3 psıhologııalyq ról: Áıeldi qaısysy baqytty etedi?

Qamshy.kz aqparat agenttigi áıel baqyty, otbasy taqyryby tóńireginde keleli keńes aıtyp, shańyraq shattyǵyn arttyrýǵa úles qosyp júrgen psıholog Marzııa Bekaıdardyń eksperttik oılaryn turaqty túrde jarııalaýdy qolǵa aldy. Birinshi taqyryp áıel adamnyń boıynda kezdesetin 3 psıhologııalyq rólge arnalady. 

Muny bilý ne úshin mańyzdy ekenin bilesiz be?

Maǵan «ara-qatynasymyz sýyp ketti, ne isterimdi bilmeımin»,«kúıeýimniń artyq júrisi kóbeıip ketti»,  «ózimdi tappaı júrmin» degen máselelerin arqalaǵan qyz-kelinshekter keńes surap keledi. Men bul jaǵdaıda tek bir nárseni ǵana eskertkim keledi. Osy máseleniń barlyǵyna jaýap beretin adamnyń úsh túrli keıpi (róli) bolady. Olar: ata-ana róli, eresek adam róli, bala róli. Úsh róldiń tek bireýinde qalyp qoıǵan jaǵdaıda ǵana keleńsiz máseleler týyndaı beredi. Ataqty Bern degen psıholog bar. Ol sanaly ǵumyrynyń teń jartysynda «ár adamnyń boıynda 3 keıip (róli) bolady» degen támsildi zertteýmen ótti.

Siz atalǵan rólderdiń birinde qalyp qoısańyz, adamdarmen qarym-qatynas kezinde túrli kedergiler bolýy múmkin. Ne úshin ekenin túsindireıin. Bul úsh keıip (ról) jas talǵamaıdy. Úsh túrli ról 5 jasar balada da, 80-ge kelgen eresek áıelde de bolýy múmkin. Bul dáleldengen. Adam boıynda osy úsh róldiń barlyǵy da kezdesedi. Biraq mindetti túre bireýi basymyraq bolady.

Ata-ana róli

Ata-ana rólindegi adam árdaıym: «Mynaý durys, mynaý durys emes», «solaı bolý kerek», «bul qalaı boldy?» degen sóz tirkesterin jıi qoldanady. Árdaıym aınalasyndaǵylarǵa narazy bolyp júredi. Olar barlyǵyn baqylap otyrady, barlyq jerde aqyl aıtyp, tárbıelegendi jaqsy kóredi. «Bul durys emes» dep túzetip otyrady. Barlyǵyn jaqsartýdy qalaıdy. Ásirese, áıelder turmysqa shyqqan kezde boılarynda ata-ananyń róli damı beredi. Shańyraq kótergen boıda kúıeýin ózgertip, barlyǵyn baqylaýyna alǵysy keledi. Onyń boıynda «barlyǵyn jaqsartý kerek» degen tilek paıda bolady.

Olar aınalasyndaǵylarǵa únemi kóńili tolmaı júredi. Bireýge kiná artqandy jaqsy kóredi, adamdardyń kemshiligin kórsetýge beıim. О́zdiginshe ózgelerge baǵa bergendi unatatyn jandar. Osy syndy adamdardy qazir áleýmettik jelilerden de baıqaýǵa bolady. Jumsaq dıvanda jatyp alyp, aqyl aıtqysh adamdar kóbeıgen. Statıstıka boıynsha adamdardyń 70 paıyzy ata-ana rólinde ómir súredi eken. Al meniń jeke baqylaýym boıynsha, meniń jeke statıstıkam boıynsha adamdardyń 90 paıyzy osy rólde ómir súrip keledi. Bul óte ókinishti jaǵdaı. Iаǵnı adamdardyń 90 paıyzy ózge adamdardy synaǵandy, jamandaǵandy, ózgelerdi ózinshe jazalaǵandy, tárbıelegendi jaqsy kóredi degen sóz.

Áıelder nege osy rólde qalyp qoıady?

Ne sebepti qyz-kelinshekter osy rólde júredi? Men bir shyndyqty aıtaıyn, eger áıelder osy róldi tańdap alsa, onyń er-azamaty mindetti túrde qydyratyn bolady. Bul meniń baqylaýymnan keıin túıgen oıym. Meniń aldyma kelip óz oqıǵalarymen bólisken adamdardyń 100 paıyzy osy rólde bolǵan. Adamdardyń kóp bólshegi osylaı ómir súredi.

