«Er Tóstik» mýltfılmindegi kannıbalızm: Ertegini burmalaǵan kim?

HHI ǵasyrda ata-ana úshin balasynyń kóńilin aýlaý qolyna smartfondy ustatyp, mýltfılm qosyp berýimen shektelip jatyr. Arysyn aıtpaǵan kezde, qazaq qoǵamynda bul jıi kezdesetin faktor deıdi Qamshy.kz aqparat agenttigi Bugin.kz saıtyna silteme jasap.

YouTube jelisinde 333 315 jazylýshysy bar «Anima Book» kanaly tirkelgen. Anyǵyn aıtqan kezde, otandyq ónimderdi sonyń ishinde, qazaq ertegilerin anımasııalap júrgen Artýr jáne Igor Kraýstardyń jumystary jınaqtalǵan.

Otandyq anımasııalyq fılmderdi, mýltfılmderdi jandandyrý máselesi jyl saıyn kóterilip, nátıjesin molynan bermese de, eńbek jasalyp-aq jatyr. Alaıda, qazaq ertegilerin dál bulaı burmalap bergenshe, oqyta bergen jón sekildi. Daýdyń basy qaıdan shyqty?

YouTube jelisine kirip «izdeý» batyrmasyna «Er Tóstik» dep izdeý jasap qalsańyz, eń birinshi turǵan Artýr men Igor Krýas jasaǵan mýltfılmge tap bolasyz. 2016 jyldyń 28 aqpanynda júktelgen bul vıdeony 2 034 028 (eki mıllıonnan astam) adam qarap úlgergen. Árıne, ertegini úlkender emes, balalar oqıdy jáne kóredi. Endeshe, bul túsirilgen ertegini qazaq tilinde osynsha adam kórdi degen sóz.

«Azia animation» usynǵan ertegini kórip shyqtyq. Sonymen, qalaı bastaldy?

«Halyq eposynyń jelisimen túsirilgen anımasııalyq fılm» dep kórsetilgen mýltfılm biz biletin Ernazar baıdyń segiz emes, alty balasy bolǵan dep bastalady. Erteginiń epostaǵy negizgi úlgisinde: «Ernazar degen kisip bolypty, Ernazardyń ózi baı bolypty. О́ris tolǵan jylqylary bolypty. Ernazardyń segiz uly bolypty» dep jazylady. Endeshe, mýltfılmdegi eki balasy qaıda ketti?

Nýmerologııa boıynsha, kez kelgen ańyz ne ertegidegi aıtylatyn sandardyń ózindik ereksheligi bar. Qazaq «Segiz qyrly, bir syrly» dep teginen aıtqan joq. Bul sannyń ult úshin ózindik qasıeti, tanymy bar. Al, mýltfılmdegi altyǵa kelsek, bul jalpy biz biletin evreıler úshin qasıetti sandardyń biri, ıaǵnı, «Solomonnyń tańbasy».

Ertegi jelisi boıynsha Ernazardyń segiz uly jut bolyp, el malyn alysqa, otarǵa aıdap ketken kezde solarmen birge joǵalady. Al, mýltfılmde Ernazar úlken jıyn jasap, alty balasynyń ýájin tyńdaıdy-mys. Sondaǵy Ernazardyń aýzyna salyp bergen sóz mynaý: «Qyzdyń ne keregi bar, olarmen artyq ýaqyt ótkizgenne basqa eshteńege de jaramaıdy». Qaı qazaqtyń babasy balasyna «úılenbe, qyz jaman» dep edi. Qyzǵa qyryq úıden tıym salǵan ulttyń, qyzǵa degen qurmeti de bolǵan. Tipti turmys qurmaǵan qyzdyń orny tórde bolǵan. Odan bólek qazaq ulyna on úsh jas otaý ıesi dep, erte úı bolyp, urpaq tárbıeleýge shaqyrǵan. Al bizdiń keıipker Ernazar shaldyń munysy nesi álde avtorlardyń basqa bir oılaǵany bar ma?

Qazaq adamnyń etin jegen be edi?

Biz oqyp ósken «Er Tóstik» shańyraqtyń kúldireýishinde turǵan tóstikti jegen anamyzdyń ishine bitip, batyr bolyp ósetin edi. Al bizdiń anımatorlar qazaqtyń jabaıylyǵyn kórsetkisi kelgendeı, bul ǵana emes, tipti kannıbal qylyp jetkizgisi kelgeni qalaı?

