Qazaqtyń qysqasha tarıhy

("Qazaq eli - 550 jyl" shyǵarmashylyq báıgesine)

1) B.d.d. zamandarda kázirgi Orta Azııadan bastap Evropaǵa deıingi dalany jaılaǵan kóshpelilerdi ırandyqtar Sak dep, ejelgi grekter Skıf dep ataǵan. Saq halqynyń Úzikúı (Iаzygı), Qańǵúı (Kangıý), Sıraqúı (Sırakı), Alban, Syban, Adaı (Daı), Albaúz (Saırıma, Sarmat, Alazon dep árqalaı kórsetilgen) degen taıpalary bolǵan. Saq halqy Arys babasyna tabynǵan, olardyń aspan qudaıyna arnap qasıetti qylyshpen «qurbandyq» shalǵanyn Gerodat kórsetken. Osy sebepten bul qylysh «Aldyaspan» dep atalyp ketken, ıaǵnı «ol arqyly Aspan qudaıy qurbandyq aldy» degen senim maǵynasynda (Qazaq kázirde qylyshtyń asylyn Aldaspan dep ataıdy).

B.d.d. 3-shi myńjyldyqta kázirgi Shyńjannan bastap Ortalyq Qytaı aımaǵyna deıingi ormandy taýlardy jaılaǵan halyq qytaı derekterinde Jýndı, al olardyń soltústigindegi dalaly aımaqtaǵy halyq Hýnıýı dep kórsetilgen. Bul derekter alǵashqy qytaılyq Sıa memleketine baılanysty aıtylady. «Júndes» taýlyqtardy dala halqy Júndi dep, al Júndi halqy óńin jel qaqtaǵan qońyr tústi dalalyqtardy Quńyr (Qońyr) dep ataǵanyn kóremiz. Sonda Jýndı degeni Júndi, al Hýnıýı degeni Quńrúıi. «R» árpi joq qytaı derekteri Quńr ataýyn Hýn nemese Hýnný dep kórsetedi, bizder ony eskermegendikten ataýdy Ǵuń dep kettik (maǵynasyz sóz). Sol zamandarda «Hý» degen taıpada bolǵan, «shyǵys Hý» taıpasy Japon ultynyń arǵy atasy bolar.

Alǵashqy qytaılyq Sıa eliniń ornyn Shan dınastııasy basqany jáne Sıa eliniń bir bóligi dala taıpalary jerine ketkeni aıtylady. Olar «Hý» taıpasynyń dalalyq rýlarymen qosylyp Sıanbı degen halyqqa aınalyp, ondaǵy Quńrúıi halqyna kórshi ornyqty. Sıanbı halqynyń urpaqtary kázir ózderin Mońǵol halqy dep ataıtyn Oırat, Qalmaq, Jońǵar tárizdi taıpalar.

2) B.d.d III ǵ. deıin kórshileri Júndi halqyn ekige ydyratty, dalalyq aımaqqa qytaılyq Tıan (Táńri) senimin alyp barǵan júndiler «Dinli» (Dınlın) degen ataýǵa ıe boldy (Dınlın urpaqtary qyrǵyz, uıǵyr, hakas, bashqyr tárizdi ulttar).

Júndilik Aryn taıpasynyń keı toby «shyǵys Hý» taıpalaryna baryp qosyldy («r» árpi joq qytaılarsha «Aın» dep atalǵan olar Japondarǵa sińdi), Aryn taıpasynyń Quńr halqyna qosylǵandary Arquń dep atalyp ketti (kázir «Arǵyn»).

Júndi halqynyń Shyńjanda qalǵanyn Quńrlyq (Hýndyq) top bıledi, «Quńrmyn» degen olardy qytaı jazbasy «Gýnmo» dep kórsetken. Ondaǵy júndiler negizinen Oshaq taıpasy bolatyn, olar qytaı jazbalarynda Iýechje dep kórsetilgen (qytaısha «O» dybysyn «IýE» áripterimen bergen jáne sońǵy «Q» aıtylmaǵan. Qytaısha tolyq aıtsa «Oshaq» ataýy «Iýechjaqy» bolar edi, qytaılar ataýdy «Iýechjı» dep qysqasha aıtqan. Osy sebepten:  «qazaq» ataýy «hasahy» emes, «Hasa» delindi, «saqúı» ataýy «sahyıý» emes, «Sııý» delindi qytaılyq derekterde). Oshaqtar óz halqyn «júndi» emes, «Jandy» deýdi jón kórgen jáne memleketterin Úıjan dep ataǵan tárizdi. Olardy «Jýn halqy» dep tanıtyn qytaılarsha memleket «Ýıjýn» dep ataldy,  keıin jazbalarǵa «Ýısýn» bolyp endi.

