ERDOǴAN QAZAQ-TÚRIK LISEILERIN JABÝDY USYNYPTY

Túrkııa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵannyń Qazaqstanǵa saparynyń biraz syrlary ashylyp jatqanǵa uqsaıdy. Baýyrlas eki eldiń arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq qarym-qatynastardy nyǵaıtý kerektigin aıtqan, Túrkistanda meshit ashqan Erdoǵan, bir jaǵynan Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa basqa bir máselede qolqa salý úshin kelgen tárizdi. Áıtpese, baıaǵydan aıtylyp júrgen Qazaqstan men Túrkııanyń taýar aınalymyn 10 mlrd dollarǵa jetkizý týraly áńgimeden ózge taqyryp tabýǵa bolar edi.

Jalpy, Túrkııadan bizdiń úırenerimiz kóp. «Túrki birligin» qalyptastyrý úshin birinshi kezekte ekonomıkalyq baılanystar qajet desek, Túrkııa bul máselede lokomotıv bolýy tıis edi. Qazaqstanda Túrkııaǵa qajettiniń bári bar. Munaı da, gaz da, ózge baılyqtar da. Biraq, tehnologııa joq. Túrikterde ol bar. Biraq, Túrkııa sondaı jańa tehnologııalaryn bizdiń naryqqa engizbeı otyr. Máselen, qorǵanys salasynda endi-endi jandana bastaǵan baılanystardy tipten tereńdetse, kıbershabýyldardan qorǵaný, áskerı tehnıkalardy tek ózderiniń elektrondy quraldarymen jabdyqtaý syndy tájirıbelerin aıtsa Túrkııanyń shyn baýyrlas ekendigi baıqalar edi. Sondaı-aq, ǵylymdy óndirispen baılanystyrýdaǵy Túrkııanyń tájirıbesi de myqty. Al, Qazaqstannyń tranzıttik áleýeti kúshti. Qazba baılyqtary mol. Álemdegi eń iri naryq sanalatyn Qytaımen kórshi otyr. Bireýge jalǵa berip otyrsa da ózi ǵarysh aılaǵy bar. Kóp uzamaı, bul ǵarysh aılaǵyn orystar jalǵa alýdy toqtatýy múmkin. Sol kezde ǵylymy men tehnologııasy táýir damyp kele jatqan, áskerı maqsattaǵy «Göktürk-2» jer serigin tek qana óz tehnologııalary arqyly jasap shyqqan Túrkııa Qazaqstannyń ǵarysh salasyn damytý úshin   qol ushyn sozýǵa daıyn bolsa qanekeı?! Ondaı áńgimede aıtylmady osy joly. Kerisinshe, bizden «erdiń artqy qasyn suraǵanǵa» uqsaıdy.

Bizdiń bulaı deýimizge de negiz joq emes. Qazaqstan men Túrkııanyń qarym-qatynastary bılikke Rejep Taıyp Erdoǵan men komandasy kelgennen beri tek deklaratıvtik sıpatta qaldy. О́ıtkeni, memleket basshylary sońǵy jyldary birneshe márte kezdeskenimen eldi eleń etkizer bastamalar aıtylmady. Árıne, túrik halqynda aıyp joq qoı. Áńgimeniń bári Erdoǵannan shyǵatyn bolsa kerek. О́ıtkeni, bir jaǵynan ol bizdiń ishki isimizge aralasa bastaǵanyn baıqatyp aldy.

Qazaqstannan eline qaıtyp bara jatqanda Erdoǵan ushaqta jýrnalıstermen biraz áńgimelesipti. Sonda bir jýrnalıstiń «Qazaqstanda «parallel qurylymnyń» 32 mektebi bar. Nazarbaevpen kezdesýińizde bul mektepterdi memleketterdiń baqylaýyna alý, jabý máselesi talqylandy ma?» dep suraǵan. Al Erdoǵan bolsa: «Mektepterdiń 28-29-y Qazaq memleketine berilipti. Alaıda, olarda áli de 10-15 paıyz túrik muǵalimder bar. Qalǵandary qazaq muǵalimder. Biraq, sol qazaqtar men túrikterdiń tyǵyz qarym-qatynas jasaıtyny belgili nárse. Nazarbaevqa: «Bular mektepterdi memleketke óktizdi dep aldap júr Sizdi. Túrikterdiń orynyna qyzmet jasap jatqan qazaqtar da «parallel qurylymnyń»  tárbıesin kórgender»,- dedim. Bul máselege qatysty arnaıy ázirlegen derekterimizdi de Qazaqstan tarapyna berdik»,-depti. Alaıda álgi jýrnalısterdiń N.Nazarbaevtyń qandaı jaýap bergenin suraýǵa batyldary jetpepti. Qyzyq. Sóıtip, Túrkııa prezıdenti Qazaqstandaǵy qazaq-túrik lıseıleriniń jabylýyna múddeli ekendigin ashyq aıtqan.

