Ǵanı Baıǵalıuly: Kaıdzen - Islam dini sııaqty júıe

Qazaqstandaǵy kaıdzen júıesi ishkerilendirilgen kompanııalardyń basshylarymen, ókilderimen turaqty túrde suhbattasyp, patsha kóńildi oqyrmannyń nazaryn osy bir erekshe basqarý daǵdysyna aýdaryp-aq keledi. Saýsaqpen sanarlyq kompanııalar arasyndaǵy iri basty mekemelerdiń basshylarymen bolǵan áńgimelerdi birshama ýaqyt buryn jarııalaǵan edik.

Búgingi suhbat burynǵy suhbattan ózgerek... Nege?

Sebep – búgingi suhbattyń keıipkeri elimizdegi asa iri óndiris oshaqtarynyń biri Alel Agro Aksıonerlik qoǵamynda kaıdzen júıesin ishkerilendirip, ony ári qaraı damytýǵa súbeli úlesin qosyp júrgen jas azamattardyń biregeıi, bilikti kaıdzen-trener, kaıdzen-menedjer Ǵanı Baıǵalıuly.

- Sizdi álem jelide, osy salada júrgen azamattar arasynda, jalpy halyq arasynda, ásirese jastar arasynda birshama el tanyp qaldy. Suraq – kaıdzenge qalaı jáne qashan keldińiz?

- Kaıdzendi ishkerilendirý úderisi osydan biraz jyldar buryn bastalǵan. Meniń de osy baǵytqa kelýim sol jyldarmen qatarlas, shamalas bolýy kerek. Bul jolǵa túskenim úshin, álginde ózińiz aıtqandaı, atalmysh júıeni ózge azamattarǵa úıreterlik dárejege jetkenim úshin Marǵulan aǵa Seısembaıǵa aıtar alǵysym sheksiz.

Kaıdzen tarıhynan bir úzik syr...

- Kaıdzenniń paıda bolý tarıhy jalpy 1947 jyldan bastalady. Sol kezde Japonııadaǵy óndiris oshaqtary amerıkalyq júıemen jumys jasaı otyryp, óz erekshelikterin qosty. Osylaısha kaıdzen júıesiniń alǵashqy nobaıy týdy.

Sol ýaqytta ataýy áli beımálim kaıdzendi barsha japonııalyqtarǵa, naqtylaı aıtsaq, óndiristegi azamattarǵa úıretkende, tálim alýshylardyń arasynda Toyota kompanııasynyń da irgetasyn qalaýshylar bolǵan. Olar osydan keıin jyldam kóterile bastady.

Toyota - kaıdzendi álemge máshhúr etken kompanııa

- Kaıdzendi tanymal etken kompnaııa eń alǵash óndiristik júıe quryp, onyń ataýyn Toyota dep qoıǵan. О́ndiristik júıe jyldam damyp, naryqta boı kórsete bastaǵannan keıin, shamamen 80-jyldardyń ortasynda Masaakı Imaı "Kaıdzen. Japon kompanııalarynyń jetistik kilti" degen kitap jazyp, atalmysh júıeniń tanymaldylyǵyn arttyra túsedi.

Sol ýaqyttan bastap, japonııalyq kólik jasaýshy kompanııanyń ónimderi álemdi jaýlaı bastady. Olardyń jasaǵan ónimderi ýaqytty únemdep, sapany arttyra tústi. Sapaly dúnıeniń jyldam taralatyny anyq qoı. Satylym kólemi de arta tústi. Mine, osy dúnıe onyń jarnamasyna jumys jasady.

Boeing, Honda, BMW ... Kaıdzendi bári qoldanady

- Toyota jańa júıemen óz ýaqytynda naryqta sensasııa jasady. Jyldam jasalý úderisi, satylymnyń kóptigi sııaqty baǵyttarmen synǵa túskende, ol óz básekelesterinen birneshe satyǵa ozyp ketti.

Mine, osydan keıin álemniń jetekshi óndiristik uıymdary japonııalyq júıeni ishkerilendire bastady. Olardyń qatarynda Boeing, Honda, BMW syndy alpaýyttar da bar.