Júndi halqynyń negizgi toby batysqa yǵysyp Orta Azııada otyrǵan Saq (Skıf) halqyn basyp aldy. Kelgender negizinen Aryn taıpasynan bolatyn, olar kázirgi Túrkimenstan aımaǵynda ózderine baǵyndyrdy. Bul aımaq ırandyq maǵynasy «arǵy jaq» bolatyn «Parfıe» sózimen atalatyn, osy sebepten Aryn taıpasy ornatqan memleket «Parfııa» delinip tarıhqa endi, kóp uzamaı oǵan Iran men Zakavkaze aımaqtaryda baǵyndy. Kóshpelilerdi «Sak» deıtin ırandyqtar,  Parfııa bıleýshilerin Arynsak dep atady. Osy ataý tarıhqa Arshak bolyp endi, al zakavkazede olar Aranshah dep kórsetildi. Qytaı jazbasy Parfııa patshalyǵyn Ansı dep kórsetken, ıaǵnı «r» árpi joq qytaılar Arynsaq ornyna Ansı dep jazdy («saq» sózin «sı» deıtinin aıttyq).

3) Osy b.d.d. III ǵ. «kórshiń kim dese solsyń» degen qaǵıdamen Quńr halqy ataýy «Quń» bolyp qalyptasyp ketti («quńr», tek Quńrat degen rýynyń ataýynda saqtaldy). Quń halqy 24 taıpaly bolǵan, olardyń Quman (hýıan), Syıbóri (sıýıbý), Asyluıań (sılıýan), Ulan (lıan) degen tórteýi tańdaýly dep tanylǵan. Quń halqy bıligine kelgen Múde ataqty Quń Imperııasyn ornatty. Memleketti bılegen áýlet Shyńúı (Shanıý) dep atalǵan jáne áýelde 24 taıpa kósemderi arasynan saılanǵan. Múde óz zamanynda, Shyńúı tek Asyluıa taıpasynan saılanatyn dástúr engizdi. Osy taıpa adamdaryn, basqalary «Asyluıańdar» deıtinin estigen qytaı jylnamasyshysy taıpany «Sılıýan-dı» dep kórsetti (áýelgi «A» árpi álsiz estiletindikten túsip qalǵan jáne sońǵy «r» árpi qytaıda joq). Búkil Evrazııany bılep  kelgen As nemese Asylúı patshalary Dınastııasy tarıhy osylaı bastaldy.

4) B.d.d. II ǵ. Qytaı ımperııasy Oshaq (Iýechjı) taıpasymen odaqtastyqqa qol jetkizdi, Úısún memleketin  bılegen Quńr (Gýnmo) tobyne qytaı qyzdary áıeldikke uzatyldy. Qytaı ımperııasy kómegine súıengen Úısún memleketi osy b.d.d. II ǵ. kórshi Aryn (Parfııa) patshalyǵyn baǵyndyrdy. Osylaısha Júndi  halqynyń eki memleketi qosylýynan alyp Úısún (Úıjan) Imperııasy ornady, onyń bolǵanyn tek XIX ǵ. moıyndaǵan tarıhshylar ony Kýshan Imperııasy dep burmalap ataıdy («Uly Jibek jolynyń» qalyptasýy osy Úısún Patshalyǵynyń ornaýymen tikeleı baılanysty). Úısún ımperııasynyń eltańbasy «Taz Qara» degen alyp qus beınesi boldy (qytaısha jazbada «qara» ataýy «qarǵa» dep burmalanyp jazyldy, nemese aýdarmashy solaı túsinip jazdy). Bul qusty ırandyqtar Sımrýg («taý qusy» degen maǵynada), al ertegrekter «Grıfon» dep kórsetken.

