«Barmaq basty, kóz qysty» áreketter oryn almasa ıgi. Halyqtyń 450 mlrd teńgesi «QazAgroǵa» berilmek

Elimizdiń Ulttyq qoryn basqarý jónindegi keńesi «QazAgro» ulttyq holdıngine Biryńǵaı jınataýshy zeınetaqy qorynan 450 mlrd teńge alyp berýdi maquldap otyr. Bul bólingen qarjyny «QazAgro» holdıngi jyl saıyn 10 paıyzdyq ústeme tóleı otyryp, 15 jyldyń ishinde zeınetaqy qoryna qaıtaryp beretin bolady. Ulttyq qordy basqarý keńesi mamandarynyń paıymdaýynsha, bólingen qarjy aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa, aýyl sharýashylyǵy kásiporyndarynyń boryshtyq júktemesin azaıtýǵa, aýyl sharýashylyǵyna arzan nesıe berýge, valıýtalyq táýekelderdiń azaıýyna kómektesedi. Áıtese de sala mamandary zeınetaqy qoryndaǵy qarjyny aýyl sharýashylyǵy salasyna bólýde basa nazar aýdaratyn jaıttardyń bar ekenin alǵa tartty.

Aýyl sharýashylyǵy salasyn zerttep júrgen mamandardyń baıyptaýynsha, qazirde ekinshi deńgeıli bankterden jáne shaǵyn qarjy uıymdarynan nesıe alyp, ony óteı almaı júrgen sharýalardyń kórsetkishi 74 paıyzǵa jetken. Bul rette «Barometr» taldaý ortalyǵynyń qarjygeri Arman Mýsınniń aıtýynsha, bizge bolashaqta sharýalardy qarjylandyrýǵa jańasha lep engizý qajet. «QazAgro» holdınginiń de ustanyp otyrǵany sol burynǵysha saıasat ekenin alǵa tartqan maman «eger ustanǵan baǵytty ózgertpesek, bólingen qarjy zeınetaqy qoryna túsim ákele qoımaıdy» deıdi.

«Qazir ekinshi deńgeıli bankterge, shaǵyn qarjy uıymdaryna boryshker sharýalardyń sany artqan. 2010 jyldary ekinshi deńgeıli bankter sharýalarǵa 3,8 paıyzben 10 jylǵa nesıe berip keldi. Bul rette sharýalar ekinshi deńgeıli bankterge bıznes josparyn bekittirip, agrobıznesti damytý maqsatynda osyndaı arzan nesıe ala aldy. Al 2017 jyldan bastap bankter 5,5 paıyzben nesıe usyna bastady. Bastapqyda mundaı nesıeni sharýalar tarpa bas salǵanymen, qazir qaıtarýǵa qınalyp jatyr. Sebebi agro nesıe táýekeli kóp júıe. Nesıe alǵanda sharýalar eginnen túsetin paıdaǵa senip nesıe rásimdeıdi. Endi biri maqtadan túsetin túsimge senedi. Kelesi biri mal basynyń ósimine senedi. Túsimderi azaıyp, kerisinshe, shyǵyn kóbeıip ketse, sharýalarǵa nesıeni tóleý qıyn bolady. Sondyqtan bul arada osyndaı táýekelderdi de eskerý kerek. О́z basym «QazAgro» osyndaı jaıttardy eskerip alyp baryp qana qarjyny tıisti jerine jetkizedi dep oılaımyn. Bolashaqta sharýalarǵa beriletin nesıe kólemin 3,2-3,5 paıyzǵa túsirý qajet dep esepteımin. Osylaı bolatyn bolsa, sharýalar da nesıe alý táýekelinen qoryqpaıtyn bolady»,-deıdi qarjyger Arman Mýsın.

Qarjygerdiń aıtýynsha, bizde kezinde «Agro nesıe» korporasııasy qurylǵan kezde aýyl arzan nesıemen qamtylady degen úmit basym bolǵan. О́kinishke qaraı, bul korporasııanyń kapıtaly az boldy. «Korporasııa tek sanaýly jobalardy ǵana qarjylandyra aldy. Aldaǵy ýaqytta «QazAgro» osy jaıttardy da eskergeni jón» deıdi maman.