Azııa memleketteri bir-birinen kóshirýge qushtar

- Men 2014 jyly Koreıada boldym. Ol ýaqyttarda osy júıeni meńgerip ári biliktiligimdi arttyryp júrgen kezim. Hyundai kompanııasynyń da kaıdzen júıesin qoldanatynyna sol kezde kózim jetken. Kreatıvti oılaý, ýaqytty jyldamdatýda sapany tómendetip almaý syndy japon júıesiniń quraldary koreıalyq kompanııada da kórinis berdi.

Azııa memleketteri jyldam kóshiredi. Ári kóshirgen dúnıelerine ózderiniń ıdeıalaryn qosyp, bir baǵytty damyta túsedi. qazirdiń ózinde Azııadaǵy memleketterdiń barlyǵynda derlik osy júıe jumys jasap tur. Mysaly álgi Hyundai kompanııasy júıeniń negizgi bóligin Mitsubishi kompanııasynan kóshirgen.

- Japonııadaǵy kaıdzen men qazirgi Qazaqstandaǵy trendke aınalyp kele jatqan kaıdzenniń aıyrmashylyǵy qandaı?

- Árıne, aıyrmashylyq bar. О́zińiz de bilesiz, biz Japonııadan damý jaǵynan 30-40 jylǵa qalyp kelemiz. Biraq bizdiń damý qarqynymyz kóz qýantady. 

Bizdiń halyqty nemistermen, japondarmen salystyryp jatady ǵoı. Degenmen, osynyń ózinde bizdiń kóshten qalyp kele jatqanymyz shamaly. "Jalqaýlyq – bul damý" deıdi ǵoı. Erinshekteý adamnyń ıdeıasy, oılaý júıesi sumdyq ushqyr keledi eken. Osy qasıetterimizdi paıdalanyp, biz de belgili bir deńgeıge áli shyǵyp alarmyz degen oıdamyn.

- Biz birqatar kaıdzen júıesin ishkerilendirgen kompanııalardyń óndiris orynyn kórdik. Baıqasaq, atalmysh júıeni engizgen jáne damytyp kele jatqan óndiris oshaqtarynyń álemdik deńgeıde ekenin kóremiz. Osydan keıin Qazaqstandaǵy kaıdzenniń álem elderinen qalyp kele jatqan tusy óndiristik qoldanysy emes, ıdeologııasy ma dep qalamyz. Bul oıymyz qanshalyqty durys?

- Ras, bizdegi kaıdzen ornatyp jatqan kompanııalardyń óndiris oryndarynyń áleýeti óz salalaryndaǵy básekelesterinen keıindep qalǵan tusy joq. Ol kompanııalardyń barlyǵy da óz deńgeılerinde jumys jasap keledi.

Álgi ıdeologııa týraly aıtqan oıyńyz óte oryndy. О́ıtkeni, bizde kaıdzen aıtarlyqtaı qoǵamdyq ataq, tanylym jınap úlgere qoıǵan joq. Barlyq kompanııalarda, naqty aıtsaq, kaıdzendi engizip jatqan kompanııalarda atqarýshy dırektorlar, menedjerler nemese arnaıy kaıdzen-menedjerler ǵana bul júıeniń barlyq qaltarysyn, talaptaryn biledi.

Damyǵan elderdegi úderisti qýyp jetý úshin bizdegi kompanııalarda kaıdzendi basshydan bastap qatardaǵy qyzmetkerlerge deıin tolyq bilýi shart. Oǵan da jumys jasap jatyrmyz. Kaıdzen engizip jatqan kompanııalardyń jumysshylaryna, barlyq múshelerine belgili bir ýaqyt aralyǵynda arnaıy trenıngter júrgizilip otyrady. Alǵan bilim óndiriste synalady. Bul da – bizdiń jasap jatqan eńbegimizdiń kórinisi.

- Kaıdzendi memlekettik basqarýǵa engizýge bolady ma degen suraq kóptiń kókeıinde. Álde bul júıe tek kommersııalyq kompanııalarǵa ǵana negizdelgen be?

- Kaıdzen – bul ámbebap qural. Bul júıe arqyly myńdaǵan adamdar shoǵyryn basqarýǵa da, jeke adamnyń damýyn qadaǵalaýǵa da bolady.

