• USD 468.56

  • EUR 497.56

  • RUB 7.3

  • CNY 67.18

28 Naýryz, 14:14:58
Almaty
+35°

08 Mamyr, 2019 Tálim men tárbıe

Kaıdzen ádisi: bala tárbıesindegi jetistikke jeteleıtin jetilik

Baladan birnárseni talap etpes buryn, sony aldymen ózimiz jasaıyq, ıaǵnı, aldymen, ózimizden bastaıyq.

Qamshy.kz aqparat agenttigi Almatydaǵy kaizen ortalyǵynyń jumysy jaıly kóp serııaly maqalalar berýdi qolǵa aldy. Atalmysh ortalyqtyń basty mıssııasy – kaıdzen túsiniginiń keńirek taralyp, qoldanysqa enýine septik etý.

Jalpy bul júıe týraly azdy-kópti málimetterdi paraqtaı otyra, mynany uqtym: kaıdzen ádisin tek kásip júrgizýde, jumys ornynda ǵana emes, kúndelikti ómirde, otbasyndaǵy, jalpy adamdarmen qarym-qatynasta da paıdalanýǵa bolady eken. Tipti paıdalanyp ta júrmiz. Tek onyń japonnyń kaıdzen túsinigimen astasyp jatqanyn endi bilip jatyrmyz. 

О́zgeniń bilimdi, aqyldy, ónerli balasyn kórgende tamsanatynymyz ras. Alaıda ár balanyń bolashaqta qandaı adam bolyp qalyptasatyny tikeleı bizge baılanysty ekenin jete uǵa bermeımiz. «Bala qalaǵanyńdaı emes, qaraǵanyńdaı» bolady deıdi. О́zgeniń balasyna tańdaı qaqqansha, óz balamyzdyń da ózgeden kem emestigin balaǵa da, ózimizge dáleldeı bilsek bolǵany.

Baladan birnárseni talap etpes buryn, sony aldymen ózimiz jasaıyq, ıaǵnı, aldymen, ózimizden bastaıyq.

  1. Balanyń ár suraǵyna jaýap berip, tyǵyz baılanystyń fýndamentin qalaıyq

Myna jaryq álemniń esigin endi ashqan balaǵa bári qyzyq. Olar bilip týmaıdy. Bárin bilgisi keledi. Sol sebepti, tili shyqqannan bastap «anaý ne, mynaý ne, ol nege óıtedi, bul nege búıtedi» degen oryndy-orynsyz suraqtary kóp bolady. Bir suraqty birneshe márte qaıtalaýy ǵajap emes. Sondyqtan saýaldarynyń árbirine ýaqyt taýyp, erinbeı jaýap berý kerek. Sonda ol bolashaqta kez kelgen máseleniń jaýabyn syrttan, ózgeden surap, izdemeı, tikeleı sizden suraıtyn bolady. Bala men ata-ana arasyndaǵy tyǵyz baılanysty besikten bastap qalyptastyra bereıik.

  1. Balamen birge oınap, senimine kirýge tyrysaıyq

О́z sharýańyzben aınalysyp otyrǵanda nemese qarbalas bolyp jatqanda balańyz oıynshyǵyn ustap, janyńyzǵa kelip, «oınaıyqshy» deýi múmkin. Birden «baryp, óziń oınaı bershi, ýaqytym joq» deımiz. Kerisinshe, sonyń ornyna, altyndaı bir-eki mınýtymyzdy altynnan qymbat balamyzǵa qıyp, balamen birge oınasaq, onyń kóńili de túspeıdi, kerisinshe, bizge degen senimi arta túsedi. Al bas tartsaq, birneshe márte kelgen soń, balanyń kóńili qalyp qalýy yqtımal. Ýaqytymyz bolyp, «kel, oınaıyq» degende ol shartty túrde bas tartýy múmkin. Sebebi, balanyń bizge degen senimi joq. Ata-anasynyń ózimen birge oınaýy múmkin emesteı kórinedi. Keıin eseıgende de eshbir máselesine bizdi aralastyrmaı óz betinshe sheshýge tyrysyp, aqyry ókinishpen aıaqtalýy múmkin. Birge oınaý arqyly balanyń senimine kirýge úlken múmkindigimiz bar.