«Agro nesıe» korporasııasy aýyl sharýashylyǵy salasy boıynsha úlken jobalardy nesıelendire almady. Atalmysh korporasııa arqyly birlestikterge berilgen nesıeniń kólemi az boldy. «Agro nesıe» bar-joǵy 30-35 jobany ǵana qarjylandyra aldy. Bolashaqta «QazAgro» osy olqylyqtyń ornyn toltyryp, aýyl sharýashylyǵyna qatysty iri-iri jobalardy qarjylandyra alsa jón bolar edi. Aýylǵa ınvestısııa salýdyń mashaqaty kóp. Sondyqtan zeınetaqy qoryndaǵy qarjy tolyqtaı túsimmen qaıtý úshin aldymen aýyldyń ınfraqurylymyn damytýǵa, aýylda kásipkerlik orta qalyptastyrýǵa, sharýalardyń kásipkerlik qabiletin arttyrýǵa qarjy bólinýi kerek. Aýylda básekege qabiletti kásipkerlik orta qalyptaspasa, sharýalardyń qolyna qansha jerden qarjy bergenmen, olar ony uqsata almaıdy. Sondyqtan bólingen qarjy ustaǵannyń qolynda, tistegenniń aýzynda ketpeýi úshin qarjyny tikeleı jergilikti ákimdikter qatań baqylaýǵa alýy qajet. Qarjy qoldan-qolǵa ótpeýi tıis. Tikeleı holdıngten jergilikti ákimdiktiń bıýdjetine aýdarylyp, sol arqyly sharýashylyqtardy damytýǵa bólinse jón bolar edi. Holdıngten bankke ótip, bankten nesıe korporasııalaryna ótip, odan nesıe uıymdaryna ótse, bul qarjy shashyrap, naqty isti júrgizetin sharýalardyń qolyna tımeı, «barmaq basty, kóz qysty» áreketter oryn alyp, tamyr-tanystyqqa jol berilýi de yqtımal. Sondyqtan qarjy tikeleı isti júrgizetin sharýaǵa, kásipkerge, agrobızneske jetýi úshin jergilikti ákimdikterdiń baqylaýy tetikke qosylýy tıis»,-deıdi Arman Mýsın.

Jalpy, zeınetaqy qoryndaǵy qarajatty aýyl sharýashylyǵyna emes, eldiń ınfraqurylymyn, ınnovasııalyq áleýetin damytýǵa salýdyń áldeqaıda tıimdirek ekenin alǵa tartqan mamandar da joq emes. Máselen, ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor Beısenbek Zııabekovtyń aıtýynsha, qordaǵy qarjyny ulttyq ekonomıkany damytýǵa bólgen durys edi.

«Zeınetaqy qoryndaǵy qarjyny ulttyq ekonomıkaǵa serpin berip, qarqyndy jumys istep turǵan salalarǵa salý kerek shyǵar. Otandyq ónim óndirýshi salalarǵa, ınnovasııalyq baǵytty ustanǵan salaǵa, ınfraqurylymdy damytatyn salalarǵa qarjy berýdiń jemisi bar dep oılaımyn. Al aýyl sharýashylyǵy salasyna salynǵan qarjy qaıtý úshin úkimettiń kepildigi bolýy kerek dep esepteımin. Onsyz bul qarjy jelge ketkenmen teń»,-deıdi ǵalym.

Derekterge júginsek, damýshy jáne damyǵan elderdiń birazynda agro salasyna bólinetin qarjy bizdiń elmen salystyrǵanda 8 esege kóp. Mysaly, biz asyl tuqymdy mal basyn jıi satyp alatyn Avstralııada et jáne sút sharýashylyǵyn damytý úshin jyl saıyn sharýalaryna 1,5-2 paıyzdyq ústememen 271 mln dollar qarjy bólinedi eken.  Sol tárizdi Malaızııada asyl tuqymdy mal ósirý úshin sharýalaryna beriletin arzan nesıe ústemesi 1,5 paıyzdy ǵana quraıdy.

Buǵan qatysty aýyl sharýashylyǵy ǵylymynyń doktory Janábil Aqaev «Damyǵan elderdegi agro salany órkendetý jaǵy óte jaqsy damyǵan. Men ózim Avstralııanyń fermerlerimen 2017 jyly eki márte kezdestim. Sonda olardyń mal bordaqylaıtyn alańdaryn kórip, mal basyna beretin jem-shóbin kórip, agrotehnıkalarynyń bazasyn kózben kórip tańyrqap qaıttym. Olardyń ókimeti aýyl sharýashylyǵynan túsetin túsimniń basym bolatynyn, keleshekte agro ónimderge degen suranystyń arta túsetinin jaqsy biledi. Osydan bolar bir ǵana Avstralııa bizden agro salasy boıynsha 15 jylǵa kósh ilgeri damyp ketken. Bolashaqta Qazaqstan úshin agro salany zamanǵa saı damytý, birlestikterdi jańasha baǵytqa qaraı baǵyttaý, arzan nesıeni aýylǵa aparý, agro ónimnen qarqyndy túsim alý mańyzdy bola túspek. Endeshe qandaı bolsa da bólingen qarjyny shashaýyn shyǵarmaı uqsata bilý mańyzdy»,- dedi.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy