Qazaq tiliniń qorlanǵanynyń kórinisi: «Koroche, davaı, sonara perezvonıt etermin»

Naýryz aıynyń 25-i edi. Merekelik demalystan keıin Oral qalasynan Almatyǵa bet alǵan poıyzǵa mingen bolatynmyn. Poıyzǵa  minisimen óz ornyma jaqsylap ornalastym. Janyma  sulý, jyly júzdi beıtanys qyz kelip jaıǵasty. Qýandym (Almatyǵa barǵansha ýaqyt ótetin boldy ǵoı dep oıladym). Biraq...

Kenetten qyzdyń uıaly telefony shyryldap, sóılese bastady: 

-  « Allo... da, da

-  Ma, prıvetık. Kakıe lıýdı?!

-  I, kartopty jarmashısh

 - Men poezdamyn. S ýtra shyqtym.     

- Ný, ne znaıý endi

Obratno barǵasyn kóremin ǵoı

 - Koroche, davaı, sonara perezvonıt etermin», - dedi de telefondy qoıa saldy.

 Shynymdy aıtsam, qatty tańǵaldym. Eger «til – ulttyń taǵdyry», - degen sóz ras bolsa, bir mınýttyq sóılesýden bir tildiń taǵdyryn kórgendeı boldym. Sol qyzǵa únsiz qarap otyryp, oıymdy sansyz suraqtar mazalaı bastady...

Qazaq tili baı deımiz, kórkem deımiz. Shyǵarmada qoldanamyz, sulýlap turyp  jazamyz. «Qazaq tili qaınaǵan qannyń, qınalǵan jannyń, tolǵantqan kóńildiń, lúpildegen júrektiń syǵyndysy bola bilgen, daýǵa salsa almastaı qıǵan, sezimge salsa qyrandaı qalqyǵan, oıǵa salsa qorǵasyndaı balqyǵan, ómirdiń kez-kelgen tusynda ári qarý, ári qalqan bola bilgen» - degen jaqsy sózderdi jatqa bilemiz. Biraq, aýyzben aıtyp, áreket jasaýdan alshaqtaımyz. Kópke topyraq shashqym kelmeıdi. Degenmen, aýyzben aıtylyp qalatyn, maǵynasy men máni kelispegen suryqsyz sózderden ne ǵalamat izdeımiz?!

Kúndelikti ómirde janymda júrgen qurbylarymnan  da baıqaımyn. Bireýdi abaısyzda qaǵyp ketsek, ıa bir keleńsizdik bolsa, «sorry», «please» deımiz, aıtar sózimizdiń «bissmillásin» «po ıdee», «na samom dele», «kak vsegda», «eslı chestno», «ne gonı» sózderimen bastaımyz.  Iá, árıne, kóp til bilgeniń kóp eldi bilýge degen múmkindigiń shyǵar. Biraq bul áreketiń bir tildiń taǵdyryn baılap jatqanyn esten shyǵarmaǵanymyz jón. Eger biz bulaı bulǵaqtasaq, bizdiń tildi kim bilgisi keledi?

 Qarapaıym ǵana ómirden taǵy bir mysal. Aıtpasa da belgili dúnıe áleýmettik jelilerde osylaı saıraıtynymyz taǵy bar:

- Slm, kaksyn?

- Nest?

Qalasańyz, dál osy kúıinde siz de oqyp kórseńiz bolady. Tilimizdiń qalaı qorlanyp jatqanyn óz kózińizben siz de kórińiz. Túsinemiz, qysqartyp jazý kerek shyǵar, telefonda qazaqsha qaripter joq shyǵar. Alaıda, mundaı nársege nemquraıly qaraý qazaq tiline degen saýatsyzdyqpen birge kúndelikti ómirde qoldanatyn sózderińizdiń jazý emlesin umytýǵa alyp keletinin esten shyǵarmańyz.

 Kezinde  «Til óneri dertpen teń» dep aıtyp ketken Abaı atamyz osy bir derttiń bizdiń qoǵamdy, jalyndy jastarymyzdy,  balǵyn búldirshinderimizdi naýqastyq halge túsiretinin sezdi me eken?! О́kinishtisi, asyl sóz ben dalbasa  sózdi kóbimizdiń ajyrata almaıtynymyz.

Tilim, dinim dep shyryldaıtyn azamattar da bar, biraq osy bir jeńil sóz  janashyrlarynyń kóptiginen be ol kisilerdiń  jan aıqaıy sezilmeıdi de.

 ... Meıli on til, tipti júz til meńgergeniń dalbasa

 О́z ultyńnyń tili men rýhy

 Oı sanańa irgetas bolyp qalmasa,-dep ulttyq qundylyqtyń ultjandy azamaty Muhtar Shahanov jyrlaǵan tilimiz árkez, ár ýaqyt sanamyzda saırap jatýy tıis. О́z tilińniń  asyldyǵyn  saqtap, óz ultyńnyń janashyry bolǵanǵa ne jetsin!

Sóz sońynda aıtqym keletini, til tazalyǵy, til sulýlyǵy  óte mańyzdy ekenin, ol qazaqtyń ary men rýhy ekenin esten múlde shyǵarmaǵanymyz jón. Ádebı, kórkem sózderdi bylaı qoıǵanda, bizdiń bylaı sóıleýimiz basqa bereketsizdikterge bastama bolýy múmkin.

Nargıza Eres