5) B.d. basynda Qytaı-Sıanbı-Ýısýn odaǵy Quń Imperııasyn joıyp, Quń halqyn tórtke ydyratty. Quńdardyń bir toby Qytaı shekarasyn kúzetýshige aınaldy (kóbi tańdaýly Quman taıpasy bolar, keıin «qaraqtaı» nemese «qıdan» dep atalǵan), olardyń keıingi ataýy Naıman tárizdi (8 rýdan turatyn Quman taıpasyn, sıanbıler «naıma kýman» jáne qysqasha «naıkýman» degendikten  ataý keıin «Naıman» bolyp qalyptasqan). Quńdardyń ekinshi toby Sıanbılerge baǵyndy delingen, al úshinshi toby Amýr-Argýn aımaǵynda qaldy (keıin «Qypshaq halqy» dep atalǵandar). Quńdardyń negizgi bóligi batysqa yǵysyp, Qazaqstan-Sibir-Oral-Don-Kavkaz aımaqtaryndaǵy Saq (Skıf) halqyn basyp aldy. Batysqa yǵysqan Quńdardyń artynan Sıanbı bıleýshisi Tanshıhaı ásker jibergen, ol áskerdi Tarbaǵataıda otyrǵan Abar taıpalary toqtatty.

Batysqa yǵysqan quńdar, b.d. III ǵ. ortasyna deıin Úısún Imperııasy (Kýshan patshalyǵy) aımaǵyn (Orta Azııa) baǵyndyra almady. О́ıtkeni atalǵan memleketti bılegen top Qytaı Imperııasymen odaqtas bolatyn.

Quńdardyń Bóriquń taıpasy basym bolǵan toby Soltústik Evropaǵa ornyqty (bul taıpa Býrgýnd dep tanylady tarıhta). Kázirgi «ishki Reseı» aımaǵyna ornyqqan quńdar «Ishki úı» (Ýshkýınakı) dep atalyp ketti jáne olardyń negizgi toby Tatar taıpasy bolǵan tárizdi (Quńrat taıpasy ornyqqan aımaq Hýngrad dep atalǵan, ol keıin Novgorod bolyp ózgertilgenin Reseı tarıhshysy Tatıshev jazǵan). Evropa men Zakavkaze aımaǵyna jetken quńdarda Ulan taıpasy basym boldy («Ulanmyn» degen olardy evropalyqtar Aleman dep kórsetse, Kavkazǵa jetkenderi Alan delinip tarıhqa endi). Edil men Dnepr arasyndaǵy dalany basyp alǵan quńdarda Quman taıpasy basym bolǵandyqtan, ol aımaq Kýmanııa delinip tarıhqa endi (kázirgi Kýban ózeni sol zamannan Quman dep atalǵan). Úlken Kavkazdyń taýly aımaǵyn basyp alǵan quńdardyń basym bóligi Qabar taıpasy bolǵandyqtan, ol taý «Qab taýy» dep atalyna bastady.

Quń halqy ıelengen kázirgi Qazaqstan aımaǵyn  kórshileri Quńzaq dep atap ketti («quń aımaǵy» degen maǵynada, «jaq» sózi ornynda «zaq»). Osylaısha sol aımaq halqyn «Quńzaq» dep ataý qalyptasa bastady (Quń men Saq taıpalarynan quralǵan halyq, arasynda Abar taıpasyda bar).

6) B.d. III ǵ.  Úısún (Kýshan) memleketin Quńdar basyp aldy, olardyń negizgi kúshi tańdaýly Syıbóri (Sıýıbý) taıpasy edi. Bıleýshisi Shyńúı dep atalǵandyqtan memleket Shyńjan dep ataldy (Úısún nemese Úıjan ornyn Shyńjan basty). Bul memleket IV ǵ. Qytaı shekarasyna deıin sozylǵan ejelgi Quń Imperııasy aımaǵyn jáne batysyndaǵy Zakavkaze aımaǵynda basyp aldy. Olarǵa erteden ósh Qytaılyqtar,  Shyńjan ornyna memleketti Jýjan dep atady (qytaısha maǵynasy «jer baýyrlaýshy») jáne memleket eltańbasy úısúndik «Taz Qara» bolyp qaldy. Osylaısha Qytaı shekarasynan bastap Zakavkazege deıin sozylǵan alyp ımperııa ornyqty (Gýnn Imperııasy men Jýjan Qaǵanaty áýelde osylaı birtutas ımperııa bolǵan). Osy Jýjan ımperııasyn bılegen As (Asylúı) toby men Syıbórilik jetekshi rýdyń odaqtasýynan Syıbóras ataýly taıpa qalyptasty, al Syıbóri taıpasynyń negizgi bóligi Jalaıyr delinip atalyp ketti (ataqty qolbasshysynyń Jalaıyr degen janama ataýymen).

