Býkmeker ortalyqtarynyń kúni ne bolmaq?

Osydan 10 jyl buryn kazıno ortalyqtary jappaı qaladan tys Qapshaǵaıǵa kóshirilgende, kópshilik bórikterin aspanǵa atyp qýanǵan edi. Alaıda kóp uzamaı-aq qoǵamǵa «maıl rýmen» birge býkmeker ortalyqtary enip ketti. Birinshisi zaman talabyn eskerip, kóshten qalsa, ekinshisiniń kúni bitýdiń ornyna, jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqtaı qaptap ketti. Kóshede kimnen surasań da, «jabý qajet» deıtin býkmeker ortalyqtaryna shynymen de úkimet tarapynan qysym kórsetile me? Olardyń qoǵamǵa qandaı paıdasy bar? «Olımp» ortalyǵy nege ózgelerden qaraǵanda tanymal? Mine, osy sekildi saýaldardyń jaýabyn bilgińiz kelse, maqalaǵa mán berińizder!

Býkmeker qashannan bar?

Tarıhı kınolardaǵy gladıator jekpe-jekterin kórgende jınalǵan jurt jappaı aqshalaryn tigip jatqanyn baıqaý qıyn emes. Iá, shynymen de alǵashqy bás tigýler ejelgi Rım Imperııasynda paıda bolǵan. Dese de, resmı memlekettiń maquldaýymen alǵashqy býkmeker ortalyǵy Anglııada 1795 jyly Garrı Ogden Nıýmarket qalasynda ashyldy. Onyń bir ereksheligi – tek at sportyna ǵana bás tigýge ruqsat etiletin edi. Al qazir sporttan tys kıno, saıasat ta qamtylady. Mysaly, «Taqtar oıynynda» kim patsha bolady? AQSh saılaýynda kim jeńiske jetedi, 2012 jyly Armageddon kórinedi me? degendeı suraqtardyń bolýy aldaǵy ýaqytta ómirimizdegi árbir qımylymyz bás tigilýmen sheshiletinge aparatyn sekildi.

Al onlaın túrde tigiletin býkmeker ortalyǵy 1994 jyly Antıgýa jáne Barbýda memleketinde alǵash ret tirkelse, keıinnen zertteýlerdiń qorytyndylary 2001 jyly álemde 8 mln onlaın oıynshy bar ekenin kórsetkende, úkimet olardy tikeleı qadaǵalaýǵa májbúr boldy.

Resmı túrde Qazaqstanda alǵashqy  býkmeker 2007 jyldan bastap ashylǵan. Al onyń keń qanat jaıýy 2009-dan bastalady. Oǵan sebep, sol jyly jappaı kazıno ortalyqtary qaladan tys jerlerge kóshirilýi bolatyn.

«Býkmeker» álemniń jaǵdaıy tómen elderinde qyzmet etedi – degen qaǵıdany kúndelikti ómirde estip júrgenimizben, álemniń alpaýyt elderi Ulybrıtanııa, Shvesııa, Japonııa, Kanada, Sıngapýrda bás tigý ekonomıkaǵa ólsheýsiz paıda túsiretin qarjy kózi dep sanalyp, tipti úkimettiń ózi jeke qadaǵalaıdy. О́tken 2018 jyly Qazaqstannyń bıýdjetine býkmeker ortalyqtarynan túsken qarjy 14.4 mlrd teńgeni (37 mln dollar) quraǵan.

 

Býkmekerge qansha adam tigedi?

Álemdik býkmeker ortalyqtarynyń málimetinshe, álemdegi 1,05% básti qazaqtar tigedi jáne onlaın stavkada 247 eldiń arasynan 24 oryndy ıelenedi.  Al eń tanymal býkmeker ortalyǵy «Olımp». Olardyń resmı saıttarynan bólek, VK jelisinde 185 myńnan astam adam tirkelgen. Resmı saıttarynda 750 myńdaı azamat tirkelgenimen, eń belsendi degenderdiń sany 350 myńdy quraıdy.

 

Rettilik	Býkmeker ataýy	Kúndelikti kiretin adamdardyń sany
1	«Olımp.kz»	79600
2	«1xBet»	75600
3	Parımatch	43400
4	ProfitBet	5180
5	Gol + Pas	1840

 

Jurt japsyn dep shýlaıtyn býkmeker ortalyqtaryna úkimet tarapynan belgili bir is-shara qoldanyla ma? Árıne! О́tken jyly árbir býkmeker kassasy aıyna 150 aılyq kórsetkish deńgeıinde, onlaın býkmekerler 2000 aılyq kórsetkishinde salyq tólese, bıylǵy jyldan bastap ár kassa aı saıyn 300 aılyq eseptik kórsetkishin, onlaın oıyndar 3000 aılyq kórsetkishti tólep qana qoımaı, alǵash ret ár tigilgen boljamnan 12% NDS alynady. Bul býkmeker ortalyqtaryna tıimsiz bolǵandyqtan, sarapshylardyń oıynsha aldaǵy ýaqytta olardyń qatary azaıa túspek.

