Táýelsizdik - qazaqqa kókten túse qalǵan syı emes

«Qazaq memleketine – 550 jyl» báıgesine!

Qazaq halqynyń búgingi qol jetkizip otyrǵan táýelsizdigi bizge kókten túse qalǵan syı emes.

Táýelsizdik degende ulan-baıtaq jerimizdi antalaǵan jaýlarynan qyzǵysh qustaı qorǵap,  at ústinde arystandaı arpalysyp ótken asyl babalarymyz oıǵa oralady. Ushqan qustyń qanaty talatyn qazaqtyń baıtaq dalasyn aq bilektiń kúshimen, aq naızanyń ushymen ata jaýlarynan qorǵap qalǵan ardaqty babalarymyz-aı! Senderge baıtaǵymyzdyń tórindegi barlyq qalalardyń ortalyq alańdarynda altynnan eńseli eskertkish turǵyzyp qoısaq ta artyq bolmas edi.

Budan bes jarym ǵasyr buryn dańqty Kereı men Jánibek babalarymyz irgetasyn quryp bergen Qazaq handyǵy talaı tar jol, taıǵaq keshýlerdi bastan keshti. Qasym hannyń qasqa joly, Esim hannyń eski joly, áz Táýkeniń Jeti Jarǵysy halqymyzdyń Temirqazyǵy boldy.

Alty Alashtyń aıbyndy ámirshisi Abylaı han bastaǵan, Qabanbaı, Bógenbaı, Naýryzbaı, Jánibek, Baıan, Oljabaı, О́tegen, Aqtanberdi, Baıǵozy, Janataı, Jaýǵash, Malaısary, Elshibek batyrlar qostaǵan qazaq sarbazdarynyń qoly talaı márte týǵan jer tósinde at oınatyp, ata jaýlarymen keskilesken shaıqastar ótkizdi.

Qyzyl kúndi shań japty, qara jerdi qan japty. Ajal oǵy qulatty talaı batyr sańlaqty. Biraq, Abylaı han bastaǵan aıbyndy batyrlar qazaq handyǵynyń týyn qulatqan joq! Bul elimizdiń táýelsizdigin qorǵap qalý jolyndaǵy jan alysyp, jan berisken qııan-keski maıdan bolatyn.

Abylaı hannyń jaýjúrek nemereleri Kenesary men Naýryzbaı tóreler bastaǵan, Aǵybaı, Janaıdar, Iman, Jolaman, Buǵybaı, Jáýke, Suranshy, Báıseıit, Jeke batyrlar qostaǵan qazaq sarbazdary da Reseı ımperııasynyń bodandyǵynan bas tartyp, týǵan jer tósin tulparlarynyń tuıaqtarymen dúbirge bóledi. Arystandaı aıbat, jolbarystaı qaırat kórsetti.

Qazaqtyń eń sońǵy hany Kenesaryny Reseı ımperııasynyń muzdaı qarýlanǵan áskeri jeńe almaı dińkeledi. Er Kene syrttaǵy jaýdan emes, ishtegi jaýdan qapyda ketti ǵoı. Áıtpese ata jaýlaryna áli de talaı oırandy salar edi.

Kene hannyń tusynda,

Qart býradaı jaradyq.

Jaýdy jasqap japyryp,

Jaýǵan qardaı boradyq.

«Abylaılap» at qoıyp,

Dushpannyń aldyn oradyq.

Kene han opat bolǵan soń,

Shil boǵyndaı taradyq.

Kene men Naýan ketken soń,

Zamanym qaldy tarylyp.

Saltanatty handardan,

Jetim qaldym aıyrylyp.

Eki birdeı qanatym,

Topshydan syndy maıyrylyp.

Balaǵy altyn aq beren,

Tasqa tıdi qaıyrylyp,-dep ataqty Nysanbaı jyraý keýdesin kernegen ókinishten ózegi órtene jyrlaǵandaı, qazaq halqy Kenesary men Naýryzbaı syndy birtýar bahadúrlerinen qapyda aıyrylǵan soń jaýdyń qursaýynda qaldy.

Tek asyldyń synyǵy Syzdyq sultan ǵana ondaǵan jyldar boıy qasqyrdaı qaırat kórsetip baryp tyndy. Bul qazaq halqynyń táýelsizdigin saqtap qalý jolyndaǵy jankeshti shaıqastardyń sońy bolatyn.

