О́z tilimde sóılep «ultshyl», namaz oqyp «ýahabıst» atandym

Ata-babam júrgen sara joldy ustanamyn dep estimegen sózdi estidim. Men úshin budan ótken qorlyq joq shyǵar, sirá. Ishime sımaı, maqala qylyp sherimdi tarqatqym keldi. Dál qazir meniń janymdy jegideı jeıtin eki másele bar bul elde. Biri – din máselesi bolsa, endi biri – til máselesi.

 Tilim úshin kúresken ulylardan emespin. Armanym – babam qaldyrǵan amanatqa qıanat etpeı, tilimdi, dástúrimdi, jalpy rýhanı baılyǵymdy saqtap qalý edi. Qazaqqa qazaqsha sóıle dep dáriptep júrgenim de joq. Jalǵyz ǵana jazyǵym – óz tilimde sóılep, óz tilimde ǵalamtor jelisinde qazaqsha "pablık" (VK jelisindegi top) ashqanym boldy. Bul topqa tirkelgen adam sany shamaly ǵana edi. Soǵan qaramastan jazbalardyń asty pikirge toly boldy. Top oqyrmandarynyń biri maǵan top atyn orysshaǵa aýystyrýymdy usyndy. Men esh oılanbastan «aýystyrsam, tek qazaq tilindegi sózge aýystyram» dep jaýap berdim. Sol eken-aq, ózimizdiń qara domalaq baýyrlarymyz ben qarakóz qaryndastarymyz «sen ultshylsyń» dep sala berdi. Orys oryssha sóılese ultshyl emes, qytaı qytaısha sóılese ultshyl emes, jalǵyz qazaq qazaqsha sóılese ultshyl atanatyp otyrǵany ishime qalaı syısyn? Jaraıdy aıtqandaryndaı men-aq ultshyl bolaıyn. Sonda orystyń tilin birinshi orynǵa qoıyp, ana tilin qor sanaǵan qazaqtyń kim bolǵany?

   «Bes ýaqytta bes namaz, bireýi qaza qalmasqa» degen Buqardyń urpaǵy emespiz be? Babamnyń júrgen sara joly dinmen ushtas bolǵanyn moıyndamaıtyn kim bar? Jaratqannyń jalǵyz ekenine ıman etip, musylmanǵa paryz bolǵan namaz ben oraza óteýdiń nesi aıyp?

   Búgingi tańda namaz oqıtyn adam kórse halyq dúr etetin boldy. Orta bilimdi tamamdap, joǵary oqý ornyna túsip, Almatyǵa kelip edim. Basqalarmen tez til tabysyp, aralasa bastadym. Biraq bunym uzaqqa barmady. Keshe ǵana jap-jaqsy aralasyp júrgen adam, namaz oqıtynymdy bilisimen kózqarasy birden ózgerip, araǵa qashyqtyq qoıyp qana aralasatyn boldy. Dinı ustanymdarym da bar edi. Qarsy jynyspen betten súıip amandasyp, qoshtaspaımyn; iship, shekpeımin, túngi qydyratyn oryndarǵa barmaımyn. Oqý ornymdaǵy tanystarymnyń kóbi baratyndyqtan meni bólektenip júr dep oılady. Jalpy hareketterimniń bárin qorta kele maǵan «ýahabıst» degen at qoıdy. Qandaı dindi qabyldap, qandaı ustanymda bolýy adamynyń óz erkinde degen zań Respýblıkasynyń konstıtýsııasynda bar emes pe?

Túımedeı ǵana máseleni túımedeı etip kórsetip otyrǵan bolýym múmkin, siz úshin. Biraq bul másele jeke meniń ǵana basymda emes, patrıot bolǵysy kelgen kez-kelgen azamattyń basynda bar ekeni ras. Osyndaı mentalıtette qalǵan qazaq elin qalaı qutqarýǵa bolady? Din men dástúrdi dáripteımiz be, álde jaranyń ornyn qaraıtyp qaldyra beremiz be?

Turan Muraluly