Toqaevty tanyǵyń kelse, táýelsiz Qazaqstannyń tarıhyna úńil!

Rasyn aıtý kerek, qaıratkerdiń ómir jolyndaǵy qyzmetke adaldyǵy pen memleket aldyndaǵy jaýapkershiligi ony shyrqaý bıikke shyǵarady. Artynan sóz ermegen tulǵanyń abyroıy osydan keıin bıikteı beredi. Negizi el úshin eńbek etkennen artyq baqyt joq. Nege?

Elshilikten El basshylyǵyna deıingi jol

Men osy maqalany jazar aldynda Qasym-Jomart Toqaevtyń «Nur men kóleńke» kitabyn qaıtalap oqyp shyqtym. Oqyp otyryp, bir nárseni uǵyndym:Toqaevty tanyǵyń kelse, táýelsiz Qazaqstannyń saıası tarıhı jolyna úńil! Onyń «Belasý», «Nur men Kóleńke» kitabyn oqy!

Biraq tarıh birden jasalmaıdy. Oǵan ýaqyt kerek, sosyn nátıje jyldardyń jemisimen ólshenedi. Al halyqaralyq saıasatta tarıhty jasaıtyndar kimder? Jaýap bireý: Toqaev sııaqty tulǵalar.

–Prezıdent Nursultan Nazarbaev elimizdiń halyqaralyq bedelin nyǵaıtýǵa qanshalyqty kúsh-jiger jumsaǵany Qazaqstan men shetel jurtshylyǵyna málim. Munyń ózi shyntýaıtyna kelgende óte kúrdeli jumys edi. Bizge bárin jańadan bastaýǵa týra keldi, dıplomatııalyq qyzmet degenińiz is júzinde bolǵan joq, halyqaralyq isterdi derbes júrgizý tájirıbesin de buryn-sońdy bastan keshirgen emespiz. Osynshalyq qysqa merzim ishinde bizdiń elimiz Nazarbaevtyń beınelep aıtqanyndaı, júzjyldyqqa bara - bar joldan ótti,­ – deıdi Qasym-Jomart Toqaev «Nur men Kóleńke» kitabynda.

Rasynda da dıplomatııalyq qyzmet ońaı sharýa emes. Áldi memleketterdiń álsizge qysym jasaýy, bul álimsaqtan kele jatqan qubylys. Muny joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Dóńgelek stol basyndaǵy qııan keski aıtys-tartystar, sheshilgen máseleniń keıde uzaq  ýaqyt talqylanyp nemese keıinge qaldyrylýy munyń barlyǵyna eń aldymen tózim kerek. Dıplomatııalyq qyzmetke keler bolsaq, oǵan mámigerlik qasıet tán. Toqaev sońǵy 30 jylda osyndaı qııan –keski qıyn da kúrdeli joldan ótti, synaldy jáne shyńdaldy.

Qazaqstan dıplomatııasynda orny bar tulǵa, elimizdiń alǵashqy Syrtqy ister mınıstri laýazymynda bolǵan Saılaý Batyrshauly «Dıplomatııalyq  qyzmet  jáne  halyqaralyq  qatynastar» atty kitabyńda birinshi kezekte kórnekti dıplomat Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń eńbegin  atap ótedi.

«1992 jyly Qazaqstannyń resmı delegasııasy Qytaıǵa baratyn boldy. Osy sapar barysynda biz Reseıdiń Qytaıdaǵy elshiliginde qyzmet etip júrgen jerlesimiz, dıplomat Q. Toqaevpen habarlasyp, kómek suradyq. Qytaı tilin jaqsy biletin dıplomat bizdiń delegasııaǵa járdem berdi. Keıin Prezıdent N.Nazarbaev ony elge shaqyryp, mınıstrdiń orynbasary boldy. О́z biliktiligin shynaıy eńbegimen dáleldeı bilgen dıplomat 1994 jyly Syrtqy ister mınıstri bolyp taǵaıyndaldy». Mine táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda-aq Qazaqstannan arnaıy barǵan delegasııaǵa kómek kórsetken jas jigittiń joly dıplomatııada osylaı abyroıly bastalǵan.

