QOS AZAMATTYǴY BARLAR – OTAN SATQYNY BOLYP ESEPTELE ME?

Qazaqstanda  bir basynda eki eldiń azamattyǵy bar  depýtattardyń bar ekeni anyqtaldy. Búgin  elimizdiń Bas prokýratýrasy Parlamentte Reseıdiń de azamattary emin-erkin jumys istep júrgenin jarııa etti. Bundaı málimdemeni Bas prokýratýranyń resmı ókili Nurdáýlet Súıindikov jetkizdi: «Eki eldiń azamattyǵyn alyp, zań buzǵan  azamattardyń aty-jónin aldaǵy ýaqytta mindetti túrde jarııalaımyz. Olar qazir memlekettik qyzmette, tipti Parlamenttiń qos palatasynda eńbek etip, eki eldiń de jeńildikterin birdeı paıdalanady. Iаǵnı eki jaqty  zeınetaqy, járdemaqyǵa qaryq bolyp júr. Al bul bizdiń Ata zańymyzǵa múldem qaıshy keledi». Konstıtýsııamyzdyń basty talabyn taptap júrgender ózge emes kúnara  zań jazyp,  aı saıyn jańa qujat qabyldaıtyn  depýtattardyń arasynda bar bolyp shyqty. Elimizdiń Bas prokýratýranyń anyqtaýynsha  olardyń ekinshi azamattyǵy Reseıge tıesili. Alaıda ázirge quzyrly organ memlekettik qupııamyzǵa  qaýip tóndirip turǵan depýtattardyń aty-jónin jarııalamady. Prokýratýranyń aıtýynsha olar Qos azamattyǵy barlar týraly aqparat alýǵa Máskeýge birneshe ret hat joldapty. Biraq, ázirge kórshilermiz qol ushyn sozýǵa qulyqsyzdyq tanytqan. Al mundaı azamattar  alda-jalda isti bolyp, izdeý jarııalansa, eki eldiń arasynda jan saýǵalap, ustatpaı ketýi ábden múmkin. Buny Nurdáýlet Súıindikovtyń ózi moıyndady: «Bul máseleni túbegeıli sheshý úshin Reseıdiń kómegi men qoldaýy kerek. О́ıtkeni eki eldiń  azamattyǵyn alǵan adamdar týraly málimetter men  eki memlekettiń  kóshi-qon  salasyndaǵy jalpy aqparatyn  biriktirý kerek .Al o basta mundaı kelisim bolmaǵandyqtan, kórshilerimiz ázirge kelispeı otyr». Súıindikov Astana telearnasyna bergen suhbatynda da "eki el azamattyǵyn alǵan adamdary men kóshi-qon salasyndaǵy aqparatyn biriktirýi kerek" degendi aıtty, árıne bul qadam kórshi el azamattyǵyn alǵan "otandastarymyz" týraly aqparatty bizge bergenimen tutas azamattarymyz týraly derekti kórshi elge jaıyp salý degen sóz, aqparattaq qaýipsizdik degenimiz sonda qaıda qalmaq?!

Al, Bas prokýror Ashat Daýylbaev  Astanada ótip jatqan halyqaralyq prokýrorlar forýmynda elimizdiń qaraýsyz qalǵan  shekara aımaqtaryn lańkester men búlikshiler ábden maıshelpekke aınaldyrǵanyn aıtyp dabyl qaqty: «Memleketimizdiń shekaranyń ashyq, qaraýsyz jatqan bóligi, onyń ishinde teńiz aımaǵy da esirtki tasymaldaýshylarmen qatar iri lańkestik toptar da qylmystyq áreket úshin erkin paıdalanýda.  Sondyqtan sol  lańkestik toptardy,  olardy qarjylandyrý kózin anyqtap, qarý-jaraq tasymalyna tyıym salý  úshin birigip  áreket etýimiz kerek.» Bas prokýrordyń Reseıdiń quzyrly organdarymen  birlesip áreket etýge  táýeldimiz dep, kórshilerimizge qaıta-qaıta alańdaýy oryndy. О́ıtkeni Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq aıasynda oǵan múshe memleketter  shekaralary  aıqara ashylmaq. Mundaı urymtal tusty halyqaralyq iri qylmystyq toptyń  serkeleri utymdy paıdalanyp qalýǵa barynsha umtylady. Bizdiń bir túsinbegenimiz «qaraýsyz qalǵan shekaralyq aımaqtar» degen tirkes, sonda qalaı, shendiler ózge eldiń azamattyǵyn alyp ap jympıyp júrse, shekaralyq aýmaqtarymyz qaraýsyz jatsa, bul sirá qandaı táýelsizdik?!