Qazaq halqynyń óz aldyna derbes memleket bolýyn, óz taǵdyryna ózi qojalyq etýin ańsap ótken Alashtyń arystary Álıhan Bókeıhanov, Álimhan Ermekov, Jaqyp Aqbaev, Mirjaqyp Dýlatov, Maǵjan Jumabaev, Turar Rysqulov óz bastaryn ólimge baılap, elim dep eńirep ótken erler edi. NKVD túrmesinde azap shegip, týǵan halqynyń azattyǵy jolynda atylyp ketti. Jandary jánnatta, tánderi rahatta bolyp, peıishte nury shalqyǵaı Alashtyń osy saıdyń tasyndaı aıaýly arystarynyń!

Qazaq halqynyń táýelsizdigi úshin arpalysqan sońǵy urpaq – 1986-jyldyń qaraly da jaraly jeltoqsan aıynda jalaýdaı jelbiregen qazaqtyń órimdeı qyzdary men jigitteri.

Muzdaı qarýlanǵan OMON soldattary qazaqtyń qarakóz qyzdaryn ishten teýip, shashynan súıredi. Kókórim jigitterdi taıaqqa jyǵyp, qasqyr ıtterge talatty.

Almatynyń alańyndaǵy aq qar qyzyl qanǵa boıaldy. Kúsh teń emes edi. Albyrt jastar sonda da alǵan betterinen qaıtpady.

 Meniń elim, meniń elim,

 Gúliń bolyp egilemin.

Jyryń bolyp tógilemin, elim,

Týǵan jerim meniń, Qazaqstanym!-dep Shámshi aǵalarynyń asqaq ánin alańǵa bettegen qazaq jastarynyń Ánurany etip shyrqap, muzdaı qarýlanǵan soldattarǵa qasqaıyp, qarsy shyqty. «Myzǵymas Odaqtyń» qabyrǵasyn osylaısha tuńǵysh ret bizdiń qazaq jastary qaqyratqan bolatyn!

Qazaqtyń qaharman uly Qaırat Rysqulbekov qoldan qurastyrǵan jalanyń qurbandyǵyna shalynyp, áýeli atý jazasyna kesildi. Keıin shet memleketterdiń narazylyǵynan seskenip, Keńes soty atý jazasyn 20 jyl bas bostandyǵynan aıyrýmen almastyrdy. Sóıtsek, bul «keńestik ádil sottyń» syrt kózdi aldarqatqan saıqal saıasaty eken. Aqyry olar jarty jylǵa jetkizbeı, Semeı túrmesinde qanisher qaraqshynyń aram qolymen Qaırattaı esil erdi óltirip tyndy. «Sottalǵan Qaırat Rysqulbekov túrme kamerasynda ózin ózi óltirdi» dep málimdeme jasady. Netken aıarlyq, netken jymysqy quıtyrqylyq!

Sen jalǵyz ǵana Moıynqumnyń uly emes, barsha qazaqtyń ardaqty batyr perzentisiń, Qaırat baýyrym! Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdik kúni – seniń toıyń!

 Bir toıym bolatyny sózsiz meniń,

 Dál qaı kúni ekenin aıta almaımyn.

 Biraq, biraq...

 Onda ortaǵa tastalar uran sondaı,

 Qaıta almaıdy qartyń da bir án salmaı.

Men ózim de án salam tún aýǵansha,

Meniń janym bul kúnge qumar qansha.

Jyǵylǵan palýanǵa da báıge berem,

Adaldyǵy sezilip turar bolsa!-dep qazaqtyń aımańdaı aqyny Tólegen Aıbergenov tógile jyrlaǵandaı, Qazaqstannyń táýelsizdik toıy – Jeltoqsanda jelbiregen ot-órim qazaq jastarynyń toıy!

Alyp báıterekteı tamyryn tereńge jaıǵan Qazaq memleketiniń keleshegi kemel, bolashaǵy jarqyn. Sebebi meıirimdi de meımandos Alash jurtyna Allanyń ózi nuryn tógip keledi.

Tóleýbaı ERMEKBAEV

Qaraǵandy qalasy

05.11.14.