Budan keıin Qasym-Jomart Kemeluly 1999 jyldyń naýryz aıynda Premer-mınıstrdiń orynbasary, keıin Premer-mınıstr laýazymyna taǵaıyndalyp, Úkimet basynda 2002 jylǵa deıin otyrdy. Qaıtadan Syrtqy ister mınıstri jáne Memlekettik hatshy qyzmetin qosa atqardy. Al 2007 jyly jáne 2013 jyly ekinshi márte Parlament Senatynyń tóraǵasy bolyp taǵaıyndaldy.

Toqaev naqty aıtqanda, Syrtqy ister mınıstri men Senat tóraǵalyǵyn eki ret atqarǵan Qazaqstandaǵy jalǵyz qaıratker.

Qasym-Jomart  Kemeluly álemdik deńgeıdegi dıplomat áriptesterimen teń dárejede qarym-qatynas jasaı bilgen adam. Máselen, ol ıadrolyq qarýdy taratpaý týraly 1995 jáne 2005 jyldardaǵy konferensııalarǵa qatysyp, 1996 jyly Nıý-Iorkte ıadrolyq synaqtarǵa jalpyǵa birdeı tyıym salý týraly shartqa, al 2005 jyly Semeıde – Ortalyq Azııadaǵy ıadrolyq qarýdan azat aımaq qurý týraly shartqa qol qoıdy. 2011 jylǵy naýryzda Birikken Ulttar Uıymynyń Bas Hatshysy Pan Gı Mýn bilikti dıplomatty óziniń orynbasary jáne Birikken Ulttar Uıymynyń Jenevadaǵy bólimshesiniń Bas dırektory etip taǵaıyndady. Sonymen qatar, Qarýsyzdandyrý jónindegi konferensııanyń Bas hatshysy laýazymynda otyrdy.

 Ol – dıplomatııa tarıhynda álemdik deńgeıge kóterilgen qazaq. Toqaev elimizdiń halyqaralyq arenadaǵy abyroı-bedeliniń arttyrdy. О́zge eldermen jaǵymdy baılanystar ornatýǵa kóp kúsh saldy. Basshy retinde sabyrly, baısaldy pozısııa ustandy.

 Ol – detektııv janrynda qazaq prozasynda tyńnan túren salǵan jazýshy Kemel Toqaevtyń tekti uly.

Ol – shetelde turatyn qandastarymyzdyń kóshin elge burǵan jáne soǵan barynsha qoldaý kórsetken sanaýly ultjandy tulǵalardyń biri.

Aıta ketsek, bul másele ásirese, 1995 jyldyń qyrkúıek aıyndaǵy Elbasynyń Qytaıǵa jasaǵan sapary kezinde oń sheshim tapty. Qasym-Jomart Kemeluly óziniń «Belasý» atty kitabynda «... Degenmen, bul másele jóninde de prınsıpti ýaǵdalastyqqa qol jetkizdik: Qazaqstanǵa turaqty turýǵa kóshkisi keletin ulty qazaq QHR azamattaryna Qytaı úkimeti tarapynan eshbir kedergi jasalmaıdy. Bul mańyzdy kelisim «Qytaıdan kóship kelem» degen oralmandar sanyn arttyra túsýge járdemdeseri anyq», – dep jazdy.

Bir ǵana mysal,  1997-2001 jyldary 82 335, 2002-2006 jyldary 384 106 qandasymyz Qazaqstaǵa kóship keldi. Jalpy Qasym-Jomart Toqaevtyń qandastyrymyzdyń elge oralýyn únemi nazarda ustap kele jatqan azamat.

Ol Prezıdent qyzmetine kiriskennen keıin «Egemen Qazaqstan» men «Aıqyn» gazetine bergen alǵashqy  suhbatynda «Qoǵamdyq pikirge qozǵaý salǵan otandastar máselesin qoldan saıasattandyrýǵa bolmaıdy. Sheteldegi qandastarymyzdy Atamekenge qaıtarý isi eshqashan nazardan tys qalǵan emes, qalmaıdy da. Álemniń túkpir-túkpirindegi qandastary­myzdyń basyn týǵan jerde biriktirý – bizdiń paryzymyz»,­ – dedi.

