Kenjeǵul Seıitjan: 400 myń ǵana kóp balaly ananyń jaǵdaıyn jasaı almaı otyrmyz

Qazaqstanda 20 balany ómirge ákelgen Qamash Seıitjanova atty anamyz bar. Qamash apanyń eń kenjesi Kenjeǵul Seıitjan týabitti zaǵıp bolyp ómirge keldi. Biraq sonysyna qaramaı Kenjeǵul joǵary oqý ornyn bitirdi. Qazaqstanda alǵan bilimin shetelderde jalǵastyrdy. Qazirde Kenjeǵul Seıitjan alty tildi meńgergen, sportpen shuǵyldanatyn belsendi azamat. Qoǵamda bolyp jatqan máseleler ony alańdatpaı qoımaıdy. Ásirese kóp balaly analardyń jaıyna beı-jaı qaraı almaıdy. Bizge suhbat bergen 20 balanyń sút kenjesi Kenjeǵuldyń aıtýynsha, elimizde kóp balaly analarǵa áli de bolsa óz deńgeıinde jaǵdaı jasalyp otyrǵan joq.

- Kenjeǵul, sen bilimińdi jetildiremin dep birqatar shet memleketterde boldyń. Japonııa, Germanııa, Portýgalııa, Fınlııandııa, Polsha elderin kórdiń. Bilim aldyń, tildi meńgerdiń. Kóptegen elderdiń tarıhyn da jetik bilesiń. Suraıyn degenim, osy elderde, sen tarıhyn aqtarǵan shet memleketterde seniń anań sııaqty 20 balany ómirge ákelgen abzal adam bar ma eken?!

- Ras, aıtasyz, birqatar elderdi kórdim. Birneshe tildi meńgerdim. Siz aıtyp otyrǵan shetelderden basqa da kóptegen elderdi araladym. Biraq meniń anamdaı 20 balany ómirge ákelgen asyl adamdy kezdestirgen joqpyn. Japonııada oqyǵanymda bes balasy bar otbasylardy keziktirdim. Bes bala degen japondar úshin ol eń kóp bala bolyp sanalady. Al negizinde olarda úsh balasy bar otbasylardyń ózin asa qurmetteıdi. Úsh balasy bar otbasy Japonııada kóp balaly otbasyna jatady. Olarǵa ókimetten beriletin kómektiń de túri jaqsy qarastyrylǵan. Germanııada da eki balasy bar otbasylardyń ózine áleýmettik tólem qarastyrylǵan. Ekinshi bala dúnıe kele salysymen Germanııada  anasy men ákesine qatar birqatar jeńildikter bar

- Mysaly, qandaı jeńildikter, atap atap aıta alasyz ba?

Máselen, Japonııada úsh balasy bar analarǵa járdemaqydan bólek jeńildikter kartasy beriledi. Ol karta arqyly analar  qoǵamdyq kólikte tegin júrý, bir qaladan ekinshi qalaǵa baratyn kólikterge 50 paıyzdyq jeńildikpen  bılet alý, kommýnaldyq tólemderge 50 paıyzdyq jeńildik, memlekettik dúkenderden jeńildikpen azyq-túlik, kıim-keshek alý tárizdi múmkindikterge qol jetkizedi. Japondardyń kóp balaly analarǵa arnalǵan bir ǵana jeńildik kartasynyń ózi analardyń ómirge qushtarlyǵyn oıatady. Sosyn Germanııada, Japonııada bolsyn, Polshada delik, olarda balasy bir jasqa tolmaı anasy jumysqa shyǵatyn bolsa, jumys arasynda anasyna baryp balany emizip kelý úshin jaǵdaı jasaıdy.

Jas balasy bar ana jumys berýshige baryp "balamdy emizetin ýaqytym boldy" dese, arnaıy kólik beriledi, sonymen baryp balasyn emizip keledi. Al bala bir jasqa tolǵannan keıin balabaqshaǵa ornalastyrý jaǵy da olarda bas aýyrtatyn másele emes. Bala bir jasqa tola ma, kóp balaly ana "jumysqa shyǵamyn" dese, balabaqshaǵa ornalastyrý jaǵyn jergilikti memlekettik organdar rettep, ananyń alańdamaı jumys isteýine jaǵdaı jasaıdy. Bizdegi tárizdi balańdy qaratatyn kisi tappaı qalý degen joq. Ondaı máselemen japondyqtar da, germanııalyqtar da bas aýyrtpaıdy. Olar balalaryn balabaqshaǵa beredi nemese kútýshi jaldaıdy.  Kútýshi jaldasa da, memleketten bólinetin belgili bir soma bar sony jeńildik kartasy arqyly tólep otyrady.