Mysaly, meniń Telegram messendjerindegi Qazkaizen degen arnam bar. Sol jerdegi oqyrmandarymnyń biri óziniń osy júıe arqyly qalaı Quran jattap alǵanymen bólisti. Naqtylyq, ýaqytqa jumys jasaý syndy kaıdzen quraldaryn paıdalana otyryp, ol ózin damytyp jatyr.

Kaıdzen – aýqymdy júıe. Odan árkim qalaǵanyn alady. Mekemeler ózine, qyzmetkerine, baǵalaý ádisine, eńbek ónimidiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan tustaryn keregine jaratady.

Bul júıe arqyly kez-kelgen dárejedegi máselelerdi sheshýge bolady. Tipti, kaıdzen arqyly toı jasaýǵa da bolady.

Japonııa, Sıngapýr jáne Tatarstan memleketteri kaıdzen qoldanady

Japonııa bul júıe ataqty bola bastaǵan sátten bastap, birneshe quraldaryn memlekettik basqarý júıesine engizdi. Ras, eshbir memleket óziniń basqarý júıesin kaıdzen arqyly júrgizemiz degen aqparat jarııalamaıdy. Degenmen, ózińiz nazar salyp qarar bolsańyz, atalmysh memleketterdiń basqarý júıesindegi kaıdzen quraldaryn anyq kóresiz.

Sıngapýr memleketi sol 80-jyldar tusynda kaıdzenniń kóptegen quraldaryn bılikke alyp keldi. Olardyń qarqyndy damýlarynyń syry da – osynda.

Bizde kez-kelgen shara Almaty men Nur-Sultan qalalarynda ótedi. Máselen, jaqyn jyldar mejesinde Azıada, Ýnıversıada syndy iri dodalardy ótkizdik.

Mine, osy qalalarda ótken sharalardy ózge shaharlarda uıymdastyrsaq, elimizdiń basqa aımaqtaryndaǵy ınfrastrýktýrany áldeqaıda kóterip alatyn edik.

Tatarstan men Koreıa tájirıbesi

Tatarstan tájirıbesinde kaıdzen bar degen uǵym kópti tańqaldyrary anyq. Biraq bul – absolıýtti shyndyq. Qazan qalasynda bir shara ótse, kelesi shara ózge qalalarda ótedi. Dál qazir barsańyz, Tatarstan qalalarynyń qanshalyqty gúldengenin baıqaısyz.

Koreıa da osy úrdisti qoldanyp keledi. 1993 jyly Koreıanyń Tedjon qalasynda EKSPO ótti. 2002 jyly Koreıanyń birqatar qalalarynda fýtboldan Álem Chempıonaty ótti. Dál osy jyly Pýsan qalasynda Azıada oıyndary ótti degendeı...

Mine, osyndaı dúnıelerdi ustana otyryp, atalmysh elder ınfrastrýktýrasyn birshama kóterip aldy. Shara ótken orynda salynatyn ǵımarattar, mádenı hám sporttyq keshender keıinnen halyq múddesine qoldanyla beredi.

- Endi kelesi suraqqa kóshsek. Kaıdzen ınfrastrýktýrany kóteretinine kóz jetkizdik. Osy júıe sybaılas jemqorlyqty joıýǵa nemese onyń deńgeıin tómendetýge qanshalyqty qaýqarly?

- Kaıdzende qundylyq degen dúnıe bar. Mekemede bolsyn, memlekette bolsyn, eń birinshi qundylyq – adam. Adam alǵashqy orynǵa shyǵady, qalǵandary sodan keıin bola bermek.

Mysal keltire keteıin. Sıngapýr memleketiniń Lı Kýan Iý degen eń alǵashqy prezıdentteri bar. Onyń "Bizdiń eń úlken baılyǵymyz – adam" degen sózi bar. Sıngapýr bıligi dál osy qaǵıdany ustanyp, ony is júzinde dáleldep, búgingi kúnine jetip otyr. 60-jyldary Azııadaǵy eń kedeı memleket sol Sıgapýr edi... qazir qarasańyz kóz senbeıdi.

