat bermekpiz. Bul áreketimizdi ulylardy ulyqtaýǵa qosqan úlesimiz dep bilemiz.

Keńes úkimetiniń qyl buraýy alqymnan qysyp turǵan kezde eldiń erteńin oılap, egemendikke qol sozǵan erlerdiń biregeıi – Álıhan Bókeıhanov. Jeke basqa tabynýshylyq saıasatyn ustanyp, ultty máńgúrttendirýdiń jymysqy jospary retinde jasyryp otyrǵan úkimetten qaıyr joǵyn, keleshek urpaqtyń eshteńege parqy jetpeıtin paryqsyz, paıymsyz, oısyz bolyp shyǵaryn sezgen alashordashylar osyndaı qadamǵa bardy.

Táýelsizdik úshin bastaryn talaıǵa tigip, alyp úkimetke qarsy shyqty. Osyndaı bas kóterer bilimdi azamattardyń baryn baıqaǵan basshylyq ta qarap qalǵan joq. Ile-shala iske kirisip, eldiń ilip alar azamattaryn túrli jalǵan jalamen, ótirik aıyppen tutqyndap, qansha zarlasa da úni shyqpaıtyn tar qýystarǵa tyǵyp tastady.

Ultynyń bolashaǵyn, atar tańyn, bostandyǵyn oılap janyn qoıarǵa jer tappaǵan zamattyń az ýaqyt aralyǵynda jasaǵan qyzmeti, atqarǵan tirligi san qıly, ár alýan ári qyrýar. Túrli sezderge depýtat, fraksııa múshesi bolyp qatysyp, eldiń muńyn muńdasty. Naqtyraq aıtsaq, Reseı jergilikti jáne qalalyq qoǵam qaıratkerleri seziniń delegaty, Reseıdiń I Memlekettik dýmasynyń jáne musylman halyqtary seziniń depýtaty, IV Memlekettik Dýmanyń musylmandar fraksııasynyń Bıýro múshesi boldy.

Sonymen qatar, Álıhan Bókeıhan qazaqtyń sanasyn oıatý –bas kóterý úshin óte mańyzdy qadam ekenin bildi. Reseıde, qazaq jerinde shyǵyp turǵan neshe túrli gazet-jýrnaldarda redaktorlyq qyzmet atqarǵan ol búrkenshik attarmen qazaqtyń rýhyn oıatyp, sanasyn damytý maqsatynda kóptegen materıaldar jarııalady.

Biraq ulttyq bolmysyn joǵaltýǵa deıin jetken, jetim baladaı jaltaq, qorqaq bolýǵa aınalǵan qalyń ári qarańǵy buqaranyń namysyna shı júgirtý kóp jerde nátıje bermedi. Qazaqtyń basy osy jerde birikpedi. Muny Álıhan bastaǵan saýatty azamattar toby óte jaqsy túsindi. Sodan keıin basqasha qımyl jasamaqqa bet burdy. Jer-jerde aýyzsha úgit-nasıhattyń júrgenin de bilemiz.

Úkimet alǵashynda Alashorda úkimetin qurýǵa múmkindik bergenimen, artynan ony kúıretýge buıryq shyǵardy. Al arda azamattardy "el arasyna búlik saldy", "aýyzbirshilikti joıdy", "ultshyl", "búlikshil" degen aıyptarmen túrmege toǵytyp, sońynan altyn bastaryn qorqaýlarǵa aldyryp tyndy.

Bul azamattardyń, ásirese bas bolǵan Álıhannyń eńbegi – qazaq ultynyń naǵyz bolmysyn tanytatyn tarıh parasy. Býyn aýysý dáýiri ótip jatqan mezgilde ult qaıratkerleriniń nasıhattalýy – jas býyn men keler urpaqtyń ulttyq bolmysyna, ór rýhyna, qazaqy namysyna shı júgirtý, kókiregine, kózine ot bitirý.

Qazaqtyń basyna bult úıirilgende etigimen sý keshken erler el esinde máńgilik saqtalady. Olar – ult aldyndaǵy paryzyn tolyǵymen ótep, keleshek urpaq jarqyn dáýirde ómir keshýin qamtamasyz etip ketken azamattar. El sanasynyń jańǵyryp, urpaq túzý baǵyt alýy úshin Álıhan Bókeıhan, Ahmet Baıtursynuly, Mustafa Shoqaı syndy Alash arystarynyń nasıhattalýy – shartty dúnıe.

 Elbasy bir sózinde: "Ǵasyr basyndaǵy memleket múddesin oılaǵan ulty qazaqtardyń jeke basynyń taǵdyry da qasiretti boldy. Alaıda, ulttyq jiger men tolysqan zerde sabaǵy umyt bolǵan joq. Júzjyldyqtyń alǵashqy jartysyndaǵy qazaq zııalylarynyń jeke basynyń qasiretimen qatar, órilgen qyzmeti óziniń biregeı qubylys retinde tujyrymdy deńgeıimen ǵana emes, azamattyq hám adamgershilik deńgeıimen de osy zamanmen úndes", - degen sózi arqyly Alash arystarynyń óz dárejesinde nasıhattalýy qajet ekenin jetkizgen edi.

О́tken ǵasyr basynda ult bolashaǵy úshin janyn pıda etken erlerdiń izi – búgingi jas urpaq. Al osynaý sıfrly dáýirde adamnyń ulttyq bolmysynan, túpqazyǵynan ajyrap qalmaýy óte mańyzdy. 

Eldik hám memlekettik jarııa múddeler oń baǵytta júzege asyrylyp, tarıh betindegi aqtańdaqtar urpaq sanasyna kóleńke túsirmesin laıym. El basqarar atqaminer azamattardyń júreginde Álıhan babamyzdyń rýhy bolsyn!