Mysaly, 5-6 jasar qyz balanyń da boıynan ata-ana rólin kórýge bolady. Adamnyń ómirinde synaq kóp bolsa, ol tez arada ata-ana róline enedi. Nege? О́ıtkeni sol ról arqyly óziniń myqtylyǵyn kórsetkisi keledi. Ol ózin osy ról arqyly qorǵap qalsa bolǵany ózin osy rólde jaqsy sezinbek. Oǵan kishkentaı kezinde ata-anasy qatelik jasaýǵa jol bermegen. Eger bala qatelik jasasa  túsinistikpen qaraǵan durys. Sol kezde ǵana ol óz qateligin oı eleginen ótkize alady. Al biz bul jaǵdaıda ne isteımiz? Biz dereý jazalaýǵa asyǵamyz. Adam sodan keıin qatelik jasaýdan qorqa bastaıdy. Men bir nárse jasap qateleskenshe, ózgelerdi synap otyra bereıin degen oıda bolady. Ata-ana rólindegi áıel ózin túzetkisi kelmeıdi. Keıde áıel adam súıgenine turmysqa shyqpasa da osy rólge enedi eken. Tipti súıikti isimen aınalyspaýynyń ózi áser etedi. Ata-ana rólindegi adamnyń artyqshylyǵy ol - qamqorshy.

Eresek adam róli

Eresek adam degenimiz kim? Eresek adam - emosııasy joq adam. Mysaly ata-ana rólindegi adamnyń emosııasy jaǵymsyz bolsa, eresek róldegi adamnyń emosııasy bolmaıdy. Eresek adam árqashan saraptamadan ótkizedi, kelisim jasaıdy, sóılese alady, máseleni birden sheshedi. Ol barlyǵyn josparlaıdy, ýaqytyn durys paıdalana alady. Eresek róldegi adam erte eseıgen, aqyl toqtatqan adam. Bul róldegi adam aınalasyndaǵylardy jalyqtyrýy múmkin. Ol kelisimge kelip ómir súrgendi unatady. Onyń artyqshylyǵy óziniń aldyndaǵy adamdy tyńdaı biledi.

Bala róli

Bala rólindegi adam óte emosıonaldy keledi. Barlyǵy úshin alǵys aıta alady. О́zin-ózi bıik baǵalaý qasıeti bala rólindegi adamdarda ǵana bolady. Eger áıel ózin-ózi baǵalamasa, onyń ishki jan-dúnıesindegi bala keıpi óte kishkentaı degen sóz. Jan-dúnıemdegi balany óltirip alǵanmyn dep aıta kórmeńiz. Ony óltirý múmkin emes, ol árdaıym sizdiń jan dúnıeńizde. Biraq  áli jetilmegen, kishkentaı shaqalaq kúıinde qalyp qoıǵan. Sizdiń ishki dúnıeńizdegi bala baqytsyz. Ol qýana biledi, renjı alady, sezine alady, kóńil kótere alady, ózine adamdardy tarta alady. Boıyńyzda bala keıpińiz kóbirek damyǵan bolsa, ózgeler sizge qamqorlyq tanytqysy keledi. Maǵan «meni kúıeýim unatpaıdy», «maǵan nege kóńil bólmeıdi», «meni nege baǵalamaıdy» degen suraqtardy jıi qoıady. Men birden áıeldiń ata-ana róline berilip ketkenin baıqaımyn. Áıel kúıeýi úshin ata-ana bolsa, oǵan eshteńe satyp alǵysy kelmeıdi. Erkek óziniń súıiktisi úshin qaı kezde taý qoparǵysy keledi? Tek qana onyń súıiktisi kishkentaı qorǵansyz bala keıpinde bolsa ǵana qamqorlyq tanytady.

Adamdardyń 90 paıyzynda bala róli joq. Máseleniń barlyǵy osydan kelip týyndaıdy. Súıiktisi bala sııaqty bolsa er-azamat kózine shóp salǵysy kelmeıdi. О́ıtkeni bala rólindegi áıelde emosııa bar. О́ıtkeni er-azamattarǵa emosııa kerek. Bala keıpindegi áıel adamdy qýantqysy, erkeletkisi keledi. Bala rólindegi áıel shynaıy qýana alady jáne ózgelerdi qýanta alady. Shyǵarmashylyqpen tek bala rólindegi adam aınalysady. Eger adamnyń boıynda ata-ana róli basym bolsa, ol shyǵarmashylyǵyn shyńdaǵanmen, jaryq etken dúnıe jasaı almaıdy. О́zin-ózi joǵaltyp alady.