Árıne, Erdoǵanǵa Nursultan Ábishulynyń naqty qandaı jaýap bergeni belgisiz. Biraq, bizge belgili bir jaıt Erdoǵan men Gúlen teke-tiresinde qarapaıym azamattar utylyp jatyr. Rejep Taıyp Erdoǵan prezıdent retinde Ázerbaıjanǵa jasaǵan alǵashqy saparynda da, Pákistanǵa, Afrıka elderine jasaǵan saparynda da bul mektepterdiń jabylýy kerektigin aıtqan. О́ıtkeni, Gúlenniń jaqtastary ashqan mektepter Túrkııa úshin «parallel qurylym» eken-mys. Túrkııaǵa zııan keltirip jatqan kórinedi-mys. Biraq, «jamaǵatqa» baılanysty sot isterinde bilim berýmen aınalysyp júrgen azamattardyń terrorızmge qatysy bar ekendigin aıǵaqtaıtyn birde-bir derek tabylǵan joq. Birde-bir qarý nemese jarylǵysh zat tabylmaǵan. Kerisinshe, Túrkııa ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń Sırııaǵa bara jatqan júk kólikterin toqtatqan polıseıler ishinen mol qarý-jaraq tapqan. Baspasóz, bul qarýlar «Irak-Sham ıslam memleketine» berilý úshin jiberilgendigin jazǵany bar. Biraq, Erdoǵan bıligi bále-qalanyń bárin Gúlenniń jaqtastaryna jaýyp, tergeý isterin bastatqan. Jaraıdy, bul Túrkııanyń ishki máselesi. Biz, qazaq-túrik lıseılerine   oralaıyq.

Bul mektepter 20 jyldan astam jumys istep tur. Lıseılerdiń jaqsy bilim beretindigin Qazaqstan bıligi áldeqashan moıyndaǵan. Osy oqý oryndarynan myńdaǵan   jastar bilim aldy. Aldy memlekettik qyzmette táýir laýazymdarǵa jetip te úlgerdi. Túrli halyqaralyq pán olımpıadalarynda da eldiń atyn shyǵarǵandardyń basym kópshiligi solar edi. Qazir qazaq-túrik lıseıleri Bilim jáne ǵylym mınıstrligine qaraıdy, Nazarbaev zııatkerlik mektepterimen tyǵyz qarym-qatynas ornatqan. Bul mektepterdiń tup-tuqııanyn UQK de táýir zerttep aldy osy jyldar ishinde. Biraq, mektepterdi jabý týraly resmı bastama aıtylmaǵan edi. Al, Túrkııa prezıdenti aqyry ony Nazarbaevqa aıtqan bolyp otyr. Demek, eldiń ishki isine aralasyp otyr. О́ıtkeni, bizdiń eldiń óz múddeleri, óz ustanymy bar. Bizdiń de barlaý, qarsy barlaý qurylymdarymyz   tıisti jumystaryn atqaryp keledi. Eger qazaq-túrik lıseılerinen shyn máninde qaýip tóner bolsa, baıaǵyda-aq olar jabylar edi. Jabylǵan joq áli. Demek, ol mektepterden qaýip joq Qazaqstanǵa. Ekinshiden, Erdoǵan AQSh-qa, Eýropaǵa barsa mundaı áńgime aıtpaıdy. Túrik mektepteri Germanııada, Fransııada, Gollandııada jáne ózge de eýropa elderinde bar. AQSh-ta da bar. Biraq, Erdoǵan bul elderdiń basshylaryna eshqashan «ol mektepterdi jabyńdar» demedi. Batys elderiniń aldynda mundaı áńgime aıtýǵa dármensiz boldy. Al, bizge ótinish qyldy. Sonda, bul qazaqty kózge ilmeý me? Qazaq balasy táýir bilim almasyn degeni me? Álde, damý jaǵynan Túrkııadan artta qalǵan elderge «aǵalyq» tanytqan túri me? Mundaı, «aǵalyqty» qazaq qup kórer me eken?! «Tebinginiń astynan ala balta sýyrysyp, tepsinisip kelgende, teń atanyń uly ediń..» deıtin jurtpyz ǵoı biz. «Túrki birligin» bireýdińbasshy, bireýdiń qosshy bolýy dep baǵalamaımyz. Bir-birimizge janashyr bolsaq qana berekemiz artady. Al, Erdoǵan Túrkııany Ortalyq Azııadaǵy baýrylastarynan alystatyp barady. Turǵyt О́zal marqumnyń jolyn jalǵastyrmady ol.

Jalpy, «túrki birliginiń» artqanyn, Qazaqstan men Túrkııanyń is júzinde baýyrlas bolǵanyn qalaımyz biz. Bálkim, túrikterdiń alyp korporasııalary, zamanaýı ónimder shyǵaratyn kompanııalary, baı áýletteri Qazaqstanǵa qarjy quımasa, bizge qyzyqpasa, kiná ózimizden de shyǵar. Alaıda, qazaq pen túrikti jaqyndastyratyn qadamdarǵa Túrkııanyń qazirgi bıligi de sırek baryp júr. Teriskeıdegi kórshini «kósem» tutqan bizdiń eldiń de betin beri qaratýǵa Ankaranyń bedeli jeter edi. Biraq, Túrkııa ondaı qadamdarǵa barmaı otyr. Biz, Túrkııany kúlli túrkiniń kóshbasshysy retinde kórgimiz kelgenimen, resmı Ankara   úshin tek geosaıası múdde mańyzdy. Tipti, Ortalyq Azııada úlken ekonomıkalyq múmkindikter bar ekendigin de nazardan tys qaldyrdy. Al, bilim salasynda táýir tabysqa jetken mektepterdi jabý usynysy Erdoǵannyń janashyrlyǵy emes. О́kinshtisi de, sol.

Amangeldi QURMETULY