Jıhad. Ol – soǵysý emes!

Arabtyń «jıhad» sózi «kúres», «tyrysý» degen maǵyna beredi.

Jıhadtyń etnıkalyq separatızmge, dinı ekstremızmge nemese lańkestikke eshqandaı qatysy joq. Islam lańkestikke qarsy, jáne qazirgi zamanǵy ekstremıstik aǵymdardy joıý, aldyn alý – musylmannyń aldyndaǵy basty mindetterdiń biri. Jıhad – bul basqa dindegilerdi qyryp-joıý jolyndaǵy soǵys emes, tek Otandy qorǵaý jolynda kelip júginetin májbúrli shara. Alaıda, tipti soǵys keziniń ózinde de Alla musylmandarǵa ádildikti saqtap, tutqyndarǵa janashyrlyq tanytýdy, qarttar, áıelder men balalarǵa zulymdyq jasamaýǵa ósıet etedi. Sharıǵat: «Alla jolynda tek ózderińe qarsy soǵysyp otyrǵandarmen ǵana kúresińder, biraq (shekten) aspańdar. Alla qylmystylardy jaqsy kórmeıdi», - deıdi. (2:190). Otandy qorǵaý – musylmannyń qasıetti paryzy. Týǵan elin qorǵaı otyryp, musylman óziniń úıi men januıasyn, mádenıeti men dástúrin, óz dini men kózqarastaryn da qorǵaıdy. Osy jolda ol baılyǵyn da, ómirin de aıamaıdy. Islam áskerı paryzdy joǵary baǵalaıdy, al áskerde qyzmet etý jáne Otannyń shekaralaryn qorǵaý – ár musylmannyń paryzy. Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.): «Alla jolynda shekaradaǵy bir kúndik qyzmet bul álemdegi barlyq nárseden artyq» degen.

Jıhattyń - (جهاد) arab tilindegi sózdik maǵynasy kúresý, kúsh-qýatyn jumsaý, eńbektený degen maǵynalaryǵa keledi. Al, termındik maǵynasynda jıhad sóziniń túsinigine din úshin atqarylatyn jáne paıǵambarymyzdyń rýhanı tájirıbesine sáıkes keletin kez-kelgen is-áreket kiredi. Hadısterde jıhad – bul Islamnyń ózegi men negizgi shyńy retinde  kórinis tabady. Jıhadtyń eń joǵarǵy dárejesi – adamnyń óz nápsisimen kúresi, rýhanı tárbıe jáne adamdarǵa aqıqatty jetkizý bolyp tabylady. Qasıetti Quranda Quran ilimderin túsindirýdiń ózi «uly jıhad» dep atalǵan. (25:52).

Jıhad uǵymyn ekstremızm terorrızm termınderimen shatastyrýǵa bolmaıdy. Sebebi Islam dini tynyshtyqty jaqtaıdy ári barlyq máseleni beıbit jolmen sheshýge tyrysady. Adam balasyna qasiret ákeletin áreketterdiń barlyǵyna túbegeıli qarsy ekeni Qurandaǵy myna aıat:

وَمَا اللّهُ يُرِيدُ ظُلْمًا لِّلْعَالَمِينَ

«...AllaTaǵala álemge zulymdyq etýdi qalamaıdy.»,- dálel bola alady. (ál Imran 108).

Al, jıhattyń soǵysý maǵynasy Otanǵa basqynshylyq jasaý qaýpi tóngende eki memleket arasynda eshqandaı dıplomatııalyq kelisim paıda bermegen jaǵdaıda ǵana iske asady. Qurannyń kóptegen aıattarynda jábirlenýshiniń keshirimi izgi is retinde sıpattalady. Munan bólek, musylmandarǵa jamandyqqa jaqsylyqpen jaýap qaıtarý lázim bolyp tabylady, sebebi, zulymdyqty tek mahabbatpen jáne adamgershilikpen ǵana jeńýge bolady.

Alaıda, eger musylman turyp jatqan el shapqynshylyqqa ushyrap, jazyqsyz jandardyń, áıelderdiń, qarttar men balalardyń qany tógilip jatsa, onda mundaı zorlyqty tek qolǵa qarý alyp qana toqtatýǵa bolady. Quran mundaı jaǵdaıda musylmandarǵa Otan qorǵaý jolyna bas kóterip, basqynshylarǵa toıtarys berýdi buıyrady: «Eger bireý senderge basqynshylyq jasasa, onda sender de olardyń ózderi sııaqty basqynshylyq jasańdar», - deıdi. (2:194). Sharıǵat boıynsha, jıhadty, musylman ǵulamalarymen keńese otyryp, tek el basshylyǵy ǵana jarııalaı alady. Odan bólek eshkim halyqty soǵysqa jumyldyra almaıdy. Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) hadısinde: «Áskerge shaqyrǵanda, joryqqa attanyńdar», - degen. Qarýly jıhadqa tek Otandy qorǵaý maqsatynda ǵana ruqsat berilse de ádiletti bolýy tıis ıaǵnı, áıelder men balalardy, qarttardy jazyqsyz óltirýge, tonaýǵa jáne máıitterdi qorlaýǵa jol berilmeıdi.

وَقَاتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبِّ الْمُعْتَدِينَ

«О́zderińmen soǵysqandarmen Allah jolynda soǵyssańdar da shekten shyqpańdar...» jáne

الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَيْهِ بِمِثْلِ

مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ

 «Sondaı-aq, kim senderge soqtyqsa, sender de olar soqtyqqandaı soqtyǵyndar jáne bilińder sheksiz Allah taqýalarmen birge.»,- degen aıattar bar. (2:194;190)

Musylman ǵulamasy ıbn Rýshd: «Islamdaǵy jıhad uǵymynyń basty mindeti ar namysy úshin mal-janymen Allah jolynda kúresý. Al, Allah jolynda jıhad jasaý óz nápsisin jamandyqtan tıyp, kúnáli isterden aýlaq bolý»,- degen. (ıbn Rýshd Muhaddımat 1.259)

Osy eńbeginde ıbn Rýshd jıhadty birneshe bólimge bóledi:

a) Júrek arqyly shaıtanǵa qarsy jasalǵan jıhad;

á) Dilmen (kóńilmen) ekijúzdilerge jasalǵan jıhad;

b) Qoly nemese kúshi arqyly qoǵamdaǵy beleń alǵan jappaı ádiletsizdikke qarsy kúresý;

v) Qarý arqyly otanyna qaýyp tóńgen kezde jasalatyn jıhad. Bul jıhad kelisimge kelmeıtindeı jaǵdaı bolyp, sońǵy amal taýsylǵanda ǵana iske asady. Bul týraly hz. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Shynaıy mujtahıd – nápsisimen jıhad jasaǵan musylman»,-degen. Adamnyń eń birinshi dushpany nápsisi ekenine daý joq. Sondyqtan, ár bir adam ózin shynaıy túrde musylmanmyn dep sanasa ishki jan dúnıesin tákápparlyq, menmendik, ekijúzdilik sekildi jaman ádetterden saqtap, tárbıeleýi kerek. Sonda ǵana shynaıy musylman degen atqa laıyq bola alady. Sonymen birge, Hz. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) hadısinde úsh nárse ımannyń negizi degen. Olar áýeli «Lá ılaha ıllallah» degen adamdy shynaıy jaqsy kórip, jaqyn tartý. Ony kúnáli isterden saqtap, oǵan týra joldy nasıhattaý. Ekinshi Allahtyń jáne óziniń paıǵambarynyń jolynda malymen janymen jıhad jasaý. Iаǵnı, óz nápsisin tıyp, shaıtannyń azǵyrýyna qarsy kúresý. Sońǵysy taǵdyryna moıynsunyp ıman keltirý. (ıbn Daýd. Jıhad. 33.)

Jıhadtyń basty maǵynasy qoǵamdaǵy barlyq máselelerdi soǵys arqyly ǵana emes, Islam meıirimdiliktiń dini bolǵandyqtan, ony kórkem túrde sheshýge tyrysady. Alla taǵala Quranda:

«وَالصُّلْحُ خَيْ»

«Sondaı-aq  (beıbit) jarasý jaqsy», - degen (4:128). Qasıetti Qurannyń kóptegen aıattarynda jamandyqqa tek jaqsylyq arqyly jaýap berý, keshirimmen qaraýǵa ámir etedi. Islam dini adamzatqa barlyq zulymdyqqa shamasy kelgenshe kórkem minezder arqyly jaýap berýge úıretedi. Buny biz hz. Paıǵambarymyzdyń Taıf qalasynadaǵy oqıǵasynan kóre alamyz. Onda qatygezdik kórsetken Taıf qalasy turǵyndaryna Alladan jarylqaý tilep: «Men jer betine kórkem minez qalyptastyrý úshin keldim» dep duǵa etken edi.

Jıhad paryz aın jáne paryz kıfaıa bolyp ekige bólinedi. Paryz aıyn bolý sharttary:

1) Eki jaqtyń áskerleri soǵysý maqsatynda betpe-bet kelip turǵanda sheginip, maıdan dalasyn tastap, keri ketý haram bolyp sanalady. Bul týraly Quranda:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُواْ وَاذْكُرُواْ اللّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلَحُونَ

«Áı ıman etkender! Qashan bir (jaý) toppen qarsylassańdar myqty bolyńdar da Allahty kóp eske alyńdar, árıne qutylasyńdar.» (Ánfal 45),-degen aıat keltirilgen.

2). Otanyna qaýyp tóndirgen dushpannan elin, jerin azat etý úshin jáne ar-namysyn qorǵaý maqsatynda jıhadqa shyǵý.

3) Mýftı bolmasa musylman memleketiniń basshysy ámir etip, jıhad jarııalasa sonymen qosylyp shyǵý mindet bolyp sanalady.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انفِرُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِيتُم

بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ

«Allah jolynda soǵysqa shyǵyńdar degende salmaqtaryńdy jerge saldyńdar, (qozǵalǵylaryń kelmedi). Negizinde dúnıe tirshiliginiń paıdasy ahıretke qaraǵanda óte az ǵana.» (9:38). Osy jaǵdaılardan basqa ýaqytta jıhad paryz aıyn bolyp eseptelinbeıdi.

Al, jıhad tek qana azdaǵan adammen ǵana bitse, onda basqa musylmandar úshin paryz kıfaıa bolady. Iаǵnı, basqa musylmandar úshin paryz bolmaıdy.

لاَّ يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُوْلِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ

بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً وَكُلاًّ وَعَدَ

اللّهُ الْحُسْنَى وَفَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا

«Múminderden sebepsiz  (soǵysqa shyqpaı)  otyrýshylarmen Allah jolynda maldary jáne jandarymen soǵysýshylar teń emes. Allah Taǵala maldarymen, jandarymen soǵysýshylardy dárejede arttyrdy. Sondaı-aq barlyǵyna ıgilik ýáde etti. Jáne soǵysýshylardy otyrýshylardan ústem keńshilikke bólep, iri syılyq berdi.» (4:95). Taǵy bir aıatta:

وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنفِرُواْ كَآفَّةً فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِي الدِّينِ

وَلِيُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ

«Sonymen qatar, múminderdiń birtutas jaýǵa attanýlary tıisti emes. Sonda ár toptan din ǵylymyn úırenip, olar qaıtyp kelgende; olardyń saqtanýlary úshin eskertýleri kerek emes pe?» (9:122),-dep barlyq musylmandarǵa jıhattyń  birdeı paryz bola bermeıtinin eskertip otyr.

Islam adamdardy jıhadqa ıaǵnı, týra jolǵa shaqyrǵanda kórkem minezdi ári sabyrly bolýdy talap etedi. Hz. Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) Allah Quranda:

ادْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ

أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ

«Adamdardy Rabbyńnyń jolyna danalyq jáne kórkem úgit arqyly shaqyr. Ári olarmen kórkem túrde kúres. Kúdiksiz Rabbyń Ol, jolynan adasqan kisini de jaqsy biledi. Ári Ol, týra jol tapqandardy da jaqsy biledi.» (16:125),-dep musylman emes basqa dindegi adamdarǵa da mádenıetti ári olarmen jaqsy qarym-qatynas jasaý arqyly nasıhattaýyn buıyrǵan.

Islam dinin ǵylym arqyly nasıhattap, adamdardy týra jolǵa shaqyrý Quranmen jıhad jasaý ádisi bolyp sanalady.

فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا

«Kápirlerge baǵynba! Olarmen Quran arqyly kúres jasa!» (25:52). Hz. Paıǵambarymyzda (s.ǵ.s.) hadısinde: «Zulym bir bıleýshige qoryqpaı onyń ádiletsizdigi týraly ashyq aıtqan – úlken jıhad.» (ıbn Máje.Fıten 4011),-degen. Bul týraly Islam ǵulamalary da jıhad soǵys emes kórkeıtý damytý maǵynasynda ekeni týraly aıtqan. Máselen, sheıh ıbn Taımııa óz eńbekterinde jıhad uǵymyn bylaı: «Jıhadtyń maǵynasy bir Allahty bar ynta-jigerimen súıý jáne taqýalyq amaldar jasaý. Allah senimsizdik bildirgender men qasarysqandardy unatpaıdy.» (“Madjmý’ýl-fataýa” 10/192. qarańyz: http://www.turntoislam.com/forum/showthread.php?t=69687),-dep  anyqtama berse, al, sheıh Salıh ál Faýzan: «Musylman ózin túzeý úshin qurylatyn kúresti biz-jıhad dep ataımyz. Búlik shyǵarý nemese qyryp joıý bul jıhad bolyp sanalmaıdy.», - degen kózqaras bildiredi. (qarańyz  http://www.youtube.com/watch?v=fefe_hQ298w http://www.youtube.com/watch?v=FIltTXfPAoo&feature=related)

Islam dini qaı jerde bolsa da basqynshylyq soǵysqa jol bermeı beıbit túrde taralýdy kózdeıdi. Basqa dindegi adamdardy zorlyqpen Islamǵa kirgizýdi Alla taǵala Qurandaǵy myna aıattarmen:

لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِن بِاللّهِ فَقَدِ

اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

«Dinde zorlaý joq. Rasynda týralyq, azǵyndyqtan  ajyratylady. Endi kim jaýyzdyqqa qarsy kelip, Allahqa ıman keltirse, sonda ol ras úzilmeıtin (berik) tutqany ustady. Allah ár nárseni estýshi, bilýshi.» (2:256);

وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَن شَاء فَلْيُؤْمِن وَمَن شَاء فَلْيَكْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِينَ نَارًا أَحَاطَ

بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَإِن يَسْتَغِيثُوا يُغَاثُوا بِمَاء كَالْمُهْلِ يَشْوِي الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءتْ مُرْتَفَقًا

«Bul Quran aqıqat! Rabbylaryńnan de. Sonda kim qalasa sensin, kim qalamasa qarsy kelsin. Rasynda biz, zalymdar úshin dýaldardy qorshap alatyn tozaq otyn ázirledik. Eger olar sý surap jalbarynsa erigen ken tárizdi betterdi qýyratyn bir sý beriledi. Ol nendeı jaman oryn.» (18:29);

وَلَوْ شَاء رَبُّكَ لآمَنَ مَن فِي الأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُواْ مُؤْمِنِينَ

«Eger Rabbylaryń qalasa árıne jer júzindegilerdi barlyǵy túgeldeı ıman keltirer edi. Adamdardy sen ıman keltirýge zorlaısyń ba?» (10:99),- Islamnyń zorlyq-zombylyqqa qarsy din ekenin ańǵartyp teristeıdi. Sonymen birge musylman memleketterinde turatyn basqa dindegi adamdarǵa óz dinderimen ómir súrýlerine erkindik berip otyr. Olar musylmandardyń dinine zııan keltirmese olarmen beıbitshilikte tatýlyqta ómir súrýdi Allah osy keltirilgen aıattary arqyly buıyrdy.

Qazirgi tańda dinı bilimniń tómendiginen jıhad sóziniń maǵynasyn tereń túsinbeıtin kóptegen jastarymyzdyń adasyp júrgeni aqıqat. Ásirese, sońǵy ýaqytta Sırııadaǵy qarýly qaqtyǵystardy jıhadpen shatastyrǵan azamattardyń da sonda baryp shahıt bolǵysy keletini jasyryn emes. Biraq bul eldegi jaǵdaıdy álem musylman ǵulamalary jıhad dep moıyndamaıdy. Sebebi mundaǵy jaǵdaı jıhat, shahıttik týraly Quran jáne súnnettegi sharttaryna esh saı kelmeıdi.

Jıhad bolýy úshin aldymen sol eldiń mýftıi nemese memleket basshysy musylman halqynyń dinı quqyqtyq jaǵdaılaryna qysym kórsetilip, dushpandyq qaýpi tóńgen jaǵdaıda ǵana ózderin qorǵaý maqsatynda jarııalaý kerek. Sonymen birge, bul memlekette jıhad jarııalanǵan ýaqytta da ol jerge jıhadqa barý úshin aldymen óz elińniń basshysynyń ruhsaty bolýy tıis. Sebebi Quranda Alla taǵala:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي

شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ

تَأْوِيلاً

«Áı múminder! Allahqa boı usynyp, paıǵambarǵa ári ózderińnen bolǵan ámir ıelerine boı usynyńdar. Sonda eger bir nársege talassańdar ony Allahqa paıǵambarǵa usynyńdar. Eger sender Allahqa, ahıret kúninen ıman keltirgen bolsańdar. Mine, osy qaıyrly da nátıjede jaqsy.» (Nısa 59). Egerde joǵaryda kórsetilgen jıhattyń ıslam quqyǵyndaǵy sharttary oryndalmasa ol jıhat jasaǵan bolyp sanalmaıdy.

Dástúrli qazaq musylmandyǵynda da jıhat sózi basqynshylyq soǵys uǵymynda emes, kerisinshe yjdaqat sóz tirkesi arqyly qoǵamda tulǵa bolyp qalyptasý úshin adal eńbek etý, bilim izdeý taǵyda basqa izgiliktiń jolyndaǵy kúres maǵynasynda qoldanǵanyn Turmaǵambet aqynnyń "Shákirtterge aıtylǵan sóz" óleńindegi:

"...Bolýdy ǵylymǵa baı oılasańdar,

     Az bolsyn uıqy menen tamaqtaryń.

     Jastyqta jatpaı turmaı jahad jasap,

     Jyrtyqtyń jańartyńdar jamap bárin...." myna joldarynan kórýge bolady.

Tańjaryq Turǵanqulov, dintaný magıstri