Jyl bastalǵaly beri odaqtyń jyry jańǵyrýmen keledi, saıasatsyz ekonomıka týraly qansha ret aıtylsa da saıasattyń daqpyrty shyǵa beredi. Ortaq áýe keńistigi, ortaq ásker, ortaq tólem, ortaq baılanys júıesi týraly kóp aıtyldy. О́tken aptada ortaq valıýtanyń áńgimesi shyqty, endi qalǵany «ortaq azamattyq» edi. Ata zańymyzda Qazaqstan azamatynyń  QR azamattyǵymen qatar ekinshi bir eldiń azamattyǵyn alýyna tıym salynatyny jazylǵan, zańdy jaqsy biletin azamattardyń ózi zańdy buzyp otyrsa el bolashaǵy ne bolmaq?! Buǵan eń áýeli Konstıtýsııanyń kepili Prezıdent jaýap berýi kerek sııaqty. Keshe ǵana úkimet otyrysynda aıtylǵan Prezıdenttiń «sheteldegi qazaqtardyń kelýine jaǵdaı jasalýy kerek» degen sózine qýanyp qalǵan halyq búgingi «qos azamattyq» jaıly qorqynyshty áńgimeden úreılenip qaldy. Bundaı qıturqylyqtyń el bolashaǵyna, táýelsizdigine degen qateri týraly, osyndaı qysyltaıań kezde shashylyp júrgen at tóbelindeı qazaqqa ne qajet ekeni týraly belgili jýrnalıst Serik Ábikenniń pikirin bilgen edik:

- Reseı keshe ǵana qos azamattyǵy bar tulǵalarǵa 200 myń rýbl aıyp aqy salatyn zańdy qabyldady, qos azamattyqqa tıym salynǵanymen anyqtalǵan jaǵdaıda jazalaý sharalary qandaı bolmaq?

 - Qos azamattyǵy bar adam - qosmekendi. Baqany kórgende deneńiz titirkenip, jırenesiz ǵoı. Sondyqtan qos azamattyǵy bar adamdardy kórgende de osyndaı kúı keshemin. Bizde qos azamattyq zańmen tıym salynǵan. Ol kimge kerek? a) kásipkerlikpen aınalysyp, salyqtan jaltarýdyń amalyn izdegen pysyqaılarǵa, á) "erteń qashamyn?" degen túpki oıy barlarǵa... Bas prokýratýra ókili Súıindikov májilis depýtattary arasynda da eki eldiń tólqujatyn ustap júrgender bar ekenin málimdepti. Demek Basy búlingen balyq boldyq qoı... Menińshe bundaı adamdarǵa "Otanyn satty" degen bap qoldanylýy kerek!

-  Qos azamattyǵy bar jeke azamattardan Qazaqstanǵa keletin qaýip qandaı?

Qos azamattyqqa kóz juma qaraýǵa bolmas. Ýkraına bizdeı áljýazdaý elderge ashy sabaq bolýy kerek. RF-nyń Ýkraınaǵa ásker engize almaýyna kedergi bolyp otyrǵan faktorlardyń biri Donesk oblysyndaǵylardyń barlyǵy Ýkraına azamattary ekeni dep bilemin. Al, erteń Qazaqstannyń soltústiginde osyndaı búlik shyǵyp, bizdiń "qazaqstandyqtar" qoınynan RF tólqujatyn shyǵarsy basqa memlekettiń azamattaryna kúsh qoldanǵan bolyp shyǵa kelemiz. О́zge eldiń azamattaryn qorlaýdy jahandyq uıymdar da quptamaıdy. Negizi aýrýdy asqyndyrmaı biteý jarany der kezinde sylyp otyrý kerek.

- Zań boıynsha turǵylyqty jerindegi eldiń zańyna qaıshy kelmese etnıkalyq qazaqtarǵa 3 aıda azamattyq berý bar bolatyn. Ol byltyr 4 jylǵa deıin uzaryp ketti. Osyndaı almaǵaıyp zamanda syrttaǵy qazaqtardy jedeldetip elge ákelý úshin qandaı sharalar qabyldaý kerek?

- Qandasty elge qaıtarý oıynshyqqa aınaldy: birese 5 jyl, birese 5 jyl azamattyq almaıdy dep úreılendirdi. Odan soń "endi 1 jylda azamattyq alady" desti. Demek syrttaǵy qandasqa ala-qula aqpar jetýde. Olardy atamekenge kelsek sarsańǵa túsemiz degen úreı bıledi. О́z oralman qandastardy basym soltústik óńirge qonystandyrsaq degen oıdy quptaımyn. Biraq bizdiń bılik bul isti aq peıilmen atqaratynyna senbeımin. Sebebi "halyq sanyn 20 mln. jetkizemiz" degen maqsatty júzege asyrýdyń eń ońaı joly syrttaǵy aǵaıyndy jınap alý edi. 17 mln-ǵa shettegi 5 mln qazaqty qossańyz 22 mln. júgirip jeter edik. Al keler jyly birtutas ekonomıkalyq keńistik týraly kelisim kúshine ense bizge Reseı men Belarýstan jumysshylar aǵylady jáne olar bizdiń zań oryndaryna tirkelýge mindetti emes?! О́zge ult ókilderiniń sany artsa qazaqtyń kúıi odan ary múshkildene túspek. Iаǵnı, qazaq elin aman saqtap qalamyn degen basshy bolsa qazir shettegi qazaqtyń aıaǵyna jyǵylyp júrip, jedeldete atajurtqa jınaýy kerek.

Nurǵalı Nurtaı