Oral kazaktarynyń haty Elbasyna usynys pa, «Eskertý» me?

Úsh kún buryn Reseılik bir saıtta «Eki aǵaıyndy halyq tatýlyǵyna syzat túspekshi» degen taqyryppen materıal jaryq kórdi. Oral kazaktarynyń Elbasy Nursultan Ábishulyna orystyń tarıhı ataýlarynyń qazaqshaǵa aýdarylýyna jol bermeýge ótinish aıtqan hatyn qazaqtyń joǵyn joqtaýdy maqsat tutqan qamshy.kz portaly el nazaryna, el talqysyna usynady.

"Biz, Reseı Federasııasynda ómir súrip jatqan Oral kazaktary, Otanymyzda oryn alyp jatqan oqıǵalarǵa únemi qyzyǵýshylyq tanytamyz. Sońǵy estigen jańalyǵymyz janymyzdy jabyrqatty, kóńilimizge qaıaý túsirdi. Sondyqtan da ártúrli jerde turatyn otandastarymyzdyń úndeýine qosylamyz".

"Shyǵys Qazaqstan oblysy men Oral qalasynyń buqaralyq aqparat quraldarynyń bergen málimetterinen Oral qalasyndaǵy kóshe, oblystyń tarıhı eldi-mekenderiniń ataýlaryn jappaı qazaqshalandyrý naýqany uıymdastyrǵaly jatqanyn bildik. Jaýapty tulǵalardyń aıtýynsha, 2016 jyldyń aıaǵyna sheıin jergilikti halyqtan alynǵan saýalnama nátıjesi boıynsha ataýlardy ózgertý-qazaqshalandyrý naýqany júzege asady. Josparlanǵan ózgertýlerdiń ishinde Oral jeriniń úsh-tórt ǵasyrlyq ǵumyrynan kele jatqan tarıhı eldi-meken jáne toponım ataýlary bar". 

"Siz Oral jerine jıi at basyn burasyz. Oraldyń tarıhy men dástúrine súısingenińiz esimizde. Oral Qazaqstannyń eń eski qalalarynyń biri ekendigi belgili. Oral mańy ejelden ártúrli tarıhı oqıǵalardyń kýágeri boldy, taǵdyr jazýymen osy mańǵa qonys tepken ártúrli etnostardyń kishi Otanyna aınaldy. Jaıyq ózeniniń alqabyndaǵy eldi-mekenderdiń slavıan ataýlary túrik ataýlarymen qatar Qazaqstandy orys jáne eýropa mádenı qoǵamyna tanystyrǵan orys mádenıetiniń tanymal qaıratkerleri Pýshkın, Dal, Tolstoı, Korolenko, Sholohov jaıly syr shertedi. Pýgachev kóterilisine jergilikti túrik halqy: qazaqtar, noǵaılar, tatarlar, bashqurttar da qatysqanyn da eske salǵymyz keledi".

"Ejelgi kazak eldi-mekenderdiń ataýlary slavıan menen túrik tamyrynan bastaý alǵan Oral-Jaıyq kazaktary fenomeniniń kópǵasyrlyq mádenı bólshegi, onyń esteligi. Fenomendy zertteýge sanaly ǵumyryn arnaǵan N.I. Malech, E.I. Korotın, N.N. Sherbanov eńbekteri Reseıde ǵana emes, Qazaqstanda da joǵary baǵaǵa ıe bolyp, moıyndalǵan".

"Shyǵys Qazaqstan respýblıkanyń shyǵys qaqpasy ekendigin Oral kazaktary maqtan tutady, Bul aımaq ǵasyrlar boıy túrik pen slavıan órkenıetiniń kópiri ispettes bolǵan. Shyǵys Qazaqstan arqyly qazaq dalasyna ozyq eýropa mádenıeti men tehnıkasy kelgen. Materıaldy jáne materıaldy emes mádenıettiń kóptegen eskertkishteri atalmysh jaıtty shynaıy, obektıvti baıandaıdy. Tarıhtyń materıaldyq nysany bolyp tabylatyn toponımder atalmysh aımaqta damı qoımaǵan aǵartýshylyq jáne týrıstik qyzmettiń ketigi ári memlekettiń murasy".

