Babasynyń ıttigi úshin búgingi urpaǵy jaýap bersin

Men biletinim: ózim habardar qazaqtyń myńbatpan qasyretiniń 99 paıyzy – ozbyr orys­tan kelgen. Aldymen, patshalyq, sosyn, sovettik orys bıligi – qazaqty qynaıdaı qyrýmen ǵana aınalysqan. 
Orys – qazaqtyń tili men dinin, salty men ǵurpyn bylaı qoıyp; О́ZIN joıýdy – basty maqsaty etip qoıǵan. 
Birinshiden, aıbatty «Altyn Orda­nyń murageri – qazaqtar ekenin biledi; bilgesin – rýhy men qýatynan qoryqty. 
Ekinshiden, qazaqtyń keńbaıtaq Uly Dalasyna qyzyqty. 
Úshinshiden, qazaqty joımasa, Orta Azııaǵa qadam basa almaıdy. 
Árıne, orystyń shovınıstik ýy sanasyna sińip, qanyna kirip ketkender «qytaı júz ese qaýipti», «batysyń men oń qaptalyń da ońyp turǵan joq» degen ýáj aıtatynyn bilemin. Men de basqa dushpannyń bar ekendigin joqqa shyǵara almaıymyn. 
Biraq, qazaqtyń basty dushpany – orys: buryn da, qazir de, bolashaqta da! Jalǵyz aqıqat – osy! Osy tujyrymym­nyń shyndyǵyn búgingi kúnniń jalǵyz deregimen-aq dáleldep bere alamyn. 
Qapyda Ýkraınnyń Qyrymyn basyp alǵan búgingi orys – álem halqyn «aqymaq» sanap, Qyrymdy qaıtarmaı otyr. Biraq, Qyrym úshin talaı orystyń o dúnıege attanýy bylaı tursyn, jalpy, orys eli – Reseıdiń ózi júz bólshekke bólinip, jerdiń betinen joıylyp ketýi – ábden múmkin. 
...Ýkraına qazir – orys bıligi jantúrshigerlik ozbyrlyqpen júzege asyrǵan – Golodomordyń 85 jyldyǵyn atap ótýde. 1932-1933 jyldar arasynda Ýkraınada bolǵan asharshylyq – Qazaqstanda sııaqty – orys bıliginiń qoldan jasaǵan zulymdylyǵy. 
«Ýkraınany saqtap qalý úshin biz Ýkraınada kommýnıstik rejıminiń jasaǵan aýyr qylmystaryn árqashan este ustaýymyz kerek», – dedi búgingi ýkraın basshysy Petr Poroshenko. 
AQSh senaty Ýkraınadaǵy 1930 jyldardyń basynda Keńes bıligi uıymdastyrǵan jappaı asharshylyq – Golodomordy «genosıd» dep tanyp, «Iosıf Stalın men onyń bıligi 1932-1933 jyldary Ýkraınada jappaı ashtyq uıymdastyryp, ýkraın halqyna qarsy genosıd jasady» – dep, ataǵan qarar qabyldady.
 Sovettiń («orystyń» dep túsinińiz. Q.Ǵ.) totalı­tar­lyq rejıminiń qylmystary – tarıhı-quqyq­tyq baǵaǵa ıe bolyp, Ýkraınadaǵy Keńes ókimeti jasaǵan asharshylyq halyqaralyq dárejede «ýkraın halqyna qarsy jasalǵan genosıd» bolyp, tolyq moıyndaldy. 1932-1933 jyldary ashtyqtyń qurbany bolǵan mıllıondaǵan (shamamen, 3 mıllıon adamnan asady...) kinásiz ýkraındyqtardyń Stalınniń totalıtarlyq rejıminiń kesirinen ashtyqtyń azabyn tartqany aıqyn anyqtaldy. 
Ol-ol ma, qazirgi órkenıetti zamannyń ózinde Reseıdiń orys bıligi zorlyq-zombylyqpen ýkraındardyń atamekeni Qyrymdy bopsalap aldy. Ýkraınanyń shyǵysynda Ýkraına halqynyń Batysqa umtylysyn jáne ózderiniń jeke basyn joıýǵa tyrysqan Reseılik agressııalyq bılikpen qarsylasýdyń nátıjesinde – 10 myńnan astam ýkraındyqtar qaza tapty. 
Ýkraınanyń egemendigi men aýmaqtyq tutas­tyǵyn jáne ýkraındyqtardyń óz kýrstaryn tańdaý quqyǵyn qoldaıtyn AQSh: «Reseı – ýkraın halqynyń rýhyn jeńe almaıdy!» – dep atap ótti. 
Ýkraınanyń Joǵarǵy Radasy 1932-1933 jyldardaǵy Golodomordy ýkraın halqyna qarsy jasalǵan «genosıd» retinde taný týraly ótinishpen demokratııalyq memleketterge 2016 jyly júgingen bolatyn. 
Búgin shyndyqtyń kózine tike qaraǵan jer betindegi 24 memleket Ýkraınadaǵy Golodomordy «genosıd» dep tanydy. Sóıtip, ultshyldyǵy bekem ýkraındar tabandy kúrestiń arqasynda «Keńes ókimetiniń ker saıasatyn ultqa jasalǵan genosıd» dep, álemge moıyndatty. 
*** *** *** 
Al, halqynyń sany 1911 jyly 8 mıllıon adam bolǵan qazaqtan – 1939 jyly nebári 2,5 mln adam ǵana qalǵan, ıaǵnı, aradaǵy shırek ǵasyrda 5,5 mıllıon adamynan aıyrylǵan. Biraq, qazaq búgin nege úndemeı otyr?!. 
