Ýahabılermen kúrestiń jańasha túri qandaı?

Qazirgi álemdegi bolyp otyrǵan dinı-saıası ahýal turaqty emes ekenin, oǵan túrli saıası-ekonomıkalyq astyrtyn kúshterdiń jaǵymsyz áser etip otyrǵany jalpy halyqqa belgili jaǵdaı. Taıaý shyǵys elderinde oryn alǵan dinı ekstremıstik toptardyń elder ishinde ylań salyp, búlik shyǵarǵany, odan qanshama jazyqsyz azamattardyń japa shekkeni aqıqat jaǵdaı. О́kinishimizge oraı keıbir teris ıdeıalardyń jastardyń sanasyna synamalap enip otyrǵany áli de jaǵdaıdy ýshyqtyrmasa jaqsartpaıtyny anyq. Elimizde júzdegen, myńdaǵan  azamattarymyzdyń  áli de bolsa  jalǵan aǵymdardyń jeteginde júrgeni belgili jaǵdaı.

Búgingi el arasynda radıkaldy is-áreketterge ıtermelep otyrǵan psevdosalafılerdiń (ýahabılerdiń) teolog mamandardyń pikirinshe «ıdeıalyq tartymdylyǵy» toqtar emes. Munyń sońy dinı dúrdarazdyqtyń toqtamaıtyndyǵyn bildiredi. Degenmen dinı ekstremızmge qarsy kúres mekemeleri jyl saıyn kúres tásilderin jaqsartyp, zaman aǵymyna oraı ózgertkenimen, teris ıdeıadaǵy azamattardyń sanalaryna ınternet quraldarynyń yqpaly azaımaı otyr. Ońaltý jáne túsindirmeli jumystardyń jumysy jandanǵanymen, nátıjeniń otanshyldyq jáne ulttyq múddege paıdalyǵynda bolyp otyr. Eldegi dinı ekstremızmmen kúreste  shet eldik teris aǵym jolyndaǵy ustazdyń dinı túsinigine, ózge shet eldegi basqa bir ustazdyń túsinigimen jaýap berý oryn alǵan. Bul túptep kelgende ulttyq múddeni túgendemeıdi. Bul radıkaldy aǵymdarmen kúrestegi mamandardyń da rýhanı jańǵyrýy qajettigin týyndatady. Ol úshin ózimizdiń tól ulttyq jobamyz tarıhı sanamen ǵana qarsy turyp, joǵymyzdy túgendeı almaqpyz. Psevdosalafızmge qarsy ıdeıalyq tartymdylyqtyń ornyn tarıhı sana ǵana almastyra alatynyna senimim mol. О́ıtkeni geneologııalyq jady urpaqtyń sanasynda bolady jáne árqashan jańǵyrýdy kútip, buǵyp jatady. Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń  rýhanı jańǵyrý baǵdarlamasynyń aıtpaǵy da osy dep uǵam.

Halyqtyń ulttyq bolmysy men ǵylymǵa degen mahabbatyn azamattarymyzdyń rýhyn ıslam arqyly da tárbıeleýge bolady. Sonda onyń ulttyq oılaýy ımanı deńgeıge, al ǵylymǵa qushtarlyǵy ekidúnıelik oılaý bolmysyna  aınalady. Alaıda munyń bári dindi durys tápsirleýge baılanysty dep uǵam. Sondyqtan, másele ıslamda emes, ony halyqqa durys túsindirýde bolyp tur. Shyn máninde ıslamda  ulttyq rýhty ımanı deńgeıge kóteretin de, adamnyń rýhyn ǵylymǵa baýlyp, ıtermeleıtinde orasan zor kúsh bar. Tápsirshiniń óziniń sanasy tómen, bilimi taıaz, kókirek kózi ashylmaǵan bolsa, onda onyń oıynan dinı arazdyqty qozdyratyn, radıkaldy, sanasyz maǵynalar  shyǵady.

Biz áli de ıslamnyń syrtqy qalyptan góri ishki mánge túskenin túsinbeı kelemiz. Shákárimshe aıtqanda: "syrt tazasy ne kerek, tazart áýel ishińdi". Qazaqtyń jańǵyrýynyń túpnegiziniń biri osynda jatyr. Iаǵnı,  ishki rýhanı kúsh pen ishki mán. Islamdy túsindirgende ishki qalypqa (ishki jandúnıege) basymyraq mán berý kerek. Qazirgi jaǵdaıda syrtqy qalypty kóbirek nasıhattaý dindar azamattardyń syrt kóz úshin ǵana dinniń qaǵıdalaryn ustap, ishki tazalyqqa mán bermeýine alyp kelýde.

Quranda "men qudyretimdi adamdar arqyly" kórsetemin degen aıat bar. Munyń máni rýhty taza ustap, ǵylym arqyly qudaıdyń qudyretiniń kórinisine kýá bola alasyń  degen maǵyna. Tarıhta ıslam álemi nege ǵylymnyń bıik shyńyna shyǵyp (sol kezdiń dáýirinde), klassıkalyq ıslam degen atpen tanyldy. «Qudaı joqtan bar jasasa, biz bardan bar jasaý kerekpiz» degen qazaqtyń ataly sózi nege qazir basty maǵyna bola almaıdy.  