"Aımaqtyń eldi-meken ataýlarynyń atyn ózgertýdi jergilikti bılik oǵan sáıkes bilimi joq, ataýlardyń shynaıy baǵasyn bilmeı, materıaldy emes mádenıettiń eskertkishi ekendigin túsinbeı otyrǵan jergilikti onomastıkalyq komıssııa quzyryna tapsyrǵandaryna biz búgin qatty tańdanyp otyrmyz".

"Qazaqstan Respýblıkasy búgingi tańda ózin órkenıetti, mýltımádenıetti, tolerantty, bolashaqqa bet alǵan memleket retinde kórsetedi. Siz óz sózińizde Qazaqstan ony meken etken barsha ulys, mádenıettiń murageri, san ǵasyrlyq tarıhy bar jas memleket ekendigin aıtqan edińiz. Biz Qazaqstannyń jeke jobalaryn iske asyrýymen, óz týrıstik ındýstrııasyn damytýmen qatar mádenı murany qorǵaý boıynsha halyqaralyq baǵdarlamalardyń qatysýshysy, IýNESKO-nyń múshesi, eskertkishter men kórneki oryndardy saqtaý jónindegi IKOMOS-tyń tizimine engen kórneki jerler men eskertkishterdi saqtaý boıynsha halyqaralyq keńestiń múshesi ekendigin bilemiz. Alaıda dál qazir "artyq qylamyn dep tyrtyq qyldy" oqıǵasy oryn alýda. Sebebi bul kórneki jerler men eskertkishterdi saqtaý boıynsha respýblıka moınyna alǵan jaýapkershilik-mindetterge qaıshy. Nátıjesinde Qazaqstannyń ózindik tarıhı keskin-kelbeti joıylýda, ultaralyq máseleler ýshyǵýda, qaýipti spekýlıasııa men provokasııalarǵa sebep týýda, aǵaıyndy orys pen qazaq halqynyń tatýlyǵyna syzat túsýde".

"Respýblıka bıligi, ǵylymı jáne mádenı qoǵam osy bir shetin másele-suraq tóńireginde bizdiń ýaıymymyzdy bólise otyryp, shekarada ornalasqan aımaqtyń turaqtylyǵy men tynyshtyǵyn saqtaýǵa sep bolatyn formaǵa emes mazmunǵa saı dana, órkenıetti sheshim qabyldaıdy degen úmittemiz".

Hatqa qol qoıǵandar:

Ataman A.N. Portnov – Sobolevkaıa stanısasy.  Orynbor oblysy, Pervomaı raıony;

Ataman S.N. Tyshenko – Tashly hýtor. Orynbor oblysy, Tashlınskıı raıony;

Ataman V.V. Sızov – Blagodarnovskaıa stanısasy. Orynbor oblysy, Tashlınskıı raıony;

Ataman V.A. Lebedev – Georgıvskıı hýtory. Orynbor oblysy, Sol-Ileskıı qalalyq okrýgi;

Ataman N.A. Podkovyrov – Koltýbanovskıı elshilik hýtory (Ý(Iа)KV. Orynbor oblysy, Býzýlýkskıı qalalyq okrýgi;

Ataman V.V. Nych –  Sankt-Peterbýrg elshilik hýtory (Ý(Iа)KV. Sankt-Peterbýrg q.

Ataman A.V. Sýhıh –  Bogorodskıı elshilik hýtory (Ý(Iа)KV. Máskeý oblysy.

Ataman G.K. Cherykaev – Samar elshilik hýtory (Ý(Iа)KV. Samar oblysy.

Ataman D.A.  Denısov – Penzenskıı elshilik hýtory (Ý(Iа)KV. Penza qalasy.

Ataman V.P. Kolýzanov – Kashpırskıı elshilik hýtory (Ý(Iа)KV. Syzran qalasy.

Ataman N.A. Makarov.

 

Aýdarǵan: Jazıra Baıdaly