Maqpal Mysa. Júrek túbindegi jańǵyryq (suhbat)

Maqpal Mysa – aqyn, Jazýshylar jáne jýrnalıster Odaǵynyń múshesi. "Alaqandaǵy baqyt", "Men kerekpin" jáne "Aspantaýdyń kóktemi", «Shoǵan Abyz» atty tórt kitaptyń avtory. «Aqsý aýdanynyń 80 jyldyǵy» jáne «Muqaǵalı Maqataevtyń 80-jyldyǵyna» arnalǵan respýblıkalyq baıqaýlarda birinshi oryn alǵan. Molyqbaı qobyzshy, Maıra Ýálıqyzy, Maǵjan Jumabaev, Sultanmahmut Toraıǵyrov atyndaǵy syılyqtardyń ıegeri. Reseı Jazýshylar Odaǵynyń sheshimimen bilikti aýdarma úshin balqar aqyny Kerim Otarov atyndaǵy altyn medalmen marapattalǵan. Sonymen qatar, Qazaqstan Tuńǵysh Prezıdenti Qory uıymdastyrǵan «Altyn tobylǵy» Respýblıkalyq baıqaýynyń bas júldegeri atanǵan. Memlekettik «100 jańa esim» jobasynyń ekinshi kezeńindegi 29 jeńimpazdyń biri.

–Maqpal, ártúrli ensıklopedııalyq kitaptar aýdaryp, redaksııalaıtynyńyzdan habardarmyz. О́leńderińiz aǵylshyn, túrik, tatar, bashqurt, orys, qyrǵyz, ázirbaıjan jáne ıspan sekildi túrli álem tilderine aýdarylǵan. Birsypyra óleńderińiz ıspan, ázirbaıjan, orys antologııalyq kitaptaryna engen. "Altyn tobylǵy" baıqaýynda bas júlde alǵan "Shoǵan Abyz" poemańyz da jaqynda úsh tilge aýdarylyp, jaryqqa shyqty.

Jalpy ózińiz qansha til bilesiz? Bolashaqta óz shyǵarmalaryńyzdy ózge tilge ózińiz aýdarsam degen maqsat bar ma?

– Poezııada ult joq, adamzattyń ortaq aqyl-oıy men júrek úni óleńmen ǵana úndesedi. Aýdarma jasaǵanda kóbine orys tilindegi nusqasyna júginemin. Al, mektep qabyrǵasynda júrgende fransýz tiline erekshe yqylasym aýyp edi. Sodan bolar, az da bolsa sol tilde sóıleı bilemin. Al, ózimizdiń týys elderdiń tilin túsiný qıyn emes. Aǵylshyn tilin de meńgerýge tıispin. Qolǵa alý kerek! «Shoǵan abyz» úsh tilge aýdarylǵanyn bilesizder. Bul – úlken jumystyń nátıjesi boldy. Aıtyp óteıin, orys tiline kórnekti aqyn Nadejda Chernova, túrik tiline Túrkııada oqýyn jalǵastyryp júrgen jas aqyn Balsan Mádı, aǵylshyn tiline kásibı maman Gúlnár Bekqojanova aýdaryp shyqty. Aldaǵy ýaqytta orys jáne aǵylshyn tilderine aýdarylǵan jeke óleńderden quralǵan jınaq shyǵarǵym keledi.

–Shyǵarmashylyǵyńyzǵa sholý jasaǵanda, sıkldi óleńder, tolǵaý, balladalar men poema jazǵanyńyzdy baıqadym. Jalpy baǵyndyra almaı júrgen qandaı da bir janryńyz bar ma?

–Aqyn – halyq baılyǵy. Al, halyq aqynnan óresi bıik óleń kútedi. Meniń jazyp júrgenderim bolashaq jazarymnyń jarnamasy bolýy kerek. Bul degenińiz  - úlken jaýapkershilik. Rýhymyzdyń tazalyǵyn, janymyzdyń jarasymyn jyrdan ǵana tabamyn. О́leń –  Jaratqannan qonǵan qasıet. Ony baqyt qusyndaı aıalap júrgende, basqa janrdy oılamappyn. 

–Shyǵarma týmas buryn myna janrda jazaıyn dep arnaıy baǵyttaısyz ba, álde ol shabyttyń «tilegine» baılanysty ma?

–О́leń – jumbaǵy sheshýsiz tylsym álem. Ol zaýyttan shyǵatyn ónim emes. Shabytsyz jyr jaıdaq oı, jalań sezimnen quralýy múmkin. Al, shyn óleń shabytpen týady. Adamdar óleńniń qudiretin dúnıeáýı oılardan ada bolǵan kezde ǵana jan-júregimen sezinedi. «Yntaly júrek sezgen sóz, bar tamyrdy qýalar» deıtin Abaı atamyzdyń sóziniń dáleli.

–Kez kelgen adam barshylyqtan da, joqshylyqtan ta bezip ketkisi keletin sátteri bolady. Jigeri qum bolyp, saly sýǵa ketkendeı kúı keshedi. Bylaısha, aıtqanda kúızelistiń qursaýynda qalady. Sondaı sátterde sizdiń jigerińizdi qamshylap, ol álemnen alyp shyǵatyn ne, álde kim?