Jalpy elimizde lısenzııasy bar 45 býkmekerlik ortalyqtyń túri bar. Onyń ishinde eń kóbi «Olımp». Eń alǵash 2007 jyly 15 mamyrda kelgen bul ortalyqtyń dál qazirgi sátte 307 núktesi bar. Olardyń 91-i Almatyda, 66-y Astanada tirkelgen. Nege bul býkmeker ortalyǵy ózgelerden qaraǵanda tanymal? Sebebi, «Olımp» bir kvıtansııa boıynsha maksımaldy túrde 10 mıllıonǵa deıingi utysty beredi. Qalǵan býkmekerler tek 5 mln teńge ǵana utysty bere alady. Sol sebepti «Olımptyń» qaltasy ózgelerden qaraǵanda birneshe ese qalyń. Beı            resmı málimetterge qulaq túrsek, jyldyq tabysy 250 mlrd teńgeni quraıdy.

 

Býkmekerdi qalaı toqtata alamyz?

Býkmekerdi jabý jóninde usynystar qoǵamda birshama. Biri tek jappaı jabý kerek dese, ekinshisi Qapshaǵaı syndy tysqary jerge kóshirý kerek dep sanaıdy.

• Býkmeker ortalyqtaryn jabý. Álemdik tájirıbelerge qarasaq, býkmekerlik keńseler jumysyn jasamaıtyn elder bar. Ásirese kommýnıstik Vetnam, Qytaı syndy elderde zańmen shektelse, Arab áleminde bás tigý qasıetti Quranmen tyıym salynǵan. Sol sekildi Izraıldyń qaǵıdasynda da bás arqyly aqsha utý adamdy tabysqa jetelemeıdi dep sanaıdy. Degenmen, býkmeker ortalyqtaryn jabatyn bolsaq, irili-usaqty qalalarda kúzetshi, kassır, daıashy t.b qyzmetkerler óz jumystarynan aıyrylady. Bul taıaqty kezinde kórshiles Qyrǵyz eli bastan ótkergen.
• Býkmeker ortalyqtaryn qaladan tys jerge kóshirý. AQSh-tyń Nevada, Atlantık-Sıtı syndy jerlerinde, Ońtústik Koreıanyń qaladan tys Kanvon qalasynda ǵana arnaıy bás tigýge ruqsat etilse, elimizdiń Parlamentinde de osy usynys 2017 jyldan beri únemi aıtylyp keledi. Odan tys býkmeker ortalyqtaryn oqý oryndarynan, meshitterden alys jerlerge yǵystyrý máselesi de qozǵalýda
• Jas mólsherin kóbeıtý. Psıhologtardyń paıymdaýynsha jas azamattar, oqýshylardyń azarttyq oıyndarǵa degen yqylasy tez aýady. Elimizde býkmeker ortalyqtarynda kóbinese stýdent jastar kóp baratyndyqtan, zańnamany 21 jas dep emes, 25 jasqa deıin uzartylýy múmkin.
• Saıtqa JSN arqyly tirkelý. Kámeletke jasy tolmaǵandar saıtqa tirkele almaýy tıis. Eger osy talaptar buzylǵan jaǵdaıda, lısenzııadan tartyp alý t.b qatań is-sharalardy qoldansa, býkmeker ortalyqtarynyń da kóleńkeli tústary azaıýshy edi...

Qanat Baıuzaqov          

 

Qyzyqty fakt: «Astananyń» atqarýshy dırektory Pol Eshýortı 2005 jyly reseılik chempıonatta "Rýbınge" qarsy oıynda "kelisilgen kezdesýge" kónbeı, fýtbolshylardy sporttaǵy adaldyqqa shaqyrǵan eken. Saldarynan jeńilýge tıis bolǵan "Rostov" 1:1 esebimen teń oınap, Eshýortıdi bas bapkerlikten qýǵan.

Qyzyqty fakt: Reseıdegi álem chempıonaty býkmekerge eń kóp aqsha tigilgen týrnır retinde este qaldy. Derekterge súıensek, 250 mlrd rýbl býkmekerdiń qaltasyna quıylǵan.