  1. Balanyń kózinshe gadjetter paıdalanbaı, balany ótirik aıtýdan alystataıyq

Planshet, telefon, teledıdar kóp qarasa, balaǵa urysa jónelemiz. Sosyn ol ashýlanady. Til almaǵan soń, uramyz keıde. Bul jaǵdaıdy boldyrmaýdyń bir ǵana joly bar. Balanyń kózinshe ózimiz, ıaǵnı ata-analar, telefon, kompıýterdi jıi paıdalanbaıyq. Tek keıde balamen birge teledıdardan mýltfılm kórip, telefonǵa birge sýret túsip, keıin ornyna qoıyp qoıýdy ádetke aınaldyraıyq. «Maǵan ustatpaıdy, bolmaıdy deıdi, ózderiniń qoldarynan túspeıdi» dep balanyń oıynda ata-anam «ótirikshi» degen pikir qalyptasýy múmkin.  Sol sebepti, áýeli ózimizdi tárbıeleıik. Bala sabaqta, balabaqshada bolǵanda, uıyqtap jatqanda ǵana paıdalanyp, bala oıaý júrgende biz de tehnıkadan birer sát ózimizdi alystataıyq.  Sóıtip, balany biz týraly «ótirikshi» degen pikirden ada qylaıyq, óziniń de ótirik aıtpaıtyn adam bolýyn qadaǵalaıyq.

  1. Balamen birge kitap oqý arqyly, bilimin arttyraıyq

Balaǵa túrli-tústi, san alýan kitap alyp berip, «mine, oqy, sýretin kór» dep qolyna ustata salý azdyq etedi. Ári sen kitap qara, men kompıýtermen jumys jasaıyn desek, balanyń mıy muny durys túsinbeı, «nege?» degen suraq týyndaıdy. Sondyqtan, kóp kitap ala bergenshe, birnesheýin ǵana alyp, sonyń ózin balamen birge oqyp, birge sýretin kórip, talqylaǵan abzal. Tipti balanyń kózinshe kitap oqyp otyrsańyz, onyń da sanasynda «úlkender kitap oqyp otyr, men de oqıyn» degen oı qalyptasady. Balamen birge bir bet oqysaq ta, qyzyqty etip oqysaq, kitapqa degen qyzyǵýshylyǵy artyp, bilimge qumartatyn bolady.

  1. Balanyń «kómegine» júginý arqyly, eńbekqorlyqqa, meıirimdilikke, janashyrlyqqa tárbıeleıik

Balanyń aty – bala. Tógedi, shashady, syndyrady. Sebebi, ol áli kishkentaı. Neniń ne ekenin, qalaı qoldaný kerektigin de, ebin de bilmeıdi. Úı tazalap jatqanda «ary tur, beri tur, tıispe, ózim tazalaımyn, súrte almaısyń, sypyra almaısyń» degenshe, «ıá, kelshi, mine, bylaı súrtesiń, bylaı sypyrasyń» dep kórsetip, tipti jep-jeńil nárseniń bir shetin ustatyp «aýyr eken, sen bolmasań, qalaı kóterer edim», «myna qamyrda jaıa ber» dep alaqandaı qamyr berip qoıyp qandaı da bir iske kómektesýge shaqyrý kerek. Sol arqyly balanyń boıyndaǵy meıirimdilik, eńbekqor, janashyrlyq sekildi qasıetterdi oıatamyz.

