"Ulttyq áleýmettik qor" uıymdastyrylyp, qarjylyq túsimder halyqqa jumsalýǵa tıis"

Qurmetti Margýlan Seısembaı!

Mynaý ospadar bıliktiń úıińizdi torýyldap, jeke ómirińizge qol suǵyp otyrǵany otanymyz ortaq bolǵandyqtan meni de alańdatýda. Qaıratker ǵalym Sáken О́zbekuly aǵamyzdyń «halyqty úreıde ustap, qoqan-loqy kórsetetin bılikte esh qadir-qasıet bolmaıdy» dep aıtqan sózi esime qaıta-qaıta túsip, nalyp otyrǵan jaıym bar. Osydan-aq quqyqtyq memleket ornatý suraǵy tez bola salatyn sharýa emes ekenin baıqaýǵa bolady. Biraq bul jaǵdaıdy túzetýge bolmaıdy degen sóz emes. О́zderińiz sekildi azamattar jol kórsetpeı, is ónbeıtini belgili. Sebebi ujymdyq sana birinshi kezekte sózge emes, iske senip, mıfke emes, rıtýaldyń atqarylýyna nazar aýdarady. Tulǵaǵa, shynaıy kóshbasshyǵa eredi hám elikteıdi. Qazaq – kórgenin isteıtin halyq ekenin О́zińizde jaqsy bilesiz. Sondyqtan da basyńyzǵa tónip turǵan qaýip-qaterge qaramastan, tómendegi máselege qatysty ustanymyńyzdy jurttyń bilgisi keledi dep oılaımyn.

Birinshiden, sonaý 90-jj. júrgizilgen jekeshelendirý prosessi búkil Qazaqstan halqyna tıesili memlekettik menshikti at tóbelindeı 3-4% azamatqa úlestirip berdi. Sol kezde sátti qımyldap qalǵan azamattardyń ishinde О́zińiz de barsyz. Adal ıelenýshi retinde kapıtaldy jolǵa qoıyp, qajyr-qaıratyńyzdyń arqasynda úlken jetistikterge jettińiz. Ony moıyndaý qajet. Áıtpese, solardyń kópshiligi aramtamaqtyq tanytyp, iship-jemnen asa almaı, ulttyq ekonomıkaǵa mysqaldaı da paıda ákelgen joq. Biraq, bul 90% astam halyqtyń «MEMLEKETTIK MENShIKTEN TEŃDEI ÚLESTI BOLÝ HAHYN» aıaqqa taptaǵanyn joqqa shyǵara almaıdy. Teńdik – quqyqtyń fýndamentaldy qasıeti. Sondyqtan da 90-jj. júrgen jekeshelendirýge belgili zańger, akademık V.S. Nersesıans «antıkonstıtýsııalyq» dep baǵa berse, qazaqstandyq zań ǵylymynyń patrıarhy, akademık S.Z.Zımanov onyń «aq-qarasyn anyqtaý» qajettigin aıtqan bolatyn.

Ekinshiden, «synyqtan basqanyń bári juǵady» demekshi, zańsyz jekeshelendirýden demde baıyp shyqqan at tóbelindeı azamattyń eptiligi – «BIR KÚNDE BAIý» dep atalatyn mıfti zańdastyryp, korrýpsııalyq qoǵamnyń tusaýyn kesip berdi. Sansyz ýaqytyńdy sarp etip, adal eńbekpen mal tabýdyń ornyna, bir sátte baıyp shyǵa keletin «qymqyrýshy, jymqyrýshy» minezdi qalyptastyrdy. Osy kúni taıaqtyń bir ushy О́zińizge qaıta aınalyp tıip, zardabyn tartyp otyrsyz. Bulaı eldigimizdi túzeı almaıtynymyz beseneden belgili. Sol sebepti qoǵamdyq sanany jańǵyrtý – ony saýyqtyrý arqyly iske asyp, jibergen qatelikterimizdi moıyndap-túzetýden bastalǵany abzal. Bul týraly oıymyzdy birneshe jyl buryn jazǵan da bolatynbyz https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=164868034132923&id=100018291819521

Sondyqtan da jekeshelendirý kezinde baıyp shyqqan osy kúngi qazaq baılary tabys ákelip otyrǵan bıznesiniń 49%-in halyqtyń atyna jazyp berýi tıis dep sanaımyn.