Jýjan Qaǵanaty quramyna Zakavkazede kirgizildi (kázirgi Kaspıı teńizi sol zamannan Jýrjan dep ataldy). Osy zamanǵa deıin Zakavkazeni bılegen Aranshah (Arynsaq) taıpasy III ǵ. hrıstıandyq qabyldaǵan edi (dindi «ejelgi grek» tilinde qabyldaǵandyqtan óz tilderi ózgerip bastaǵan). Bılikten aırylǵan olar, qol astyndaǵy halyqty bastap kishi Kavkaz taýyna yǵysty, mine osylaısha hrıstııan dindi kázirgi Armııan ultynyń qalyptasýy jyldamdady (ıaǵnı, Armııan ultyn qalyptastyrýshy Aryn nemese kázirgi ataýy Arǵyn bolǵan taıpa).

Jýjan áskeri bolyp Kavkazǵa jetken Abar taıpasy ornyqqan aımaǵyn Quńzah dep atady (Daǵystandaǵy Hýnzah dalasy men Hýnzah aýyly). О́ıtkeni bul zamanda kázirgi Qazaqstandaǵy halyq Quńzaq dep atalatyn (Abarlar osy halyqtyń bir taıpasy bolatyn).

Al IV ǵ. sońynda Jýjan qaǵanatynyń Kavkaz-Evropalyq aımaǵy Attyly (Attıla) patsha bıligimen derbestikke ıe boldy, Gýnn Imperııasy zamany bastaldy (bıleýshi Syıbóras taıpasy ataýy burmalanǵandyqtan, memlekettiń V ǵ. Kavkazdyq bóligi «Savır» ataýmen Iran-Vızantııa jazbalaryna tústi. Alaıda jergilikti etnostar olardy «Jýjan» dep ataıtyn, olar V ǵ. «ortagrek» tili nemese Vızantııa arqyly hrıstııandyqa kóshti jáne VII ǵ. keıin bolashaq Grýzın ulty bolyp qalyptasa bastady. О́ıtkeni, VII ǵ. olar bılikten aırylyp kishi Kavkaz taýyna yǵysty).

Osy IV ǵ. Jýjan Qaǵanatynyń Orta Azııa-Shyńjan-Aýǵanystan jáne Indııaǵa deıingi aımaǵyn Úzik taıpalary basyp aldy (Úzikúı nemese  grekshe «Iаzygı»). Kórshileri «epti alp ıtti» nemese qysqasha «Eptalıti» (Alabaı ıti sebebinen) degendikten, olardyń memleketi «Eftalıty patshalyǵy» bolyp tarıhqa endi. Osy Úzik halqyn bılegen top «Aqúz» dep atalǵan, reseılikter ony «Oqúz» dep burmalap tarıhqa Oǵyz ataýyn engizdi.

Úzik taıpasyna Orta Azııa-Shyńjan-Aýǵanystandaǵy otyryqshy Úısúnder baǵyndy (Úısún ımperııasy halqy otyryqshy jáne kóshpeli bolyp bólingeni qytaı derekterinen málim). Bıleýshi toptaryn Bek deıtin úısún otyryqshylary, ózderin bıleýshige aınalǵan Úz adamdaryn Úzbek dep atap ketti. Osy ataý kóp uzamaı barsha otyryqshylarǵa tańyldy, otyryqshy adamdardy Úzbek deý qalyptasty, ondaǵy Úısún men Úzik tilderi aralasýynan jeke Úzbek tili paıda boldy.

IV ǵ. Ordostaǵy Quńdardy bılegen Asyluıalyq rý Tórgi dep atalǵan («ó», «r», «i» áripteri joq qytaı jazbasynda Týge dep kórsetilgen), qysqasha Tórgi Asuıań (qytaısha Asıan-she). Sıanbılik Tobǵash taıpasy yǵystyrǵan olardyń úlken toby V ǵ. Altaı taýyna qonystandy, Jýjandarǵa temir óndirý arqyly odaqtastyqqa qol jetkizdi (arǵy analary Syıbóri taıpasynan bolǵandyqtan Jýjan ımperııasyn bılegen Syıbóras taıpasyna jıen sanalǵan. Olardyń «arǵy atasyn emizgen Bóri-qanshyq» degen ańyz, analary Syıbóri qyzy bolǵandyqtan  týǵan).