  1. Balamen «aqyldasý» arqyly, óziniń kerek ekenin sezdindireıik

«Bala ǵoı» deı bermeı sál eseıgen kezde kez kelgen jeńil-jelpi iske balany aralastyra bergen durys. Bazarǵa birge barsa, «qaı sypyrǵysh jaqsy, mynaý ákeńe sııady dep oılaısyń ba, mynaý maǵan jarasa ma, qaı qyzanaqty alaıyq» degendeı suraqtar qoıyp, pikirin bilip, reti kelse, balanyń tańdaǵanyn alýǵa tyrysý kerek nemese óz tańdaýyńyzdy balanyń tańdaýy sekildi jasaýǵa bolady. «Búgin ne tamaq jasaıyq, myna otynda qaıda jınaıyq, qorshaýdy qalaı shegeleıik, bólmeni qandaı túspen ákteıik» degen syndy bylaı qaraǵanda usaq-túıek tirkesterden balanyń qalaı marqaıyp, «men de kerek ekenmin ǵoı, menimen de aqyldasady eken» degen maqtanysh sezimi paıda bolady. Sóıtip, ata-anasynan tartynbaı óz sharýalarynda da aqyl-keńes surap, pikirine qulaq túretin urpaq bolyp ósedi.

  1. Jıi syılyq jasap, maqtap, jetistigine birge qýaný arqyly arqyly balany qýantyp, jigerlendirip, bilimge, ómirge degen qulshynysyn arttyraıyq

«Búgin bestik aldym» degen balanyń qýanyshyna mán bermeı qoısańyz, bir kúni aıtpaıtyn da bolady. Sebebi, Siz mán bergen joqsyz. Bala baǵa úshin oqymaıdy. Al, eki alyp qalsa, jerden alyp, jerge salamyz. Olaı bolmaıdy. Qateligin eskertip, túzetip «endi qaıtalamaýǵa tyrys, bylaı jasasań durys» dep baǵyt-baǵdar kórsetińiz. «Jaraısyń! Meniń balam aqyldy! Meniń balam bolashaq ǵalym! Meniń qyzym bolashaq dáriger!» degendeı maqtaý sózder balaǵa esh artyq etpeıdi. Keıde tipti áldebir baıqaýlardan oryn alyp jatsa, oryn almaı, tek qatyssa da maqtap, arqasynan qaǵyp, reti kelse áldebir syılyq syılasańyz balanyń qulshynysy artpasa, kemimeıdi. «Sen budan da úlken jetistikke jetesiń! Seniń qolyńnan keledi! Sen bilimdisiń! Sen myqtysyń! Sen keremetsiń! Saǵan senemin!» Iá, dál osy syndy sózderdi balaǵa jıi aıtyp tursańyz, gúlge quıǵan sýdaı bolatyny aıdan anyq. Ýaqytyly sý iship, kún kózin kórip, maqtaý sózdi estip, topyraǵyn qopsytqan gúl de jupar ıisimen, túrimen aınalasyna ádemilik syılaıtyny anyq.

 

Qaıdzen júıesi týraly Qamshy.kz jazǵan ózge de materıaldardy oqı otyryńyz:

1. Nurǵalı Qanatuly: Biz qazaqqa kaıdzenniń jat emes ekenin dáleldedik

2. Orazaǵa kaıdzen ádisimen daıyndalý

3. Jeldetkish zaýytyndaǵy kaıdzen júıesi: bonýs beretin berekeli bıznes

4. Kaıdzen ortalyǵyna kirdiń – ǵajaıypqa sapar shektiń (fotoreportaj)

5. Kaıdzenniń 6 qaǵıdasy. Japondar ómirin qalaı jeńildetti?

6. "Obeıa bólmesi"— bızneste ýaqytty tıimdi paıdalanýdyń joly

7. Qazaqstandyq kásipkerlerdi jetistikke jetelegen erekshe ádis

8. Qyzmetkerin jumystan qýmaıtyn japondyq júıe — kaıdzen

Maqpal Sembaı

Avtormen onyń Facebook paraqshasy arqyly habarlasýǵa bolady.

Jazylyńyz

"Qamshy" silteıdi

Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.

Pikir qaldyrý

pikir