ALKOGOLIKTERDIŃ ANONIMDI ASSOSIASIIаSY QAZAQQA NE BEREDI?

Qazaqstanda jyl saıyn jan basyna shaqqanda 5,9 lıtr araq ishiledi eken. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy jan basyna shaqqanda 8 lıtrden kóp alkogol ónimin tutynatyn elderdiń ulttyq genofondy degradasııaǵa ushyraıdy degen aqparat taratqan. Qazaqstannyń statıstıka agenttiginiń málimeti boıynsha, araqtan bólek, el turǵyndary jan basyna shaqqanda jylyna 31 lıtr syra ishedi.

Bıografııa

Meniń ákem araq ishetin. Orystar qusap qaryndy toıdyryp ishý degendi bilmeıtin. Ash qarynǵa araqty qaǵyp salyp, artynan temeki shegetin. Oqyǵan, shahmatty shashyp oınaıtyn, tarıhty ertegi qylyp aıtyp beretin adam 200 gramm ishse boldy ózge adamǵa aınalýshy edi. О́se kele alkogol ónimderin kórsem yza-kekke býlyǵyp, jıirkenish sezimin bastan keshetin boldym. Men ákem sııaqty qanshama qazaq ul-qyzynyń ákesi ishkilikke salynǵanyn jaqsy bilemin. Araqtyń azabyn ábden tartqan sol urpaq qazaqtyń alkogolık bolǵanyn qalamaıdy.

Ardaq

Alkogolıkterdiń anonımdi assosıasııasy qysqasha aıtqanda AA-ǵa qońyraý shalǵanymda tutqany Ardaq (aty ózgertilgen-red.) esimdi bir jigit kóterdi de áńgimeni baıandaı ketti. Ardaqtyń jasy 31-de eken. Alkogolıkpin dep ashyq aıtty. Araqpen 9 jyldan beri dos. Ol Qazaqstan jáne Qyrǵyzstan alkogolıkteriniń anonımdi (qupııa) assosıasııasynyń múshesi. Ardaq ózgege kómektese otyryp óziniń jan jarasyn emdegisi keledi. Ashyq jarqyn, sóılegen sózinen ókinish pen úmit lebi seziletin, otyzǵa jetse de orda buzbaq túgili syr aqtarar súıiktisi joq jigitke janym qatty ashydy.

AA

1935 jyly AQSh-tyń Ogaıo shtatyna iskerlik saparmen Nıý-Iorktiń bir bıznesmeni barady. Bıznesmen uzaq jyldar boıy alkogolızmmen kúresken eken. Ogaıonyń Akron qalasynda júrgen ol birjolata araqpen qosh aıtysady. О́ziniń oqıǵasyn úlgi estip basqa alkogolıkke aıtýdy uıǵarady. AA qurý ıdeıasynyń negizi – alkogolıkterdiń (burynǵy bolsyn) ózge alkogolıkpen rýhanı baılanys ornatýy, araq ishpeýge shaqyrýy. 1939 jyly jaryq kórgen «Alcoholics anonymous» kitaby AA músheleri úshin qoldan túspeıtin qundy kitap. Búgingi tańda álem boıynsha 113 000 AA toptary tirkelgen. Reseı Federasııasynda 360-ǵa jýyq AA fılıaly bar. Al, Qazaqstandaǵy qaýymdastyqtyń sany 9 (Astana, Almaty, О́skemen, Pavlodar, Atyraý, Oral, Aqtaý). Onyń 4-ýi Almatyda («Vıktorııa», «8 mart», «Vıktorııa: áıelderge arnalǵan», «Talǵar») ashylǵan. Almaty qalasyndaǵy «Vıktorııa: áıelderge arnalǵan» AA fılıaly alkogolık áıelderge kómek kórsetýmen aınalysady.

AA jumys isteý prınsıpi

AA-ǵa alkogolızm aýrýyna ushyraǵan kez kelgen qazaqstandyq múshe bola alady. Tek nıeti bolsa boldy. О́tinish bergennen keıin AA alkogolıkti múshe qylyp qabyldaıdy (jeke tulǵa jaıly aqparat qupııa bolyp sanalady). Eń basty shart adam ózin aýrý ekendigin moıyndaýy shart. Alkogolık ekendigin moıyndaǵan adam ǵana bul dertpen kúrese alady jáne jeńiske jetedi degen jazylmaǵan zań bar. Múshelik barysynda eshkim eshkimnen eshqandaı aqsha-jarna almaıdy. Ishetin shaı-kofe úshin (alkogol ónimderin, tipti alkogolsiz dep jarnamalanatyn syrany ishýge tyıym salynǵan) adam ózi ortaǵa aqsha tastaı alady. AA-nyń eshbir dinı sekta-uıymmen baılanysy joq.  Jetisine bir-eki ret «ashyq» (kez kelgen azamat kelip qatysyp, kórip, spıkerlerdiń sózin tyńdap kete alady), «jabyq» (alkogolıkter ózderiniń oqıǵalaryn baıandaıdy) basqosýlar uıymdastyrylyp turady. Múshe bolý degen sóz ómirbaqı basqosýlardan qalmaý degendi bildirmeıdi. Adam qalaǵan ýaqytynda qalaǵan jınalysqa barýǵa quqyly (bastysy mas kúıinde barmaý). Bir nárse biraq umytpaǵan jón – jınalystar alkogolıkterge jalǵyzdyqty jeńýge, moıymaýǵa, artqa sheginbeýge, ári qaraı da araq ishpeýge úndeıdi. Basqosýlarǵa qatysqan adam bir jetige jeterlik psıhologııalyq serpilis, qoldaý alyp qaıtady                               