Siz «Alel Agro»AQ-ǵy bıznestiń 46%-i sıngapýrlyq, ıaǵnı sheteldik aksıonerge tıesili ekendigin aıtyp otyrsyz. Qazaqstan halqy osy úlesti ıemdenýge, sóıtip áleýmettik ómirin ońtaılandyrýǵa haqyly emes dep sanasańyz ýájińizdi tyńdaǵymyz keledi. Ýaǵynda halyqtyń úlesinen baıýǵa múmkindik alǵan aǵaıyn, etek-jeńin jıǵan soń benefısıarynda umytpaǵany durys bolar edi. Bul áleýmettik jaýapkershilikti ǵana emes, eldegi jemqorlyq sanany qabyrǵadan sógip, quqyqtyq memleket qurýǵa degen senimimizdi irgeden qalaýshy edi. Áıtpese, teńdigi "ustaǵannyń qolynda, tistegenniń aýzynda" ketken qoǵamda erte me, kesh pe Robın Gýdtar shyǵary anyq.

Sondyqtanda bul baǵyttaǵy jumystar «Ulttyq áleýmettik qor» (budan ári - Qor) nysanynda uıymdastyrylyp, qarjylyq túsimder halyqtyń áleýmettik máselelesin sheshýge jumsalýy tıis. Bul baılardyń qataryna Siz ǵana emes, Forbes tizimine enetin qos prezıdenttiń úrim-butaǵy (Tımýr Kýlıbaev, Darıǵa Nazarbaeva, Dınara Nazarbaeva, Tımýr Toqaev), nomenklatýra ókilderi, rezıdent olıgarhtar (Shodıev, Ibragımov, Mashkevıch) men oppozısııadaǵy azamattar (M.Ablıazov) birde-biri alalanbaı, tegisteı qabyldanǵany jón. Qor jumysy jarǵyda kózdelgen maqsattarǵa saı Qazaqstannyń barlyq aýdan ortalyqtarynda zamanaýı mektep-ınternattar men emhanalar jelisin salý sekildi áleýmettik damýdyń ornyqty jobalaryn qolǵa alýy tıis. Osy kúni bar bıznesin deklarasııalap, Qorǵa 49%-in jazyp bergender, aldaǵy ýaqytta ashylatyn bıznesine 100% derbes ıelik ete alady. Sondyqtan da erterek atsalysqan qaltaly azamattar, el aldyndaǵy qaryzynan da erterek qutyla bastaıdy.

Árıne, bul aıtylǵandar, ókinishke qaraı – ýtopııa. Biraq ýtopııanyń tabıǵaty da sol, onyń sharasyzdyqtan týyndaıtyndyǵy, belden basqan basbuzarlyq pen despottyq bılikke qarsy amal retinde dúnıege keletindigi (Platon, Tomas Mor t.b.). Soǵan qaramastan, Sizdiń taraptan atqarylyp jatqan kóptegen áleýmettik jobalardan "el aldyndaǵy boryshty óteý" sıpatyndaǵy mazmun baıqalady. Bulardy bılikten qorqyp jasaýda degen oıdan aýlaqpyn. Osy jumystaryńyzǵa júıelilik sıpat berseńiz, sapalyq turǵydan jańa deńgeıge kóterilip, qoǵamdyq sanada úderis týdyrary sózsiz. Ol úshin О́zińiz bastap, osyndaı Qordy ashýǵa tıissiz.

Mundaı ýtopııalyq usynysty halyqtyń esebinen kógergen kóp baıdyń birde-biri qoldamaıtyny anyq. Sondyqtan da Sizdiń qolyńyzda adamdarǵa ot ákelip bergen Prometeı sekildi QUBYLYS týdyratyn kóshbasshylyq múmkindik bar. Oǵan óreńiz de jetedi, halyq ta qoldaý tanytary anyq. Elimizge osyndaı jańa kósh pen qudaılardyń qaharynan yqpaıtyn Prometeıdeı kóshbasshy kerek.

Qalaı bolǵanda da biz taraptan shyndyq pen ádiletke negizdelgen akademııalyq pikirimizdi aıttyq, tarıhı sheshim qabyldaý ázirge Sizdiń enshińizde qala turady.

Qazybek Dáýitáli,

facebook paraqshasynan