Saılaýdan keıin bir devalvasııa bolatyny daýsyz — sarapshy

Keshe ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary Oleg Smolıakov saılaýdan keıin teńgeniń baǵamyna qatysty aıtarlyqtaı ózgerister bola qoımaıtynyn aıtty.  Bank tóraǵasynyń orynbasary aıtýynsha, birinshi toqsannyń qorytyndysy boıynsha jarııalanǵan tólem balansynyń statıtıkasy boıynsha taýarlar men qyzmetterdiń aıyrbasy +800 mıllıon AQSh dollaryn quraıdy. 

«Máselen, ótken jyly birinshi toqsanda 900 mıllıon dollar bolǵan. Negizi, tólem balansynyń tarıhyna qarasaq, bizde aǵymdaǵy operasııalardyń «defısıttik esepshoty» jıi bolady. Bul degenimiz elge keletin valıýtaǵa qaraǵanda aqsha jumsaýymyz basym. Al ótken jyldyń tórtinshi toqsanynda +1,5 mıllıard AQSh dollary boldy. Oǵan birinshi toqsannyń +800 mıllıonyn qosyńyz, sonda taza 2,4 mıllıard dollar elge kelip otyr» - dedi Oleg Smolıakov.

Baǵamdasaq, bizdiń ishki naryǵymyzǵa enetin sheteldik valıýta suranysymzǵa qaraı jyldan jylǵa kóbeıip ketip otyr. Naryq zańdylyǵy boıynsha suranys kóbeıse, usynystyń da baǵasy ósetini daýsyz. Degenmen, Smolıakovtyń paıymynsha, qazirgi munaı baǵasy, rýbldiń baǵamy, depozıtterdiń dınamıkasy jáne taǵy basqa faktorlar bir qalypty jáne teńgeniń baǵamyna aıtarlyqtaı áser etip turǵan joq.

«Búginde túrli qaýesetter devalvasııa týraly áńgimeni kóbeıtip otyr. Ulttyq bank valıýtanyń baǵamyn rettemeıdi. Bizdiń negizgi mindetimiz — ınflıasııa. Ony prosenttik mólsherleme arqyly rettep otyramyz. Al aıyrbas kýrsyn retteýge qatysty eshqandaı mindetimiz joq. Kýrs kúnde ózgerip jatady. Biraq aıtarlyqtaı ózgerister bolmaýy kerek» - dep atap kórsetti Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary.

Osy arada Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi ekonomıst, sarapshylardan máseleniń mán-jaıyn surastyryp kórýdi jón kórdi. Máselen, bul rette qarjyger Arman Mýsın «aı saıyn bir dollardyń kólemin 380 teńgeniń kóleminde ustap turý úshin ǵana Qazaqstanǵa 2-3 mlrd dollar shyǵynǵa batýǵa týra keledi. Sondyqtan da Ulttyq bank teńgeni erkin aınalymǵa jiberip otyr. Bolashaqta teńgeni odan ári qunsyzdanbasa, quna arta túspeıdi.  Sebebi ulttyq valıýtany tejep ustap turý ulttyq ekonomıkaǵa aýyr tıedi» deıdi. 

Sóıtip, mamandardyń baıyptaýynsha, Qazaqstan naq qazir teńgeni tejep ustap turýdan tek qana shyǵyn kóredi. Sebebi, munaı baǵasynyń qubylýy, rýbldiń qunsyzdanýy óz aldyna elde otandyq bıznestiń de básekege qabilettiligi óte tómen. Buǵan qatysty mamandar «munaı baǵasy túsip, kórshi Reseıdegi jaǵdaı qıyndaı bastasa da, otandyq óndiris, otandyq bıznes básekege bás tige alatyn bolsa onda teńgeni tejep ustaýǵa bolatyn edi. Mundaıda «biz otandyq kásiporyndardan, otandyq bıznesten túsim túsip otyr» dep senimdi bolar edik. О́kinishtisi, bizdiń otandyq bıznes básekelesteriniń qaltarysynda qalyp jatyr» deıdi.

Sóıtip «osy faktorlardy ǵana esepke alsaq, saılaýdan keıin teńgeniń qunsyzdanýy ábden múmkin» deıdi mamandar.

Sarapshylar atqarýshy bılik kútpegen, boljamaǵan birqatar jaǵdaılar ekonomıkamyzǵa qazirden salmaq salyp jibergenin aıtady.