AA basshylyǵy

Jetekshisi, bastyǵy joq. Top ashylǵanda músheler ózara kelisimmen aralarynan bireýdi jaýapty etip taǵaıyndaıdy. Jaýapty adam jınalys ýaqytyn anyqtaıdy, usaq-túıek dúnıelerdi uıymdastyrýmen aınalysady. AA-nyń óz qarajaty joq bolǵandyqtan ǵımaratty da jalǵa alady. Onyń aqshasy da múshelerdiń ózderinen kelisimmen, qalaýymen jınalady.         

                                             Alkogolık dıagnozy

Alkogolık adam alkogol úshin jaqsy, berekeli ómirden bas tartady. Ol ishý ádebin bilmeıdi. 200 grammen toqtaı almaıdy. 200 gramm úshin dosyn, ar-ujdanyn satady, otbasyn oırandaıdy, balalarynyń aýzynan bir tilim nandy jyryp alady, urlyqqa túsedi, túbinde qolyn qanǵa boıaıdy, adam óltiredi. Aýzyna araq tússe, qysqasy, ózin, óziniń adamı bolmysyn umyt qaldyrady. Myna adam alkogolık pe, alkogolık emes pe aıtý qıyn. Ishkish adam ǵana bul suraqqa naqty jaýap bere alady. Ol ishteı óziniń alkogolık ekenin ne emesin sezip-bilip turady. Alkogolızmdi jeńý úshin erik-jigermen qatar et jaqyn adamdardyń qol ushyn sozǵany mańyzdy.

ALONON

Almatyda qalalyq narkologııalyq  ortalyǵynyń psıhologııalyq laboratorııasynda ornalasqan jalǵyz alonon «Gúldený» toby bar. Alonon degenimiz alkogolık-narkomandardyń dos-jaran, týǵan-týysqandary úshin ashylǵan arnaıy top. Alonon jaıly aqparat alý úshin oǵan múshelik etetin Sáýle degen áıelge habarlastym. «Alonon alkogolıktermen qatar narkomandardyń týysqandary úshin de esigi árdaıym ashyq top. Meniń balam narkoman. Jasy 28-de. Kún saıyn balam úshin qaıǵy jutamyn, kóz jasymdy kól qylamyn. Búgingi kún maǵan qandaı aýyrtpalyq, qandaı azap ákeledi dep ómir súremin. Jasy 28-ge kelgen erkek bolǵanymen ulym oılaý, juris-turys, ózin-ózi ustaý boıynsha 17 jasar jetkinshek sııaqty. Ol ómirge nala, eshnárseni jaqtyrmaıdy. Balańnyń kóz aldyńda solyp jatqanyn kórýden úlken qasiret joq. Alonon jaıly aqparatty habarlandyrýdan kórip qaldym. Sodan beri turaqty túrde jetisine bir ret ózim sııaqty qaıǵydan qan jutyp otyrǵan ata-analarmen áńgimelesýge, syr aqtarýǵa baryp turamyn (bizdiń jalpy sanymyz 12-15 adam). Negizi alkogolıktiń, narkomannyń anasy, áıeli bolý degen sóz ortaq táýeldilikte bolý degendi bildiredi. Ortaq táýekeldilikti Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy aýrý retinde tirkeýge alǵan bolatyn. Demek alkogolık, narkomandar ǵana emes olardyń súıiktileri de psıhıkalyq emdeý, ońaltý kýrsynan ótýi tıis.  Alononǵa múshe bolǵaly kádimgideı keýdemdi basyp turǵan aýyrlyqtan arylyp, jeńildep qaldym. Qazaq bolǵannan keıin ulymnyń narkoman ekenin ómir baqı jasyryp keldim. Bireý bilip qala ma dep qatty qorqatynmyn. «Masqaram shyǵady» degen oı maza bermeıtin. Al, qazir munyń bárine basqasha qaraýǵa tyrysamyn. Bireý úshin emes ózim úshin ómir súre bastadym. Bireý surasa bárin ashyq aıtyp berýden jaltarmaımyn. Balamdy aparmaǵan jerim, emshim, baqsy-balgerim, dárigerim joq. Keshe ǵana ulyma «Bulaı jalǵasa berse, essiz kúıde keletin bolsań, úıge endi kirgizbeımin» dedim. О́zim aıttym da bir jylap aldym. Biraq bir nárseni jaqsy túsindim – adam óz máselesimen keıde betpe-bet qalyp, sheshim shyǵarýy qajet. Onyń balalyqty artqa tastap, eseıip, ómirlik sheshimdi óziniń shyǵarýyn ańsaımyn. «Bári jaqsy bolady» degen úmitpen sóıtip ómir súrip kelemin. Alonon jaıly bári bilgenin qalaımyn».