–Adam jany – kúrdeli álem. Ár pendeniń ǵumyrynda óz qaıǵy-muńy, tereń syrlary teńiz túbindegi  ıirimdeı  ıirilip  jatady. Muny keıde  taǵdyr dep te aıtamyz. Aqyn – baq pen sordyń ortasyndaǵy jaratylys. Kúızeliske túsken sátterimde aıdynǵa jeldi kúni qaıyq salyp, aǵysqa qarsy júzdim. «Qara arǵymaq arysa, qarǵa adym jer muń bolar» deıtin Qaztýǵan jyraýdan bastap,  Abaı, Shákárim, Sultanmahmut, Maǵjandar aıtqandaı taǵdyrdy óziń jasaı bilý kerektigin túsindim. «Aq tańdardyń esigin ashqan saıyn aǵaram» nemese «Baǵy basym tirliktiń soryn qaıtem tizbelep» deıtin joldar bar bir óleńimde. Qaıyrylǵanda qaıraıtyn, qaraıǵanda aǵartar - úmit, senim, meıirim, mahabbat, dostyq, izgilik sııaqty uly qasıetter. О́mirdi súıý kerek.

–Maqpal, keıde zamanyńyzdan buryn, ıakı keıin týylǵandaı kúı keshpeısiz be? Iаǵnı, shirkin, Farızanyń zamandasy bolǵanymda ǵoı... nemese Ahmatovanyń dáýirinde, sonyń elinde turǵanymda ǵoı degendeı...

– Armanshylmyn. Qııalym ózimnen júırik. Ol ótken ǵasyrǵa ǵashyq. Sal-serilerdiń dáýirine sapar shekkende, elimniń jasyl jaılaýyna gúl bolyp qadalyp, syńǵyrly syrlaryn súısinip tyńdaımyn. Osy sezimde júrgende «Maqpal taý», «Maqpal áni» óleńderim dúnıege keldi. Bizge deıin ómir súrgen arystarymnyń janyn, júregin sezindim, rýhtaryn jyrmen aıalaǵym keldi. Aqyndy ýaqyt tarazysyna salyp bólshekteýge bolmas. Aqyn ótkenniń de, búgin men erteńniń de qamyn oılap, tamyryn basatyn jan.

–Saýsaqtaryńyz qalamnan basqa qandaı quraldy jıi ustaıdy? Zamanaýı tehnologııa aqyn seziminiń notasyn sherte ala ma?

– Áıel adam bolǵan soń, qalam ustaıtyn qolmen  kóp úı sharýasyn jasaýǵa týra keledi. Búginde tehnologııa damyǵan zamanda, adam túısigi men saýsaq ushy qabysyp, kompıýter, smartfonnyń pernetaqtalaryn jyldam teredi. Biraq men qalamymdy tastaǵan emespin.

– Jaqynda ǵana 2500 adamnyń ishinen óre shaýyp, «100 jańa esim» jeńimpazdarynyń qatarynan tabyldyńyz. Ol - sizdiń baǵyńyz! Atalmysh jobaǵa sizdi kim usyndy? Marapattaý kezinde  nege dál sol óleńdi oqydyńyz? Ondaı resmı sahnada ádette resmı, patrıottyq taqyryptaǵy án-jyr, sóz aıtylady, oqylady. Al, Siz tipti Elbasynyń ózin óz álemińizge ertip ketkendeı kúı keshtirdińiz...

– Meni «100 jańa esim» jobasyna ózim turyp jatqan Qapshaǵaı qalasynyń qalalyq kitaphanasy usynǵan bolatyn. О́zimniń osyndaı dárejege kóterilip, «100 jańa esimniń» 29 jeńimpazynyń qataryna ilikkenime qýandym. Sol deńgeıge jetýim úshin daýys bergen oqyrmandaryma, halqyma, barlyq tilekshi jandarǵa aıtar alǵysym sheksiz.

О́mirde dúnıesi túgel  adamnyń da jan-júregin syzdatar muń bolady. Adam jany tazarmaı, dúnıe tazarmaıdy. Al, óleń osy bir sezimderdi shıryqtyryp, tamyrshydaı dóp basyp, janarǵa jas ákeledi. Adamzatqa ortaq sezim. Túıini – meıirim. Biz shólirkep júrgen meıirim. «Alystama!»  Júrek túbindegi jańǵyryq. Beınebir alys-alys asýlardan talyp estiletindeı jan daýys. Úmit. Máńgi ajyramas baılanys. О́leń ólmes ǵumyr - mahabbat ekenin aıtyp tur...

–Maqpal, suhbatyńyz úshin kóp rahmet! Shabytyńyz sharyqtaı bersin, qalamyńyz talmasyn! Bastysy – móldiregen náp-názik álemińizden ajyramańyz!

Áńgimelesken: Maqpal Sembaı

Aqynnyń "100 jańa esim" jobasynyń marapattaý rásiminde oqyǵan óleńin nazarlaryńyzǵa usynamyz.

"SEN MENEN ALYSTAMA"

... Qaıda meni bastaısyń ǵaryshqa ma?
Dosqa da aıtpas syr edi tanysqa da.
Saǵynyshym sarǵaıǵan saǵymdardaı,
Sen menen alystama!

Ottaı sharpyp ótetin jalyn ishten,
Saǵym ba ediń, sarǵaıǵan saǵynysh pa eń?
Janaryńda jahuttaı jasyn oınap,
Baqyttyń balyn ishkem.

Túren tartqan tirshilik tur óńińde,
Bir sóz aıtyp qalsańshy júrerińde.
О́mir zýlap barady kóz aldymda,
О́leń týlap barady júregimde. 

Araı syıla sen maǵan aı kún usyn,
О́zińmenen kúnim kún, aı tynysym.
Bul ómirge kelgenbiz bizder bálkı,
Baqyt ánin qosylyp aıtý úshin.

Tunjyrap tur tanys qyr, tanys qala,
Arna kerek alqynǵan aǵysqa da.
О́mir jaıly óleńdi men bastaıyn,
Sen menen alystama!