Demek, Qazaqstannyń táýelsizdiginiń nyǵaıýyna  Elbasy, elimizdiń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtan keıin eren eńbegi sińgen tulǵa retinde Qasym-Jomart Kemelulyn ataýǵa tolyq quqymyz bar.

Jalpy Toqaevtyń álemdik araneda moıyndalǵan dıplomat ekenin myna bir oqıǵa ańǵartyp turǵandaı. Ol «Nur men Kóleńke» atty kitabynda «2005 jyldary BUU-nyń Bas hatshysy laýazymyna umtylǵan Pan Gı Mýn menimen ońasha jerde kezdesip, sóıleskisi keletinin aıtty. Ol aldymen  «Toqaev myrza, osy laýazymǵa saılaýǵa túsý sizdiń oıyńyzda joq pa?» dep eń basty suraǵyn qoıdy. Men ondaı nıetimniń joq ekenin aıttym. Ońtústik Koreıa ókiliniń  BUU-ny basqarýǵa Azııanyń ókili retinde jaqsy múmkindikter bar ekenine nyq senimimdi ustanamyn» dedim». Budan shyǵatyn qorytyndy ne? Múmkin, BUU-nyń bas hatshysy qyzmetinde Pan Gı Mýn Toqaevty ózine  básekeles kórdi me eken? Biraq aqyldasqany ras. Osydan keıin 2011 jyly Pan Gı Mýn Toqaevty óziniń orynbasary jáne Birikken Ulttar Uıymynyń Jenevadaǵy bólimshesiniń Bas dırektory etip taǵaıyndaǵany belgili. Tujyrym: halyqaralyq saıasatta bul Toqaevtyń moıyndalǵan úlken tulǵa ekenin kórsetedi. Onyń pikirimen sanasýda da osyndaı syr jatyr.

Prezıdenttik saılaý: Tańdaý nege Toqaevqa tústi?

Mine osydan kelip, birneshe saýal týady: Qazaqstan dıplomatııasynyń san taraýly kúrdeli jolynan ótken Qasym-Jomart Toqaevqa nelikten tańdaý tústi? Elbasy, «Nur Otan» partııasynyń Tóraǵasy Nursultan Nazarbaevtyń Toqaevty Prezıdent retinde kórgisi keletininiń astarynda qandaı aqıqat jatyr?  Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaev aldaǵy prezıdent saılaýynda Qasym-Jomart Toqaevqa nege qoldaý kórsetýge shaqyrdy?

– Ol eń kúrdeli kezeńde Qazaqstan úkimetin basqardy. Esterińizde bolsa, 1998 jylǵy Azııadaǵy qarjy daǵdarysynan keıin ekonomıkany qalpyna keltirýge atsalysty. Toqaevtyń tikeleı tapsyrýymen 90- jyldardyń aıaǵy men 2000 jyldardyń basynda birqatar mańyzdy reforma júrgizilip, el ekonomıkasyn kóterýge jol ashty. Ol Qazaqstan táýelsizdiginiń alǵashqy kúnderinen bastap menimen birge jumys istep keledi. Men ony jaqsy bilemin. Ol - adal ári jaýapkershiligi joǵary azamat. Elimizdiń ishki jáne syrtqy saıasatyn jan-jaqty sezinedi. Ol barlyq baǵdarlamalardy ázirleýge jáne qabyldaýǵa atsalysty. Qasym-Jomart Kemeluly Qazaqstandy basqarýǵa naǵyz laıyqty azamat dep senemin,- dedi Elbasy Nazarbaev.

Mine sodan beri kóp ýaqyt ótken joq. Toqaev birer aıdyń ishinde óziniń strategııalyq sheshim qabyldaı alatyn qaıratker, memleket basshysy ekenin kórsetti.

1.Toqaev  ákimderdiń qazirgi esep berý formatyn ózgertý qajettigin aıtty. Jadaǵaı derekterge qurylǵan ákimderdiń esebi áleýmetti sendirmeıdi. Mundaı esep halyqty jalyqtyrady.

2.Qasym-Jomart Kemeluly atqarýshy bılikke halyqqa jaqyn bolý kerektigin aıtty. Prezıdent barlyq ákimderge de áleýmettik jelide akkaýnt ashýdy tapsyrdy.