Ernazar men kempiri qarny ashyp, aqyry shal ańǵa shyǵady. Ań atyp joly bolmaǵan soń, órt shyqqan mekenge baryp, besikte jatqan balany kóredi. Myna dıalogta qarańyz:

-   O-o, balpanaqtaı, semiz eken ózi! Eger bile bilseń, Ernazar eshqashan ańshylyqtan qur qol qaıtpaǵan.

Ańǵa shyqqan adam ań atyp alsa bir jón, adam aýlap qaıtypty degendi qaı atamyzdan estidik?!

Úıine oralǵan Ernazar, kempirine balany ustatyp jatyp: «Báıbishe, má, usta, mynadan maǵan jaqsylap tamaq jasap bershi» deıdi. Sonda bizdiń eposymyz tárbıelik máni bar, batyrlyqty emes, kannıbalızmdi dáriptegen be? Ony aıtpaǵan kúnniń ózinde, bul ertegini bilmeıtin adam bolsa basqa áńgime, halyqtyń jadynda saqtalǵan ulttyq kodymyzdy, ertegimizdi bulaı burmalaýǵa ne sebep boldy?

Bir jarym saǵatqa sozylǵan anımasııalyq bul «Ertóstik» mýlmfılminiń alǵashqy 12 mınýtynda adamnyń aqyly jetpeıtin osyndaı burmalaýlar bar. Ary qaraı aıtyp qajeti joq ta shyǵar.

Mádenıet jáne sport mınıstrligi Elbasynyń maqalasyna beı-jaı qarap otyr ma?

Elbasy Nursultan Nazarbaev óziniń «Rýhanı jańǵyrý» maqalsynda bylaı deıdi: « HH ǵasyrdaǵy batystyq jańǵyrý úlgisiniń búgingi zamannyń bolmysyna saı kelmeýiniń syry nede? Menińshe, basty kemshiligi – olardyń ózderine ǵana tán qalyby men tájirıbesin basqa halyqtar men órkenıetterdiń erekshelikterin eskermeı, bárine jappaı eriksiz tańýynda. Ájeptáýir jańǵyrǵan qoǵamnyń óziniń tamyry tarıhynyń tereńinen bas­taý alatyn rýhanı kody bolady. Jańa turpatty jańǵyrýdyń eń basty sharty – sol ulttyq kodyńdy saqtaı bilý. Onsyz jańǵyrý degenińizdiń qur jańǵyryqqa aınalýy op-ońaı».

Iá, endeshe, bizdiń «Er Tóstik» ertegimiz bizdiń ulttyq kodymyz ǵoı. Ulttyq kodtyń jandanyp, jańǵyrǵany durys delik, alaıda joq jerden tujyrym jasap, qazaqtyń arǵy babasyn adam jeýge tárbıeleıtindeı qandaı kún týdy? Basqasy basqa, urpaq tárbıesinde anımasııalyq mýltfılmderdiń orny erekshe ekenin eskerer bolsaq, 2016 jyldan beri Mádenıet jáne sport mınıstriligi bul vıdeony kórmegen be álde mán bermegen be?

Mádenıet damyp jatyr, jaǵdaı jasalyp jatyr deımiz, alaıda, erteń urpaǵyń: «Áke, atam adam etin jegen eken ǵoı» dese, kim jaýap beredi? Nege biz dál osy bir qundylyqqa negiz bolǵan «Er Tóstik» ertegisin de saqtap qala almadyq...

Bul qazaq halqynyń erteden kele jatqan folkloryna jasalǵan qastandyq dep túsinemiz. Aınalyp kelgen kezde, bizdiń elde anımasııalyq mýltfılmderdi qarap, olarǵa baǵa beretin, súzgiden ótkizetin komıssııanyń joqtyǵyn, bar bolǵan kúnniń ózinde salǵyrttyq tanytatynyn kórip otyrmyz.

Ertegini burmalap qana qoımaı, qazaqtyń arǵy tegin adam etin jeıtin qubyjyqqa teńep, óz ıdeologııasyn jasap otyrǵan bul anımasııalyq mýltfılm avtorlarynyń nemese Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń jaýap berýin talap etemiz. Bul ǵana emes, bul mýltfılmdi Almaty qalasy tilderdi damytý, muraǵattar jáne qujattama basqarmasynyń tapsyrysy boıynsha túsirilgenin eskersek, bul jaýapsyz qaldyratyn másele emes.