7) VI ǵ. Jýjan Qaǵanaty bıligine Altaı aımaǵynyń Tórgi Asuıa adamdary aralasty, Tórgi Qaǵanaty zamany bastaldy. Olardyń ataýy ózgetilderde burmalanyp «Tıýrkı Ashına bılegen  Tıýrkı Qaǵanaty» delinip tarıhqa endi. Bul ǵasyrda Qazaqstandaǵy halyqtyń Quńzah ataýy Qazaq bolyp qalyptasqan edi (Quńzaq ataýy «uń» bóliginsiz áýeli Qzaq, sosyn kóp uzamaı Qazaq boldy). Memleket bıleýshi taıpa ataýymen Túrki Qaǵanaty dep atalǵandyqtan, memleket halqynyń  óz ataýy «kóleńkede» qaldy. Degenmen tarıhı derekterde Qazaq ataýy saqtaldy, VI ǵ. Qashqar aımaǵy halqy qytaı jazbasynda Hasa delingen. Arabáripti jazbalardaǵy, Túrkiler áskeri bolyp Úndistanǵa jetken Qazaqtardy jazylý uqsastyǵynan Haladj nemese Hıldj dep, al Aqúzder (Oǵyz) aımaǵyndaǵy Qazaqtardy Qzyq jáne Qnyq dep burmalap ketti. Kázirgi Ońtústik Reseı men Ýkraına aımaǵyndaǵy Qazaqtar «eskiorystyq» jylnamalarda Gzak, Kasog, Kozagı bolyp kezdesedi.

Túrki Qaǵanaty ataqty Eftalıty patshalyǵyn joıdy (Úzik taıpasy ekenin aıttyq), olardyń qysymynan Aqúz (Oǵyz) halqynyń Hazar taıpasy Zakavkazege ketti. Osy kelgen Hazarlardy  áskeri etken Iran-Vızantııa odaǵy Zakavkazedegi Savır (Syıbór) memleketin joıdy. Savır  eliniń kishi Kavkazǵa yǵysyp Vızantııaǵa baǵynǵandary Jýjan dep atalyp, Grýzın halqynyń negizin qalady (Jýrjan, Jýrzan, Gýrzan, Gýrzın). Olardyń Iranǵa baǵynǵan úlken Kavkazdaǵylary astanasy Quńzaq qalasy bolǵan Sarır memleketin ornatty (Avar jeri). Savır eliniń Evropaǵa ketkenderi onda astanasy Savarııa (Vengrııa aımaǵynda) bolǵan Avar Qaǵanatyn ornatty. Vengrııadaǵy Kýnzak (Kıshkýnzak, Nadkýnzak) ataýly jerler sol Abarlardan qaldy. Osy ataýlar Qypshaq deý qatelik. Vengrııa men Daǵystandaǵy Qunzaq ataýlary jáne Avarlardyń  Tarbaǵataılyq Abarlardan ekendigi Qunzaq ataýynyń otany kázirgi Qazaqstan ekenin dáleldeıdi.

Evropa aımaǵynda Avar Qaǵanaty ornaýy Túrki Qaǵanatynyń tikeleı kómegimen baılanysty, áýelde Syıbóras jáne Tórgi taıpalary odaqtas boldy. Avar Qaǵanatynyń áshekeılerinde Grıfonnyń jıi kezdesýi Jýjan Qaǵanatynyń «taz Qara» (Samuryq) eltańbasyn Avar Qaǵanatyda  qoldanǵanyn kórsetedi. Demek, Savır memleketi men Avar Qaǵanaty patshalary Jýjan Qaǵanatyn bılegen Syıbóras áýletinen bolǵan. Túrki Qaǵanaty bul zaman úlken Kavkazdaǵy Sarır memleketi bıligin ıelenip, olardyń eltańbasyn Bóri etti. Al Zakavkaze Iran yqpalynda qalyp qoıdy.

8) VII ǵ. Syıbóras jáne Túrki Ashına áýletteri arasyndaǵy baqtalastyqtan Túrki Qaǵanaty ekige ydyrady. Syıbórastar Jýjan Qaǵanatynan odaqtasy bolǵan saq-úısúndik toǵyz taıpa kómegimen «On aq tútin Qaǵanaty» (Batys Túrki Qaǵanaty) bolyp bólindi, al Tórgi Asuıa (Túrki Ashına) taıpasy Shyǵys Túrki Qaǵanatyn ıelenip qaldy. Osy jaýlyq áseri Syıbóras ataýyn Shıbórash etti, Túrkilerdiń batysqa yǵysqandary ózderin Bórishi dep atady. Qytaılar «On aq tútin Qaǵanaty»  ornyna «Onúı shıbórash» ataýyn qoldanyp, ony ózderinshe «Nýshıvı» dep kórsetti. Shyńǵyshan shyqqan taıpanyń X ǵ. deıin Shıveı Mongý (Shıbórash Mańǵy) dep atalýy, onyń Shıbórash urpaǵy ekenin kórsetedi (qazaq ǵalymdarynyń genndik zerteýleride ony rastaıdy). Ataýdyń «Onúı shıbórash» ekenin Batys Túrik Qaǵanatyn «On aq tútún» qaǵanaty dep ataǵanyda dáleldeıdi, ony Iezýıdtik tarıhshylar «On oq bútún» dep burmaldy (Orhon eskertkishterindegi jazbalardy solar qoldan jasaǵan). Olar Túrki men Shıbórash baqtalastyǵyn jasyryp, ony «bes taıpa Nýshıvı» men «bes taıpa Dýlý» jaýlyǵy jáne osylardyń ortaq ataýy «On oq býtýn» dep sendirdi.

Asylúılik eki taıpa baqtalastyǵynan Avar Qaǵanaty ornyn Ashına Túrkileri bılegen Uly Býlgarııa basty. Syıbóras (Shıbórash) toby Qyrymdaǵy Aors (Rýs) jáne Sak Alban (Sakalıba) taıpalarynyń bir bóligindegi bıligin saqtap qaldy (olar áýeli Bóri, katolıktikti qabyldaǵansoń Bórik delingen. Tarıhqa Varıag jáne Rıýrık ataýlarmen endi). Albanııa men Reseıdiń eltańbalary birdeı, ondaǵy «ekibasty orel» degeni «Taz Qara», ekeýinde ornatqan Bórik (Rıýrık) áýleti.

Rýs pen Sak Alban taıpalarynyń ekinshi bóligin Ashına Túrkileri bıledi, olar Bórishi dep ataldy (ataý keıinnen Berish bolyp ornyqty. Beıbarys sultan Qyrymdyq Bórsh tobynan, ony bala kezinde quldyqqa satqan Bórik toby deý oryndy).

 «On Aq tútin Qaǵanaty» yǵystyrǵan Ashına Túrkileriniń bir bóligi Qazaq halqynyń  ózderine baǵynyshty bóligimen VII ǵ. (626 jyl) Zakavkazeni basyp aldy. Ondaǵy Hazar taıpalary olardyń odaqtasyna aınaldy, osylaısha astanasy Samandar (kázirgi Gıandj tárizdi) bolǵan Hazar Qaǵanaty ornady. Jańa kelgen Qazaq halqy eki Kavkaz taýy arasyndaǵy dalany ıemdendi, Zakavkazedegi kázirgi Qazaq ataýlary sol VII ǵ. ornyqty. Arab tarıhshylary Qazaq qalasynyń VIII ǵ. Halıfat jerindegi áskerı bekinis ekenin kórsetken. Vızantııa Imperatory IX ǵ. eki Kavkaz taýy arasynda, Qara teńizden Qaspıı teńizine deıin Kasahııa eli otyrǵanyn jazdy. X ǵ. aımaqty aralaǵan arab tarıhshysy Al-Masýdı Qazaqtar (orysshada Kashak) jaıly derekter beredi, odan musylman qazaq eliniń astanasy kázirgi Kazah (orysshada  Karah) qalasy ekenin jáne Kolhıda aımaǵyndaǵy Qazaqtar eski senimde bolǵanyn kóremiz. Al-Masýdı Qazaqtardyń basqa halyqtarǵa qaraǵanda betteri taza deıdi. Demek Zakavkazede otyrǵan 300 jylda Qazaqtar azııalyq kelbetin joǵaltqan, alaıda Kavkazdyqtarǵa tolyq uqsamaǵan.

Zakavkazege VII ǵ. kelgenderdiń Qazaq dep atalynýy olar shyqqan Qazaqstan aımaǵy halqynyń ataýy kem degende VI ǵ. Qazaq bolǵanyn dáleldeıdi. Soltústik Kavkazda (kázirgi Osetııa, Chechnıa, Ingýshetııa aımaǵy) otyrǵan Qazaqtardy sol Zakavkazelik Qazaqtar «teriskeı Qazaqtary» dep atady (keıin Terskıe Kazakı dep atalǵandar).

(Jalǵasy bar)

Bekjan Ádenuly