3.Toqaev jelidegi Tvıtter paraqshasy  arqyly tikeleı tapsyrma bere bastady jáne ol jedel oryndalyp ta jatyr.

4.Ol memlekettik tilge kózqarasyn ashyq aıtty. «Balalarǵa bilim berý úrdisinde basty nazardy memlekettik tilge, qazaq tiline berý kerek. Orys tilin de oqytý kerek, sebep túsinikti. Aǵylshyn tilin de oqytý qajet, eki tilmen qatar emes, keıinirek meńgerýge bolady. Osylaısha, úsh tildi, bolashaqqa ashyq kózben qaraıtyn urpaqty tárbıeleımiz,- dedi.

5.Toqaevtyń nusqaýymen bir mıllıonnan astam aılyǵy tómen aýyldyq, aýdandyq, oblystyq deńgeıdegi bıýdjettik sala qyzmetkerleriniń jalaqysy 2019 jyldyń 1 maýsymynan bastap ósetin boldy.

6.Ol alǵashqy saparynda qasıetti Túrkistanǵa baryp táý etti. Mańǵystaý oblysyna jumys sapary kezinde Aqtaý kóshelerinde turǵan óziniń bılbordtaryn alyp tastaýdy buıyrdy.

7.Toqaev bilim salasyndaǵy reformalardy toqtata turý qajettigin aıtty. «Múmkin bul saladaǵy mańyzdy reformalardyń úzdiksiz júrgizilýin toqtata turý qajet shyǵar. «Qandaı jetistikke jettik, qaıda keldik, nege qol jetkizdik?» Aldymen osylarǵa baǵa berip alý kerek. Bilim berý salasynda tereń jáne jan-jaqty oılastyrylmaǵan synaqtardy ótkizýge jol berýge bolmaıdy. -dedi ol.

8.Qasym-Jomart Kemeluly Prezıdent retindegi óziniń úsh ustanymyn atady: «Meniń Prezıdent retindegi negizgi ustanymym ári kózqarasym, eń aldymen, sabaqtastyq, ıaǵnı Elbasy saıasatyn jalǵastyrý. Sabaqtastyq joq jerde turaqtylyq bolmaıdy. Tek daǵdarys, tipti janjal, qaqtyǵys qana bolady. Ekinshi ustanymym, bul – ádilettilik. Ádilettilik joq qoǵam eshqashan damymaıdy. Tek qana qıynshylyq, taýqymet, quldyraý bolady. Úshinshi ustanymym – ilgerileý. Qazaqstan básekelestikke toly álemde tek qana alǵa jyljýdy kózdeıdi».

9.Ol memleket basshysy retinde, prezıdenttik saılaýdyń taza, ashyq ári ádil ótýine kepildik beretinin aıtty.

10. Qasym-Jomart Kemeluly qoǵamdyq kelisim ulttyq keńesin qurdy. Oppozısııa ókilderin dıalog alańyna shaqyrdy.

Rasynda da basqalaı kózqarastyń oryn alýy múmkin emes. Bul qadamda Elbasynyń taǵlymy mol saıası sabaqtastyǵyn jalǵastyrý joly jatyr. Turaqtylyqqa úırenip qalǵan Qazaqstan úshin tańdaý sondyqtan da taý tulǵaly Toqaevqa tústi. Prezıdent Nazarbaev Tóraǵasy bolyp tabylatyn  «Nur Otan» sondyqtan da Toqaevty prezıdenttikke kandıdat etip usyndy. О́ıtkeni...

–Biz Elbasynyń sara jolymen júremiz. Halqymyz – birtutas. Táýelsizdigimizdiń eń joǵary qundylyǵy retinde memleketimizdiń irgesi myǵym. Aldaǵy Prezıdent saılaýy osyǵan dálel bolýy kerek,– dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Al Elbasy qalaǵan, Nazarbaev tańdaǵan, «Nur Otan» usynǵan kandıdat eshqashan kósh sońynda qalmaıdy. Demek, jeńis jaqyn.

...Endeshe, 9 - maýsym Qazaqstannyń bolashaǵy úshin taǵdyrsheshti kún bolatyny anyq.