Máselen, ekonomıst-sarapshy Jańabaı Aldabergenov

«Bul jerde atqarýshy bılik halyqtyń belsendiligi degen jaıtty eskermedi. Mysaly, Reseı rýbli túse bastasa boldy, Qazaqstandaǵy shaǵyn kásip ıeleri bar, qarapaıym halyq bar barlyǵyn arzan rýbldi kósip alyp, Reseıden  arzan taýar tasýdy bastaıdy. Arzan kólikti de, arzan tehnıkalyq jabdyqtardy da Reseıden ákeletinder qazir artyp ketti. Al osy tusta atqarýshy bılik Qazaqstan men Reseı arasynda kedendik baqylaý ornatý qajettigine nazar aýdarmady. Reseıden keletin arzan  taýarlarǵa der kezinde shekteý qoıǵanymyzda otandyq óndiriske salmaq túspeıtin edi. Qazir otandyq óndirýshi kásiporyndardyń birazynyń saly sýǵa ketip otyr. Agrarıılerimizdiń jaǵdaıy tipten múshkil. Tipti  qazirde Reseıden arzan un, arzan agro-ónimder, aıran, qaımaq dúkenderimizde qaptap tur. Bul bizdegi agrarıılerdiń jaǵdaıyn aýyrlatyp otyr. Bulaısha emin-erkin Reseıden arzan taýar engizý otandyq óndiriske soqqy boldy. О́zimizdiń otandyq taýar ótpeı qalady, Sondyqtan munaıdyń túsýi bar, rýbldiń quldyraýy bar, otandyq óndiristiń jumysynyń báseńdeýi bar barlyǵy qosylyp shyǵyndy aqtamaı otyr. Munyń barlyǵy ultty valıýtany, ulttyq ekonomıkany álsiretedi»,- dedi.

Osylaısha mamandar «Reseımen arada der kezinde Kedendik baqylaý ornata almaýymyz jaǵdaıdy ýshyqtyryp jiberdi» desedi.

Al qarjyger, sarapshy-maman Arman Mýsın: 

«Ulttyq bank qansha jerden teńge qunsyzdanbaıdy dese de, baıaýlap dollarǵa bir teńgeden qosylyp keledi. Muny biz baıqap otyrmyz. Bul erte me, kesh pe bir devalvasııanyń bolatynyn kórsetedi. Al endi bul arada bizge mynany eskerý kerek, Reseı óz ekonomıkasyn áldendirý úshin endi bolashaqta arzan ımportyn odan ári bizge toǵytyp bizdiń ishki naryqty odan ári jaýlaı túsedi. Bul biz úshin óte qaýipti tus. Eger Reseıden arzan taýar odan ári aǵyla beretin bolsa onda otandyq óndiristiń taýar ótimdiligi odan ári tómendeıdi. Osylaısha Reseı qazaqstandyq naryqqa kelip barynsha kirigýdi, sol arqyly kórshi el óndirisshileri elimizden ózderine jaıly ekonomıkalyq orta qalyptastyrýdy oılastyryp otyr. Sondyqtan qazir eksporttaýshylarmyzǵa dollardy qymbattatý tıimdi bolmaq. Eksport, ımport qatynasynda otandyq ónidirisshiler dollarmen aıyrbas jasaıdy. Eksporttaýshylardyń paıdasyn eselep, bıýdjetke túsetin túsimdi kóbeıtý úshin atqarýshy bılikke amalsyz teńgeni qunsyzdandyrýǵa týra keledi. Olaı etpesek, eksport-ımport qatynasynda bizge paıda kelmeıdi. Budan otandyq kásiporyndardyń tabysy azaıyp, óndiristiń aıaq alysy keri kete bastaıdy. Sondyqtan otandyq óndiristi qoldaý úshin de, eksport-ımport qatynasynan paıda kórý úshin de dollardy qymbattatýǵa májbúrmiz. Teńgeni qoldaý úshin, otandyq óndiristi qoldaý úshin bizge altyn-valıýta qorynan, Ulttyq qordan qatarynan birneshe jyl qarjy alyp otyrýǵa týra keledi. Al bul tipti shyǵynǵa batyratyn qubylys. Sondyqtan saılaýdan keıin  bir devalvasııa bolatyny daýsyz»,- dedi.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy