Ábdijámil Nurpeıisov: Esimdegiler

(Ábdijámil aqsaqal aıtqan áńgimeden úzindi)

 Ábý Sársenbaevtiń alpys jyldyǵy. Chapaev Karakolovodsıı sovhozynan shyqqannan keıin tańerteńgisin, sháı iship aldyq. Eli Qajekeńe (Qajym Jumalıev) at mingizdi, Ábýǵa at mingizdi. Ekeýin alyp, Lázzat apaı, qyzy, jeńgesi bárine saǵat, saqına sııaqty syılyqtar berip jatty. Júrip kettik. Qar da, jańbyr da basylǵan. Aınala tegis balshyq. Kez kelgen jerlerge mashına tyǵylady. Mynaý Zabýrnyı Karakolovodsıı sovhoz. Biz erteńgi astan beri dám tatpaǵanbyz. Sony bilip, Zabýrnyılyqtar, úlken klýbtary bar eken, sonyń oryndyqtaryn bárin shyǵaryp tastap, úlken dastarhan jaıdy. P áripi Ortasynda Ábý áıeli, qyz, jeńgesi, Qajym, Hamza Esenjanov bar. Ortadaǵy stoldyń eń shetinde Hamza otyr. Ar jaǵynda uzyn ústel ketken. Basynda men. Myna jaǵynda Ǵarekeń, bir jýrnalıst bar, Ábýdiń dosy, shetinde Tóken Ábdirahmanov. Onyń ar jaǵynda uzyn ústel ketken. Basynda Hamıt Erǵalıev, ar jaǵynda Zeınolla. Meniń qasymda Raýshan degen jas qyz. «Oqısyń ba?» desem. «Onynshy bitirdim» deıi. «Qazir qaıda?» «Pochtada isteımin». Tym jaqsy qyz. Ne aıtarymdy bilmedim. «Bastyqtaryń kim?» dedim. «Qyryqqa kelgen bireý» dedi. Men naǵyz qyryqtamyn. Zeınollaǵa aıttym. «Sen sonda otyrshy aınalaıyn. Sen menen úsh jas kishisiń ǵoı. Anaý qyryqty jaqtyrmaı jatyr» dedim. Sodan raıspolkomnyń bastyǵy áıel adam: «Jerlesimiz Ábý Sársenbaev alpysqa keldi. Akademık jazýshy Qajym Jumalıev bastap keldi. Jeńgemizdi, qyzyn aıtty. «Aq Jaıyqtyń» avtory ol da jerlesimiz Hamza Esenjanov, sosyn Abaıdyń eline, bir aýyldan, tobyqty, KasPI-diń dosenti, ataqty ádebıetshi Tóken Ábdirahmanov, sosyn ózimizdiń jerlesimiz, aqıyq aqyn Hamıt Erǵalıev bar» dedi. Hamıt Erǵalıev atyp turdy. Oń qolymen sart etip mańdaıynyń ústindegi qalyń, buıralaý shashyn ýystap ustap alyp: «Oıbaı-aı, oıbaı, qor boldym ǵoı, oıbaı-aı óz elime kelip. Oıbaı nege keldim? Oıbaı-aı». Aýzymyz asqa tımegen. О́zimiz tońyp otyrmyz. Endi jylynamyz dep otyrǵanda, aıaq astynan zarlady. Qajekeń tip-tik. Bárimiz dem almaı qaldyq. «Oıbaı-aı. О́lgen jerim osy boldy-aý». Ań-tańbyz. Bilmeımiz sebebin. Sodan bir kezde baryp: «Oıbaı-aı, masqara boldym ǵoı. Nege keldim? Oıbaı-aı Tókennen keıin ataldym ǵoı» dedi. Aqyn! Ne isteısiń? Qajekeń atyp turdy. Pahan bolǵan adam ǵoı. Aldynda shampan tur. Aýzy ashylmaǵan. Moınynan ustap alyp: «...qatyramyn qazir seni» dep dir-dir etedi. «A men de» dep ol da bótelkeni ustaı berip edi, Zeınolla jeńinen tarty. «Ne?» dep kirjiń ete qaldy. Qulaǵyna sybyrlady. Qaıtadan ustaı berip edi, taǵy tartty. Taǵy sybyrlap edi, «á, onda aǵamyz osylaı dese, keshirim ótinemiz» dep otyrdy. Tamaq ishtik. Bári umytylyp ketti. Úzilis kezinde Zeınollaǵa barmaımyn ba: «Hamańdy jeńnen tartyp sybyrlap ediń, onsha ılikpedi. Qaıta ustaı bergende qaıta tarttyń. Ne dediń?» «Ne deım, alǵysynda aıttym. Qajekeń belgili adam ǵoı, tentek adam. Anaý qatyram depdi. Qatyrady. «Men de» dep qaıta ustady. Qaıta jeńinen tartyp, «Hama, SSSR men SShAnyń jaǵdaıy. Kimniń qoly knopkada tur sol qatyrady. Onyń knopkasy shampan qolynda tur. Siz silteımin degenshe, sizdi mańdaıdan sart etkizedi» depti. On kún júrdik. Qajeke, Qajeke.

Karl Marks kóshesinde mende alty bólmeli úı bolatyn. Eń túpkirinde kabnıet. Eki kvartıran qosqan ǵoı. Jumys istep otyr edim. Qońyraý. Hamań. «Ábesh, ne istep jatsyń?» «Jumys istep otyr edim». «Qoı myna eshkimge aıtpa. Men ǵana estıin. Úıde óziń jaqsy kóretin eki jigit. Ábish pen Zeınolla otyr. Ánýash etin túsireıin dep jatyr, tez kel» dedi. Men Karl Marks Kalının, ol opera teatrynyń syrtynda, Abylaıhan men Qurmanǵazy kósheleriniń qıylysynda turady. Jańadan salynǵan tórt bólmeli úı. Jumysty tastap barsam, etti jep qoıypty. Eki bótelkeniń biri ishilgen. Biri jartysyna deıin. Men kelgen boıda: «Al, Ábesh, otyr». Quıdy. Zeınolla stoldyń basynda. Ar jaǵynda Ábish. Kóńil kúı joq. Etti jep qoıǵan. toltyryp quıdy da, meni oı maqtady. Al alyp qoıalyq! Qaıtadan, jańaǵy maqtaǵan maqtaǵan emes, bulttyń ar jaǵyna shyǵardy. Alyp qoıdyq. Taǵy quıdy. Maǵan «Ábesh, sen sóıleshi» dedi. Men kóńilsizbin, jumysty tastap kelgem. Hamańnyń maqtaǵandy jaqsy kóretinin bilemin. «Qudaı bergen adamsyz ǵoı. Aqıyq aqynymyzsyz. Talant qandaı. Ulyńyz da, qyzyńyz da bar. Ánýar jeńgemiz. Al Hamań úshin, Hamańnyń densaýlyǵy úshin alyp qoıalyq» dedim. Anaý ekeýi turyp, stakandaryn usyndy, Hamańa umtylyp jatyrmyz, Hamań stakanyn qolymen basty da, maǵan syrtyn berip: «joq, men buǵan ishpeımin» dedi. «Shúkir, densaýlyǵym myqty. Osy kúngi jastardy túsinbeımin. Sóılese ar jaǵynan deni durys sóz shyqpaıdy. Sarań qatynnyń mes túbinen syǵyp alǵan maıy sekildi» deıdi. Sonan «Ánýar, sháı quı» dedi. Maǵan áli syrtyn berip otyr. Ánýar qaıta sháı quıaıyn dep edi, quıǵyzbady. «Sen nemene shól dalada kresshilerdiń túıeleri shóldegendeı shoryldatyp quıa beresiń. Boldy, jańa etke toıǵan adamǵa sháı bata ma?!» dedi. Sodan turdyq. Syrtqa shyqtyq. «Áı, ne boldy? Ne jazdym? Jumys istep otyr edim, tasta dedi. Tastadym. Sóıle dedi. Sóıledim. Tilim jetkenshe maqtadym. Densaýlyq bárimizge de kerek qoı» «Sen áli túsingen joqsyń ba? Ol densaýlyqty qaıtsin? Araq iship, temeki tartyp densaýlyǵyn qalaı qurtaryn bilmeı júrgen adam. Densaýlyq deısiń. Sen jóninde eki ret kóterdi. Maqtaǵanda kosmosqa shyǵardy. Sen densaýlyq deısiń? Olaı bolmaıdy» dedi Zeınolla. Oı zaman-aı!