Qurǵaq alkogolık

Aýzyna araq almasa da istegen is-áreketi ishken adamdykindeı bolatyn aýrý túri. 200 gramm urttamaǵany úshin ózin jarylqaýshy sezinedi. Sóıtip aýzyna aq ıt kirip, kók ıt shyǵyp, úıdiń berekesin qashyryp, ómirdi tozaqqa aınaldyrady. Ondaı qurǵaq alkogolıktiń aýzynan shyqqan árbir úshinshi sóılemi «men ishpedim, araq ishpeımin, bireýler sııaqty ishkilikke salynyp júrgen joqpyn» degen sóz tirkesterinen quralady. Alkogol ishpegeni adamnyń eń birinshiden ózi úshin, densaýlyǵy úshin qajet ekendigin olar umyt etedi. Qurǵaq alkogolızm alkogolızm sııaqty emdeýdi talap etedi (aıtpaǵymyz, psıhologııalyq em-dom)

 

12 qadam

Bul AA-nyń emdeý tásili bolyp tabylatyn «Alcoholics anonymous» kitabynda keltirilgen alkogolızmge tótep berýge arnalǵan qarapaıym tilmen aıtqanda 12 shart.

1. Alkogol aldyndaǵy ózimizdiń dármensizdigimizdi moıyndaımyz. О́mirimizdi óz qolymyzben oırandaǵanymyzdy da moıyndaımyz.
2. Joǵary bir kúsh bizge qaıtadan parasatty, durys oılaýǵa kómektesedi dep senemiz.
3. О́zimizdi de, ómirimizdi de Qudaıǵa tapsyrdyq.
4. Is-áreketimizge, ómirimizge tereń rýhanı baǵa berdik.
5.  Kinámizdi, kúnámizdi ózimizdiń, ózgeniń, Jaratqannyń aldynda  moıyndaımyz.
6. Qudaıdyń bizdiń kemshilikterimizdi keshirip, odan aryltqanyna daıynbyz.
7. Jaratqannan bilip, bilmeı istegen kúnálarymyzdy, kórsetken zııanymyzdy, adamı kemshilikterimizdi keshirýin suraımyz.
8. Kimge zorlyq-zombylyq keltirdik, kimniń kóńiline qaıaý túsirdik solardyń esimderin tizip, olardyń aldynda aıypty jýyp-shaıýǵa daıyn bolý.
9. Olqylyqtardyń ornyn toltyrýǵa tyrysamyz. Tizimdegi adamdarǵa kómektesýge (qaryz qaıtarýǵa, jaqsalyqqa jaqsylyqpen jaýap berýge) daıyn bolý.
10.  Qaı jerde qalaı qateleskenimizdi oılap, saraptama jasaý.
11.  Pende ekenimizdi oılaı otyryp kúndiz-túni Jaratqanǵa duǵa jasaý.
12.  Rýhanı serpilis, kúsh-qýat alǵannan keıin basqa alkogolıkke durys baǵyt-baǵdar silteý.

Ardaq

AA-nyń múshesi Ardaq óziniń alkogolık ekenin biledi, moıyndaıdy jáne sony jeńgisi keledi. 12 qadam boıynsha óz-ózimen jumys jasap júrgen ol byltyrǵy jyldyń qazanynan beri araqpen shyndap kúresip kele jatyr. Búgin Ardaqtyń aýzyna araq almaǵyna týra 13 aı. Alononnyń jınalystarynan shyqpaıtyn, sol arqyly balasyna qandaı da kómek kórsetkisi keletin sorly sheshesiniń úmitin aqtap, myna bir dertten tolyqqandy aıyqqysy keledi. Súıkimdi qyzǵa sóz salyp, salıqaly urpaq súıgisi keledi. Marqum ákesi sııaqty emes araq ishpeıtin, bala tárbıesine kóńil bóletin, otbasyn asyrap, erteńgi kúndi oılaıtyn áke atanýdy armandaıdy.

Qamshyger: Jazıra Baıdaly.