Japonııanyń bala kútimimen úıde otyrǵan áıelderiniń ózi bir kisideı jalaqy alyp otyrady. Olarda biz tárizdi dekretke shyqqanda jalaqynyń 40 paıyzyn eseptep berý degen joq. Olarda dekrettegi áıelge arnaıy jalaqy taǵaıyndalady. Japonııanyń áıelderi bala kútimi úshin aı saıyn 800 dollar kóleminde jalaqy alsa, Germanııada 900 eýro kóleminde járdemaqy alady. Sondaı-aq atalmysh elderde balany aýrýhanaǵa aparatyn bolsa,  ákesin de jumystan bosatý jaǵy qarastyrylǵan. Ol elde balalardyń ákesi "búgin aýrýhanaǵa baratyn kúnimiz" dese boldy, basshylyq sózge kelmeı balalardyń ákesine de ruqsatyn beredi. Jalpy, kóp balaly analarǵa jumys istegende aýyrtpalyq júktelmeıtinin de ańǵardym.

- Osy jaıttarǵa qarap bizdiń eldegi analardyń jaıyn salystyryp kórgen kezińiz boldy ma?

- Árıne, boldy.  Bizdiń elimizde 20 balany ómirge ákelgen jalǵyz ana bar. Ol meniń anam. Úkimet biraq oǵan tıisinshe jaǵdaı jasaı aldy dep aıta almaımyn. Anam balalaryn ózi jalǵyz jetildirdi. Barlyǵymyzdy oqytty, toqytty. Meniń kózim kórmegendikten oqýǵa jetektep ózi aparyp júretin. О́z kúshimizben úı aldyq.

Jalpy, qazir elde kóp balaly analar máselesi jıi kóterilip jatyr.  О́z basym, bizdiń eldegi bes balaly ana men Japon elindege nemese Germanııadaǵy úsh balasy bar ananyń jaǵdaıyn aıtsam ekeýi salystyrýǵa da kelmeıdi. Bizde kóp balaly analardy bızneske tartý, juyspen qamtý, bıznespen aınalysý úshin analarǵa memleket tarapynan sýbsıdııa, dotasııa berý, analardy tegin bıznes kýrstaryna tartý degen jaıttar qarastyrylmaǵan. Qazaq áıelderi bala tapsa, ózin ózi damytýǵa múlde kúshi jetpeı qalady. Sebebi ol balasyn jetektep júrip jumys isteýi kerek. Ol jumystan aırylyp qalmaýy úshin balasyn jumysqa shyǵa sala múlde umytýy kerek. Balabaqshada orynnyń joqtyǵynan balasyn úıge qamap ketip, shybyn janyn shúberekke túıip, balasyna alańdap otyryp, kúnine neshe márte telefon shalyp jumys isteıtin analar bar. 

Negizinde elimizde  kóp balaly analardyń sany 400 myńǵa jetpeıdi  eken. Osy sanaýly ǵana analarǵa jaǵdaı jasaı almaı otyrǵanymyz bir jaǵynan qaryn ashtyrady.  Ekinshi jaǵynan bizdiń áleýmettik jaǵdaıymyzdyń ońala qoımaǵanyn aıqyn kórsetedi. Menińshe, biz úshin bolashaqta qurǵaq ýádeni qoıyp, shynymen de ana men balanyń jaǵdaıyn jasaýǵa qatysty naqty sharalarǵa kirisetin kezeń jetti. Taıaý bolashaqta mundaı kúnniń bolaryna seneıik. "Eger biz bolashaqta demografııalyq másele týyndamasyn desek, osy jaıttardy budan 10 jyl buryn sheship tastaýymyz kerek edi" dep te oılanasyń. Jalpy, ana ol qoǵamnyń aınasy. Ana qalaı tárbıelese bala solaı ıilgish bolady. Sondyqtan ulttyń bolashaǵyn, ulttyń saýlyǵyn oılasaq ana men balaǵa jaǵdaı jasala berýi kerek, jasala berýi kerek dep esepteımin...

Suhbattasqan Qarlyǵash Zaryqqanqyzy