*** Birde Jazýshylar odaǵy basshylarynyń biri Seıitjan Omarovqa jolyǵýǵa bardym. Seıitjan Omarov sharýaǵa ebi bar, isker adam bolatyn. Biraq, qorqaq, kez kelgen adamnan úrkektep, kúmándanyp sóılesetin. Barsam, Ǵábeń otyr eken. Men kútip turdym. Sol kezde Safýan kirip keldi de: «Ǵabıt osynda ma?» dedi. «Iá». Esikti ashty da: «Áı, Ǵabıt men seni kútip qaldym ǵoı» dedi. Ǵabeńde ún joq. Esik ashyq tur. Menen endi Safýan bıik, esikti kólegeılep tur. Biraq esikti julqyp ashqanda ıyǵynyń qısaıǵan jaǵynan qarasam Ǵabeń burylyp qarapty. Ún joq. Jańaǵy men kórgen qalpynda qatyp qalǵan. Biraq kózin anaǵan qadap, sup-sur bop turyp qalǵan. Men Safýandy syrtynan kórip turmyn. Eki qulaǵynyń ushy qyzarap, samaıy qyzardy, jelkesi qyzardy. Ǵabeńde áli ún joq. Anaý esiktiń jaqtaýyna jabysyp qalǵandaı. O da jańaǵy qyzý qalpymen kelip aıtyp qalyp, meniń «ishte otyr ǵoı» dep aqyryn sybyrlap aıtqanymda, al sen solaı bolsań, men qazir kórseteıin degendeı. Sodan ábden dýyldatyp, qyzartyp aldy. Qolǵaby juqa edi. Sharfy, bas kıimi, ústindegi kıimi tústes. Bir kezde baryp, uzaq paýzadan keıin, qolyndaǵy qolǵaby «bar, sende meniń jumysym joq. Kete ber» dedi de Seıitjanǵa qarady. Jańaǵy Safýannyń jaǵdaıyn aıtsańshy... Sábıt pen Ǵábıtttiń aýyldary irgeles bolatyn. Sábeńniń aýylynyń orysy kóp, Ǵabeńniń aýyly orystan tazalaý bolatyn. Safýan da sol ekeýiniń aýylyna jaqyn. Meni tańǵaldyrǵany, jıyrma jas kishi Safýannyń: «Áı, Ǵabıt, men kútip qaldym ǵoı. Neǵyp júrsiń?» degeni sózi edi. Sondaı bolatyn... Talaı jyl ótti. Men «Juldyzda» redaktormyn. Alpys úshinshi jyly. Túske tamaq iship, Kırovpenen odaqqa kele jatsam Seıitjan Omarov ta kele jatyr eken. Basynda qalpaǵy, ústinde makıntoj. Amandasyp, sóılesip kele jatyp, pochtadaǵy saǵattyń tusyna kelgende «Áı, Seke, esińizde me, siz sekretarsyz. Ǵabeń sizge solaı kirdi. Safýan kirdi. Jańaǵydaı dedi» dep em, álgi kez kelgennen úrkektep, kúdiktenip degen sóz bar, jan-jaǵyna qarady da, aqyryn: «ıá, ıá, esimde, esimde» dedi.

Jazyp alǵan: Baǵashar Tursynbaıuly