Naqty derekter 5,5 mıllıon adamnyń – 4 mıllıony 1932-33 jyldaǵy asharshylyqtan qyrylyp qalǵandyǵyn aıǵaqtady. Ári qaraı, shamamen, 500 myń qazaq – orys bıligi kúshtep qatystyrǵan Birinshi dúnıejúzilik soǵysta joıylyp; 1 mln adam 1921-22 jyldardaǵy asharshylyqtyń qurbandaryna aınaldy. 
Az ýaqytta qazaqtyń jetpis paıyzyn joıyp ji­bergen orystyń dushpandyǵyn keshirýge bola ma?!. 
«Muny az» deseńiz, orys bıligi «kollektıv­tendirý» degen jeleýdi qasaqana qoldan uıym­dastyryp, 1929 jyly qolynda 40 mln mal basy bolǵan qazaqtyń malyn tartyp alyp, bul maldyń 1933 jyly nebári 2,15 mln basy ǵana qalǵan. 
Qazaqtyń malynyń alpys paıyzyn joıyp jibergen orystyń taǵylyn umytýǵa bola ma?!. 
Osynaý orasan qysastyq pen qanypezerlikti, zorlyq pen zombylyqty, qanqumarlyq pen qylmysty – biz jigersizdikpen keshirgenimizben, (orystyń teńdessiz qııanatyn bylaı qoıǵanda), bizdiń azýsyzdyǵymyzdy – salaýatty bolashaq urpaǵymyz keshire me?!. 
Táýelsizdik alǵanymyzǵa shırek ǵasyrdan assa da, ótken ǵasyrda qazaq halqyna eki márte qoldan jasalǵan asharshylyq-qııanatty dáleldep, tarıhı baǵasyn berýge talpynbaǵan bılikti kim dep bilemiz?!. 
Orys bıligi ádeıi uıymdastyrǵan – qazaqtyń malyn tartyp alyp, tamuq dalaǵa taǵydaı tentiretip jibergen jasandy asharshylyq – HH ǵasyrdyń eń aýyr qylmysy. 
Orys bıligi ádeıi uıymdastyrǵan – qazaqtyń zııalysyn zyndanǵa salyp, aqyldysyn atyp, bilimdisiniń basyn alǵan repressııa – HH ǵasyrdyń eń aýyr qylmysy. 
Jalmaýyz orys bıligi qasaqana qoldan jasaǵan qııamet-qııanattan kózi tiri on qazaqtyń – jeteýi jer astyna kómilgen zulmat jyldardy – qazaqtyń urpaǵy máńgi umytpaýy kerek. 
Qazaqtyń Uly Dalasynyń tórt mln astam per­zen­tin bir úzim nanǵa zar qylyp, ajal apanyna qu­latqan; qazaqtyń jetpis paıyzyn joıyp, ult­y­myzdyń tamyryna balta shabýǵa tyrysqan OR­YS BILIGI jahandyq jaýyzdyqtyń astarynda alpaýyttardyń aılasy jatqanyn jasyryp baǵýda. 
Ol-ol ma, qazaq halqyn qoısha qyrǵan qylmys­kerlerdiń búgingi urpaǵy ata-babalarynyń qııanatymen qosa, ózderin aqtap alýǵa tyrysyp, náýbetti joqqa shyǵarýshylar kún sanap, kóbeıe túsýde. Sergeı Masaýlov degen bir shovınıst: «Qazaqtyń asharshylyq týrasyndaǵy janaıqaıy – jaı ǵana mıf...» – dep, sandyraqtady. Babasy jasaǵan jaýyzdyqty – balasy moıyndaǵysy kelmeıdi. Moıyndasa, babalarynyń ıttigi úshin – jaýap berýge týra keledi... 
Taıaýda álemdegi eń qanquıly bes basshyny anyqtaǵan zertteý nátıjesin Amerıka ǵalymdary jarııa etti. 
Bas júldeni – 78 mln adamnyń kózin joıǵan – Mao Szın «jeńip aldy». 
Ekinshi oryndy – 23 mln adamdy o dúnıege attandyrǵan Iosıf Stalın eshkimge bermedi. (tarıhshylar «Stalın kemi 40-45 mln adamdy kórge tyqty» deıdi). 
Úshinshi oryn ıegeri – Adolf Gıtler 17 mln tiri pendeni «myljalaǵan». (Ǵalymdar bul sannyń anaǵurlym kóp, dáliregi, 25-30 mln adamǵa jetip-jyǵylatyndyǵyn boljaıdy). 
Tórtinshi oryndaǵy belgııa koroli Leopold – 15 mln adam qyrǵan. 
«Úzdik bestikti» – 6 mln adam óltirgen japonııalyq qolbasshy Todzıo jaýyp tur. 
Demek, osy aty atalǵan bes jaýyz (boljam-jobalardy qaperge almaǵannyń ózinde...), barlyǵy – 140 mln adamnyń kózin joıǵan. 
Demek, keshegi JAÝYZDYQtyń betin ashyp, aldyn almasaq – búgingi JAÝYZDYQqa jolyǵyp, erteńgi JAÝYZDYQqa jol ashamyz... 
*** *** *** 
Qazirgi qazaq bıligi, eń aldymen, atalǵan náýbetti: «Sovet ókimetiniń qazaq ultyna qasaqana qarsy jasaǵan genosıdi» dep, tanýy kerek. 
Ekinshiden, bul aqıqatty – álemge moıyndatyp, jahanǵa jarııalaýǵa tıispiz. 
Ultymyzǵa jasalǵan tarıhı jáne aıaýsyz qastandyqqa shynaıy baǵa berý – búgingi qazaq bıligi men halqynyń boryshy. 
Úmitimizdi úzbeımiz! 

Qajymuqan Ǵabdolla