О́kinishimizge oraı, qazirgi aıtys-tartyspen psevdosalafızmdi túbegeıli jeńemiz deý bekershilik ekenin jaǵdaı uqtyrdy. Kez kelgen qaýipti ıdeologııaǵa qarsy qýatty ıdeologııany qarsy qoıǵanda ǵana  oıylǵan olqylyqtyń ornyn toltyra alamyz. Ol ıdeologııanyń aty joǵaryda sıpattaǵanymyzdaı — "tarıhı sana". Aıtyp ótkenimizdeı, jas urpaqtyń sanasynda ata babalarynan sińgen ulttyq jady bar. Biz sony qozǵaı bilýimiz qajet. Búgingi el arasyn ylańdaı búldirgen jat ıdeologııalardyń negizi syrttan tańylǵandyqtan, oǵan qarsy kúsh ulttyq bolmys ekenin uǵamyz. Máýláná Rýmıdyń: «Syrtyńa qaraǵanda ishińdi tazart. Syrtyń-halyqtyń, al ishiń – Haqtyń nazarynda tur» degen sózin dindarlar men dinshilderge túsindirý jumysymyzda tý etip alýymyz qajet dep sanaımyn. Teris aǵym jolyndaǵy azamattarǵa tarıhı sanany alǵa tarta otyryp, danyshpan Abaı aıtqan «júrek ilimin» durys qoldana bilýimiz qajet. Batys fılosoftarynyń aıtýy boıynsha batys pen shyǵys órkenıetter qaqtyǵysyn júrek ilimi (bir qudyrettiń bar ekenine bas ura otyryp, adam balasyn súıýge baǵyttalǵan ustanym) ǵana jumsarta alady eken.

Adasýdyń negizi tanymnyń durys bolmaǵanynan týyndamaq. Islam fılosofy ımam Ǵazalı bylaı deıdi: "Pende neni tanysa, sony súıedi. Neni súıse, sonyń sońynda bolady". Bul adam nege sense, sol onyń álemi bolady degendi uqtyrady. Tarıhı sananyń mańyzdylyǵy da osynda.

Islamda ultjandylyqtyń  jaǵymsyz dúnıe emes ekenin, kerisinshe adam ıslamdy tanyǵan saıyn ultyn súıe bastaıtyny anyq. Eger ıslamda ultshyldyq bolmaǵanda Muhammed paıǵambar Arapty úsh syıpatta qurmetteńder demes edi. Demek ıslam aldymen óz ultyńdy qurmettep súıýdiń, al ózge ulttardy qurmetteýge jol ashatynyn meńzeıdi. Biz osyny durys túsindirip, durys maǵynada kórsete bilsek, psevdosalafılik túsiniktegi azamattardyń ıdeıalyq tartymdylyq keńistigin almastyra alar edik.

Radıkaldarmen kúreste qazaq eliniń Eýrazııa keńistigindegi alyp ımperııanyń murageri ekenin sanaǵa sińirip otyrý mańyzdy. Osynyń arqasynda ulttyq qundylyqtarǵa degen maqtanysh sezimi artyp, basqa jurtqa eliktemeıtin bolady. Psevdosalafılerdiń sanasynda ıslam dini men ulttyq bastaýlar arasynda ıdeıalyq qaqtyǵys kóp. Aqparttyq salamyzda antıekstremıstik ıdeologııanyń tek dinı prosess pen qurylymdar arasynda qalyp qoımaǵany abzal dep sanaımyn. Keıbir musylman elderinde (Malaızııa, Túrkııa) ıslam men ulttyq patrıotızm sezimin ushtastyra biledi. Al bizde kerisinshe ıslam dini men ulttyq bastaýlarymyzdyń arasynda qaqtyǵys jıi týyndap otyrady. Joǵaryda sıpattaǵanymyzdaı, adamnyń sanasynda tarıhı jadyny, sanany qaıtadan jańǵyrtý. Bul jady atadan balaǵa berilip, adam sanasynda saqtalyp turady. Psevdosalafızm men dástúrli dinniń tarıhy tym tereńde, olardy ustanǵan adamnyń bir pikirge kelýi neǵaıbyl degen qoǵamda túsinikter berik oryn alǵan. Bul qate pikir. Mysaly búgingi salafıt qazaqtyń ata-babasynan beri salafıt emes ekeni túsinikti. Demek sanalyq jadysynda teris túsinik berik ornamaǵan, ol aqparat ýaqytsha ǵana aqparat. Arǵy jaǵyndaǵy geneologııalyq jadysyn jańǵyrtsaq ǵana, bergi jaǵyndaǵy teris aqparat jýylyp, shaıylyp ketpek.

Jaras Ahan,

QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi

DIK DMJǴZTO bólim basshysy,

Tarıhshy-dintanýshy