Men qarapaıym ǵana mysal keltireıin, sizdiń eń jaqsy kóretin adamyńyz bar. Meıli ol dosyńyz, ákeńiz, anańyz, baýyryńyz, súıiktińiz bolsyn. Siz ol kisini keremet syılyq jasap qýantqyńyz keledi. Biraq ol adamda barlyǵy bar, bir sózben aıtqanda óte baı adam. Keregin taýyp alatyn, ómirde múldem tarshylyq kórmegen. Janyńyzǵa jaqyn adam bolǵandyqtan, siz oǵan erekshe syı tartý etkińiz keledi. Biraq ne syılaryńyzdy bilmeısiz. Kelisetin shyǵarsyz, baı adamǵa syılyq jasaý óte qıyn. Ony tańqaldyrý úshin qandaı syılyq jasaý kerek? Bilmeısiń... Týra sol sııaqty áıel adam ata-ana rólinde bolsa, erkek ony tań qaldyra almaıtynyn túsinedi. Onyń emosııasy joq, eshteńege tańyrqamaıdy. Eger er-azamaty qolyna gaýhar tasty júzik syılasa da, ata-ana rólindegi áıel syılyqtan báribir ilik tabady. Sol sııaqty qymbat tonnan da kemshilik izdeıdi.

Al kerisinshe, balanyń róli basym bolsa onyń emosııasy kóp, shynaıy qýana biledi. Tipti kishkentaı syılyqtyń ózin shyn júregimen qabyldaıdy.

Ár adam óziniń shekarasyn qorǵaýy kerek. Bárin aqylmen tarazylańyz. Úndemeı qalmańyz. Barlyǵyn baıyppen, jaımen túsindirýge tyrysyńyz. Adam únsiz qalsa, sizge barlyǵy ońaı dep qabyldaıdy. Ol sizdiń jan dúnıeńizde qandaı aýyrlyq bolyp jatqanyn sezbeıdi. Kóptegen áıelder úndemeı qalsam, «bárekeldi, úndegen joq qoı, endi bulaı jasamaımyn», - dep kúıeýi óz qatesin túsinedi eken dep oılaıdy. Kúıeýińiz túndeletip kelse, úndemeı qoıýyńyz múmkin. Ol sizdi jaraısyń dep maqtaıdy, gúl syılaıdy. Siz endi qaıtalanbaıdy dep oılap júre beresiz. Ishteı ol meni túsindi dep oılaısyz. Shyn máninde ol eshteńe túsingen joq. Burynǵy ádetine qaıta basady. Bul jaǵdaı jıi qaıtalana bergen soń, siz ishińizge syımaı shý shyǵarasyz. Men seni keshirdim, qylyqtaryńa shydadym deısiz. Kim saǵan shyda dep aıtty? Ol seniń únsizdigińnen eshteńe túsingen joq. Saǵan aýyr ekenin qaıdan bilsin? Bylaı aıtý kerek: «Janym, sen túngi 2-de kelgen kezde maǵan qalaı aýyr bolǵanyn bilesiń be? Sen kelgenshe, men otyryp alyp jylaımyn. Maǵan sondaı aýyr. Jan dúnıeme aýyr, ótinemin, kelisip alaıyq. Sen endi túndeletip kelmeýiń kerek», - dep úsh ret kelisimge kelesiń. Úsh ret aıtasyz. Eger ol sizdi úsh ret aıtqanda túsinbese, tórtinshi ret: «Janym, sen taǵy da túndeletip keletin bolsań, meniń ketýime týra keledi», - dep eskertesiń. Saǵat eki boldy, ol kelmedi me, taksı shaqyrtyp sińlińniń úıine ketesiń. Bul jaǵdaıda eshqashan aıǵaıǵa baspaısyń. Barlyǵyn tynysh iske asyrasyń. Ketip qalasyń, ol túngi ekide keledi de: «Sen qaıdasyń?», - dep qońyraý shalady. «Men sińilimniń úıindemin. Maǵan bul úıde yńǵaısyz bolyp jatyr. Bilesiń be jatatyn jerim de yńǵaıly emes. Erteń tańerteń jumysqa barýym kerek. Biraq men sen kesh kelseń ketip qalam dep ýáde ettim ǵoı. Sol úshin maǵan ketýge týra keldi. Qaıyrly tún! Men seni sondaı jaqsy kóremin. Seni saǵyndym. Seniń janyńda bolmaǵanyma ókinemin», - dep jaýap qaıtarasyń. Bul árıne er men áıeldiń arasynda alǵashqy kezeńde ǵana iske asady. Sonymen qatar, er-azamatyńyz sabyrly bolý kerek.

Eger er men áıeldiń arasynda eshqandaı kelisimge kelýshilik joq bolsa, bir-birin túsinbeıtin bolsa onda bala rólin birden iske qosý kerek.

Daıyndaǵan: Marjan Sábet