«Qubylmaly bahtah» – Kólsaıdyń qyzyl balyǵy

"Qubylmaly bahtaq" ataýy qaıdan shyqty? Bahtaq – albyrttárizdiler (Salmonidae) tuqymdasyna jatatyn balyq. Bul tuqymdasqa jatatyn balyqtardyń etiniń túsi qyzyl bolatyndyqtan ádette, jergilikti turǵyndar «qyzyl balyq» dep te ataıdy. Sondaı-aq, bul balyqtyń búıir syzyǵy aqshyl-kúmis tústi, al arqa jaǵy jasyl tústi bolyp keledi. Denesinde jáne qanattarynda kóptegen qara daqtary bar.

Al «Qubylmaly bahtaq» ataýy búıir syzyǵyn boılaı ornalasqan jolaǵynyń «qyzǵylt-qyzylǵa» qubylyp otyratyn ereksheligine baılanysty atalynǵan kórinedi. О́zende tirshilik etetin balyqtyń túsi aqshyldaý, al kólde tirshilik etetin balyqtyń túsi qanyq bolady. Sol sebepti keıbir adamdar bul balyqty eki túrge jatatyn balyq dep oılaıdy. 
"Qubylmaly bahtaq" balyǵy Kólsaı kólderinde qalaı paıda boldy jáne qaıdan keldi? "Qubylmaly bahtaqtyń" tabıǵı taralý aýmaǵy Tynyq muhıtynyń Soltústik Amerıka jaǵalaýy ıaǵnı, Alıaskadan Meksıkaǵa deıingi aımaq bolyp tabylady. Qazaqstanǵa eń alǵash ret QazUÝ bıolog mamandarynyń usynysymen 1964 jyly Chehoslovakııa elinen 200 myń dana uryqtanǵan ýyldyryǵy jetkizilip, Shelek jáne Bartoǵaı ózenderiniń jylǵalarynda ınkýbasııalyq prosester jasalǵan. Al Qazaqstannyń ońtústik-shyǵysyndaǵy tabıǵı kólderge "qubylmaly bahtaqty" jersindirý alǵash ret 1965 jyly bastaldy. 
Qazirgi tańda, Ortańǵy jáne Tómengi Kólsaı kólderinde atalǵan balyq túri kóbeıip óziniń damýyn tolyqtaı qalyptastyrdy jáne osy kólderde baǵaly balyq bolyp esepteledi. "Qubylmaly bahtaq" balyǵynyń tabıǵı kólderde ósip-ónýin, onyń jyl saıynǵy jaǵdaıyn baqylap, keshendi monıtorıng júrgizip otyrý sý janýarlaryn qorǵaýdaǵy mańyzdy jumystardy biri bolyp tabylady. 
Osyǵan oraı, 2019 jyldyń naýryz aıynda «Balyq sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń» mamandary №256 bıýdjettik baǵdarlamaǵa sáıkes EQTA terrıtorııasynda ornalasqan Kólsaı kólderinde ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizdi. Ekspedısııa barysynda Kólsaı kólderindegi "qubylmaly bahtaq" balyǵynyń kóbeıý múmkindigi zertteldi. Bul ýaqytta tómengi Kólsaıdyń ortańǵy bóliginde muz áli erı qoımaǵan kez edi. Degenmen de, balyqtardyń ýyldyryq shashýǵa daıyn júrgendigi, zertteý-baqylaý barysynda baıqaldy. Aýlanǵan balyqtardyń 76 payzdan astamyn atalyqtar, al 23 paıyzyn analyqtar qurady. Bıylǵy jyly aýǵa túsken eń iri balyqtyń salmaǵy 1,6 kkeli, al uzyndyǵy 50 sm boldy. Analyqtardyń eń joǵarǵy ýyldyryq sany 4675 danany qurady.

B. Ábilov,  E. Qojabaeva,  Ihtıologııa zerthanasynyń ǵylymı qyzmetkerleri.