Azamattarynyń barlyǵy birneshe til bledi. Oqyǵan, kózderi ashyq. Áıtpese, biz mysal etip otyrǵan memlekettiń eshqandaı shıkizat resýrsy, qazba baılyǵy joq. Olar bilimin satyp damyp otyr.

Qazir sol elge bara qalsańyz, qatardaǵy azamattarynyń ózi biz brend dep kıip júrgen kıimderdi kımeıdi. Olardyń qatardaǵy jumysshysynyń ózi bizde kóp adam qoly jete bermeıtin dúkenderden kıinedi. Bir sózben aıtqanda, áleýmettik jaǵdaılary tamasha. Bul – álgi adamdy qundylyq etip, alǵashqy ornyǵa qoıý tájirıbesiniń basty kórinisi.

Bizde kresloǵa talas, taqqa talas, bılik júrgizýge talas kóp oryn alady. Osydan kelip adamnyń qundylyq dárejesi tómendep ketedi. Áıtpese, jerimizdiń asty da, ústi de baılyqqa toly. Oǵan halyq sanyn, jer kólemin, kórshiles jatqan alpaýyt klıentterdi qosyńyz. Qarasańyz, múmkindik degen shash-etekten. Tek sony biz jóndi qoldana almaımyz. Nege? О́ıtkeni, alǵashqy orynǵa adam qundylyǵy emes, materıaldyq qundylyq shyǵyp ketken.

- Kaıdzendi ishkerilendirgen kompanııa shyǵynǵa ushyramaıdy deıdi biletinder. Eger bul támsil ras bolsa, aıtyńyzshy, kaıdzen júıesin qoldanysqa engizgen kompanııa qanshalyqty paıdaǵa keneledi?

- Bul suraqtyń da jaýaby aldyńǵy suraqta aıtylǵan adam qundylyǵynyń alǵashqy orynǵa shyǵý máselesine kelip tireledi.

Men bir kisini bilemin. Aty qupııa qalsyn. Sol kisi ózi birneshe kásip bastap, olary júrmeı, bankrot bolyp júrgen. Sebep sol – qyzmetkerlerine qataldyq, olardy qıt etse jumystan qýý degen sekildi. Sol kisi kaıdzen júıesin estip-bilgennen keıin osy dúnıeni qoldanysqa engize bastaıdy.

Qazir onyń kásibi Qazaqstandaǵy iri kompanııalardyń, jetekshi kompanııalardyń birine aınalyp otyr. Ol qyzmetkerlerge degen kózqarasyn ózgeritp, óziniń esimine qosylyp aıtylatyn "myrza, shef" degen sózderdiń de kózin joıdy.

Kompanııada, jalpy jumys barysynda basqarýshy tarap pen baǵynyshty tarap arasyndaǵy baılanys jaqsy bolý shart. Bul – jemisti kásiptiń alǵysharttarynyń biri.

Kaıdzen de osy nárseni talap etedi. Al jumys aýrasy jaqsy jerde qyzmetkerler razy bolyp tursa, eńbek ónimdiligi de artady, sapa da artady, jyldamdyq ta joǵarylaıdy. Bar qupııa osy dep bilemin.

Áńgimeńizge rahmet!

Atalmysh júıe týraly Qamshy.kz jazǵan ózge de materıaldardy oqı otyryńyz:

1. Nurǵalı Qanatuly: Biz qazaqqa kaıdzenniń jat emes ekenin dáleldedik

2. Orazaǵa kaıdzen ádisimen daıyndalý

3. Jeldetkish zaýytyndaǵy kaıdzen júıesi: bonýs beretin berekeli bıznes

4. Kaıdzen ortalyǵyna kirdiń – ǵajaıypqa sapar shektiń (fotoreportaj)

5. Kaıdzenniń 6 qaǵıdasy. Japondar ómirin qalaı jeńildetti?

6. "Obeıa bólmesi"— bızneste ýaqytty tıimdi paıdalanýdyń joly

7. Qazaqstandyq kásipkerlerdi jetistikke jetelegen erekshe ádis

8. Qyzmetkerin jumystan qýmaıtyn japondyq júıe — kaıdzen

9. Kaıdzen ádisi: bala tárbıesindegi jetistikke jeteleıtin jetilik

 

Suhbattasqan: Ádilet Mádenıet